Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
«Сиднейден шығатын «Mirror» газетінде 1943 жылы 19 қазанда жарық көрген мына мақала біз үшін тіптен құнды болмақ. Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан қазақ мергендерінің жүзі қандай жылы дерсіз. Аталған газет хабарламасында былай делінген:«Қызыл мергендердердің қаһарлы жеңісі, қазақ Сиязбеков күнде төрт-бес фашисті жер жастандырады. Ресей майданындағы нақты ұрыс көріністері кезінде түсірілген бұл фотосуретте Сиязбеков (оң жақта) қар басқан орыс даласында жайлы жерге жасырынғаны анық. Оның қасындағы қызыл әскер Жәкеев те мерген. Аустралиялық ескі газеттің бетіне екі батырдың мерген мылтығына сығалап тұрған сұсты да айбынды бейнесі берілген» деп жазыпты егемендік журналист.
Аустралиялық газеттің кейіпкері Сұлтанбек Сиязбеков біздің Созақтан шыққан батыр. Екінші дүниежүзілік соғыста ерен ерліктің үлгісін көрсеткен атамыздың ерлік жолы кеудемізге мақтаныш сезімін ұялатты. Созақтан шыққан батырлар аз болған жоқ. Әрқашан алдыңғы шепте өздерінің сара жолы, ерен үлгісі мен өнегесін де бөлекше көрсете білді. Батырларымыздың жасаған ерліктері де сан алуан. Барлаушы, партизан, зеңбірекші, жаяу әскер, мерген, ұшқыш сияқты әскердің түрлі өнері мен түрлерін меңгеріп, машықтанған созақтықтар Жеңістің жақындауына өз үлестерін қосты. Солардың бірі мерген Сұлтанбек Сиязбеков атамыз 1889 жылы Шолаққорған ауылында дүниеге келген. Әкелері Әулиеата жағынан көшіп келген. Ойық руының ұрпақтары екен. Алғашында ауыл молдасынан хат танып, кейін Созақ ауданынан тау асып, оқу іздеп шыққан талапты жас Түркістан қаласындағы төрт жылдық орыс мектебіне 1914 жылы түсіп, оны 1918 жылы бітіріп шығады. Одан кейін Ташкент қаласындағы түземдерге арналған училищеге барып түседі. Оны 1921 жылы бітіріп елге келеді. Ол Шолаққорған, Созақ, Қозмолдақ, Сызған, Құмкент, Бабата, Жартытөбе ауылдарында мектеп ұйымдастырған. 1921 жылы араб қарпімен оқыса, одан кейін латынша, кирилл әліпбиімен дәріс алған. Алғашқы оқытқанда балалар алты ай оқып, жазда алты ай «Қызыл отау» ұйымдастырылып, жұртшылық арасында жаңадан шыққан қаулы, қарарларды түсіндіріп, ересектерді оқуға тартқан. Жаңа дүниенің жаршысы болып сауатсыздықты жоюмен күрескен. Сұлтанбектің үлкен ұлы Ыбырай 1925 жылы туған. Ол да соғысқа аттанып, хабар-ошарсыз кеткен. Артында қалған туыстары, бауырлары Ыбырайды іздеп Мәскеу, Подольск қалаларындағы әскери архивтерге қаншама рет хат жазып іздеу салды. Бірақ бірде-бір нәтиже болмады. Тұтқынға түсті ме, жоқ әлде алдыңғы лекпен барғанда жаппай қырылып кетті ме белгісіз.
Екінші ұлы Қуат ұзақ жыл оқу ағарту саласында қажырлы еңбек етті. Одан кейінгі қызы Нағима шолаққорғандық Қуандықовтар отбасында, ұлдары Сайлау Шымкент шаһарында, кенжесі Сиязбек Тараз қаласында тұрады.
Сұлтанбек Сиязбековтің шәкірттері Есіркеп Өмірбеков, Ақшал Мұқанов, Тұрсынбай Омаров, Әбілда Жүнісов, Бекзат Жолдасов, Әдіш Қауынбаев, Әділ Әбдірашов, Әшімхан Зейілбеков, Әшірбек Жасұланов кезінде Сұлтанбектен тәлім мен тәрбие, білім алған азаматтар. Барлығы да елге қызмет етіп, абыройлы азаматтар қатарында болды.
Сұлтанбек 1938 жылы Түркістан педучилищесін бітіреді. 1942 жылы Құмкент ауылында мектеп директоры қызметінен майданға аттанған. 1979 жылы өмірден озды. 1975 жылы Жеңістің отыз жылдығына арнап Алматы қаласындағы «Жазушы» баспасынан шыққан «Қаһарман» атты жинаққа, Е.Өмірбековтің «Дәулет пен сәулет» атты кітабына, Созақ энциклопедиясына есімі енген.
Соғыстан соң ауылшаруашылығында еңбек еткен. Шолаққорғанда бір көшеге есімі берілген. Өткен жолы аудандық газеттен Сұлтанбек атамыз туралы мақаланы оқисыздар деп фейсбуктегі әлеуметтік парақшамда жазған болатынмын. Сол уәдеме орай батырдың соңында қалған немересі Мадияр інімізбен де хабарласып үлгердім. Батыр бабасы туралы «Egemen Qazaqstan» газетіне шыққан мақаланы көрсеткенімде, Мадиярдың қуанышында шек болған жоқ.
Созақ ауданының орталығында Сұлтанбек Сиязбеков атындағы көше бар. Бұл кісі кім? Қандай ерен еңбегі, ерлігі үшін көше аты берілгенінде бүгінгі жастар, тіпті орта буын азаматтар да біле бермейді. Мен ол кісінің есімін 1997 жылы 9 мамыр қарсаңында естідім. Жастар ісі, спорт және туризм басқармасында қызмет атқарып жүргенде Сұлтанбек атамыздың немересі Ботакөз Қуатқызы Сұлтанбекова қолында жоғарыда айтқан мұқабасы сарғыш келген «Қаһарман» деген кітап бар. Осы кітапта мерген Сұлтанбек Сиязбеков туралы жазылған екен. Кейін сол сырты сары кітапты қайта көрмедім. Қолыма түспеді.
Сұлтанбек Сиязбеков 158-атқыштар дивизиясы, 875-атқыштар полкінде гитлершілерге қарсы жан аямай соғысады. 1943 жылы көктемде «1943 жылы 13 наурызда Шолаққорғанға Смоленск облысы, Бельский ауданы, Федотова деревнясы маңындағы кескілескен шайқаста ерлікпен «қаза тапты» деген қаралы қағаз келеді. Аудандық партия комитетінің өкілдері арнайы барып шаңырағына қаралы жайды естіртеді. Алайда «қырық жыл қырғын болса да ажалды ғана өледі» дегендей Сұлтанбек тірі болып шығады.
Арыдан бастасақ, Сұлтанбектің ұлы Қуат көкеміз көзі тірісінде «әкем 1930 жылы Созақ көтерілісіне қатысқан екен. Оны кейін қуғыншылық басылған соң сөз арасында айтып отыратын» депті. Расында Сұлтанбек 1930 жылы 7 ақпанда бастау алған Созақ көтерілісіне қатысады. Бірақ кейін әркімдердің түрткілеуімен жазаға ілігіп кетем бе деп «шықпа жаным шықпа» деп тыныш жүреді. Кейін соғыс басталғанда өз еркімен алғашқылардың қатарында майданға аттанады. Одан 1943 жылы ауыр жараланып бір жақ бетіне, жуан санына снаряд жарықшағы кіріп кетеді. Сөйтіп ес-түссіз майдан даласында жатып қалады. Кейін Сұлтанбекті немістер тауып алып, тұтқынға түседі. Бірақ тұтқыннан қашып шығып, кеңес әскеріне қайта қосылады. «Күніне төрт-бес фашистің көзін жойып отырды», дейді сонда есептей беріңіз. Полк командирі мерген Сұлтанбек Сиязбековті жоғары командованиеге жоғары атаққа ұсынады. Бірақ та Кеңес Одағының батыры атағына ұсынылғанда тұтқынға түсуі бар, Созақ көтерілісіне қатысқаны бар, бәрі алдынан шығып, кедергі келтірсе керек.
1990 жылы Шолаққорған ауылдық кеңесінде жиналыс болып, ауыл тұрғындары білім саласының ардагері, майдангер Сұлтанбек Сиязбековті мәңгі ел есінде қалдыру мақсатында Шолаққорған ауылындағы Андреев көшесін өзгертіп, Сұлтанбек Сиязбековтің есімін беру жөнінде ұсыныс айтады. 1990 жылы 15 майда Халық депутаттары аудандық кеңесі атқару комитетінің №145 қарары бойынша Андреев көшесіне Сұлтанбек Сиязбековтің есімі беріледі.
– Ең бірінші атамды 1995 жылы 9 мамыр қарсаңында сол уақыттағы аудан әкімі Қуаныш Айтаханов іздеген болатын. Сөйтіп, Жеңіс күні аудан орталығындағы Жеңіс шеруіне оқушылар атам Сұлтанбек Сиязбековтің портретін көтеріп шыққаны әлі күнге есімде қалыпты. 2008 жылы атам туралы мәліметтер мен деректерді жинақтаған журналист Кәрібай Әмзеев ағамыз «Осы жұрт Сұлтекеңді біле ме екен?» деген мақаласын жазып сол жылы 6 қыркүйекте «Теріскей» газетінде жарияланған болатын, – дейді Сұлтанбек батырдың немересі Мадияр Сұлтанбеков.
Мақсат Қарғабай,
Жазушылар одағының мүшесі
