Тарих. Тұлға. Түркістан

Көне қала жарқырай түсті

2018 жылдың 19 маусымында Тұңғыш Президент – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Түркістан облысын құру туралы Жарлыққа қол қойды. Бұл шешім «Рухани жаңғыру» бағдарламасын жүзеге асыруға зор серпін беретін әрі тәуелсіздік шежіресіндегі айтулы оқиғалардың бірі болды.

2019 жылы қараша айында Түркістанға арнайы келген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев тұр­­ғындармен кездесуінде «Тәу­ел­сіздік алғаннан соң Түр­кіс­тан­ды астана ретінде қарас­тыр­дым. Бірақ өздеріңіз білетіндей, жағдай бұған жол бермеді. Бүгін бұл қала облыс орталығына айналды, шаһарды жандандыру жұмыстары жүргізілуде. Барлық жоспарланған нысандардың құрылысы аяқталғаннан кейін біз туристердің көбеюін күтеміз. Сонымен қатар қосымша жұмыс орындары ашылады. Мұның бәрі біздің халқымыздың өмір сүру деңгейіне оң әсер етеді» деген болатын. Осыдан-ақ Тұңғыш Президентіміздің Түркістанға деген құрметі жоғары, жоспары тереңде болғаны аңғарылады.

Ал 2018 жылдың 29 қыркүйе­гін­дегі сапарында Елбасы Түр­кіс­тан қаласында әкімшілік-іс­кер­­лік орталықтың капсуласын салды. Сол тарихи сәтке арнап орна­тылған ескерткіш тасбелгіге Елба­сының «Көне Түркістан жаңа Қазақстанның шырайлы шаһа­рына айналады» деген сөзі жазыл­ды. Сөз іс жүзінде жүзеге аса бас­тады.

Түркі мемлекеттері басшыларымен кездеседі

Өткен күннің бәрі тарих. Сол тарихқа ой жіберіп қарасақ, тәуел­сіздіктің таңы атқан ширек ғасырдан аса уақыт ішінде Тұң­ғыш Президент оңтүстікке елуге жуық сапарын арнап, жаңа кәсіпорындар мен бір­қа­тар әлеуметтік нысандарды іске қосуға себепші болыпты. Тәуел­сіздік жылнамасын парақ­та­сақ, оңтүстікке келген сапарларын­да шетел басшыларымен Шым­кент қаласында кездессе, түбі бір туысқан түркі жұртының бас­шыла­рын Түркістанда қа­был­­дапты. Оған Нұрсұлтан Әбіш­ұлы­­ның мұрындық болуымен ба­уырлас өзбек елінің басшысы Ислам Каримов, Түркия елі­нің президенттері Тұрғыт Өзал, Сүлейман Демирел, Ахмет Недждет Сезер, Абдулла Гүл, Режеп Тайып Ердоғанмен кез­дес­­уі куә.

Елбасы ел тұтқасын қолына алған күннен бастап Түркістанның ұлттық, өңірлік және жаһандық ауқым­дағы беделі мен маңызын арт­тыратын шешімдер мен шара­лар­ға қолдау көрсетіп отырды. Түбі бір түркі жұртын бірлік пен ынтымаққа, татулық пен дос­тыққа шақырды. Мәселен Өзбекстан Президенті Ислам Кари­мовпен кездесіп, «Түркістан мемо­рандумына» қол қойған 1992 жылы Елбасы: «Бұдан былай түркі халықтары басшыларымен киелі Түркістанда кездесіп тұратын боламыз» деп, бірліктің басты мәселе екенін алға тартса, 1993 жылдың 10 сәуірінде Түркия елінің президенті Тұрғыт Өзалмен бірге Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде ақсарбас атап, тайқа­зан­ға садақа салды.

Елбасы 1995 жылы 13-14 сәуір күндері Ахмет Ясауи кесенесіне арнайы соғып, оны қайта қалпына келтіру, жөндеу жұмыстарының барысымен танысса, осы жылдың 17 маусымдағы Түркия елінің Президенті Сүлеймен Демирелмен кездесуі Түркістан топырағында өтті. «Түркістан түркі дүниесінің орталығы» деген тұжырым аясында тәуелсіздігімізді тұғырлы етудің мән-мақсатына тоқталды. 2000 жылдың 19-21 қазаны аралығында Түркістан қаласының 1500 жылдығына арналған дүбірлі іс-шарада Қазақстан Рес­публи­ка­сының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев пен Түркия Республикасының Президенті Ахмет Недждет Сезер және өзге де мәртебелі қонақтар Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне кіріп, онда­ғы бабалар рухына тағзым етті. Бауырлас екі елдің басшыла­ры болашақта бой көтеретін еңселі мешіттің орнына тасбелгі орнат­ты. Халықаралық ғылыми-прак­тикалық конференция өтті. Кон­фе­ренцияда: «Түркістан – ұлттық бостандығымыз бен елдігіміздің ақ ордасы. Қазақ халқының ұлт­тық мемлекеттілігін дүниеге әкел­ген алтын бесік әрі оны кемел­ден­дірген өнегелі мектеп» деп тұжырым жасады. 2002 жылы 22-24 қазан аралығында Дүнижүзі қазақ­тарының II құрылтайы Түркіс­тан­да ұйымдастырылып, Елбасы қан­дастарды елге шақырды.

2010 жылы 23 мамыр күні Түркия Президенті Абдулла Гүл Түркістан төрінде Елбасына асатаяқ табыс етіп: «Сіз – ұлы тұлғасыз. Түркі тілдес халық­тар­дың көшбасшысы деп та­ну­дың белгісі ретінде осы скипетр­ді табыстаймын» деп тол­ғана сөйлесе, 2015 жылы сәуірде Қазақстанда тұңғыш рет бол­ған Түркия президенті Режеп Тайып Ердоғанды Мемлекет бас­шы­сы­ның өзі қасиетті Түркістанға алып келді. Жаңадан бой көтерген Әзірет Сұлтан мешітінің ашылу салта­натына қатысты.

Құрылысы қарқынды, жетістігі сан қырлы

Қазір Түркістан қаласының әрбір бұрышы, әрбір көшесінде құрылыс жұмыстары жүріп жатыр десек, артық айтқандық емес. 2018 жылы 29 қыркүйекте Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Түркістанға арнайы жұмыс сапарымен келді. Бұл келістің жөні бөлек болды. Себебі ол өзімен бірге Үкімет басшысынан бастап, министрлер мен елдегі алпауыт компаниялардың жетекшілерін де, шетелдік инвес­тор­ларды да ерте келді.

Сол кездесуде Нұрсұлтан Назарбаев «Түркістан қаласын түр­кі әлемінің мәдени-рухани орта­лығы ретінде дамыту бо­йынша бас жоспардың тұжы­рым­дамасын мақұлдау» және «TURKISTAN» арнайы эконо­ми­калық аймағын құру туралы» Жарлықтарға қол қойды. Түркістан қаласында арнайы мәжі­ліс өткізіп, елі­міз­дегі алпауыт компаниялар мен ел Үкіметіне Түр­кістанды дамытуға үлес қосу жөнінде тапсырма берді. Бү­гін­­де Түркістан қаласында әл­еуметтік нысандар мен әкім­ші­лік мақсаттағы ғима­рат­тар­дың құрылысы қарқынды әрі екі ауысыммен жүргізіліп жатыр. Облыс әкімдіктері мен ірі компанияларға 26 нысанды салу міндеті жүктелсе, 2019 жыл­дың өзінде бірқатарының құры­лы­сы аяқталып үлгерді. Мәселен әкімшілік-іскерлік орталығы маңын­да облыс әкімдігінің ғи­мараты (Түркістан обл.), медиаор­та­лық (Алматы қаласы), Нұр-Сұлтан алаңы (Нұр-Сұлтан), музыкалық мектеп (БҚО), олим­пиа­далық резервтегі спорт мек­те­бі (СҚО), халыққа қызмет көрсету орта­лығы (Павлодар облысы) құрылыс жұмыстары аяқталып, бір­­қа­та­ры жұмысын бастап кетті. Сондай-ақ рухани-мәдени орта­лық­та әуенді субұрқақ (Шығыс Қазақстан облысы), амфитеатр
(Маңғыстау облысы), неке сарайының (Қостанай облысы) құ­ры­лы­сы талапқа сай атқа­рылды. Таяуда қабылдау орта­лы­ғы (Жамбыл облысы) мен шығыс мон­шасы (Қызылорда облысы) ел игілігіне берілмек. 900 орындық мектеп пайдалануға берілді.

Алдағы бір-екі жыл көлемінде өзге де ғимараттар жоспарға сай салынып, шаһардың ажары арта түседі. Әуежай бой көтереді.

Облыс әкімі Өмірзақ Шөкеев өңірді жан-жақты дамыту жолында 5 бағытты айқындап берді. Бұлар – Түркістан қаласын дамыту, Түркістан облы­сы­ның мәде­ни-рухани саласын дамыту, аудан, қала және ауылдарды дамыту, агроөнеркәсіп кешенін және индустрия­лық аймақтарды дамыту.

Өмірзақ Естайұлының тікелей тапсырмасымен өңірдің кешенді даму жос­пары қайта қаралып, өзгертулер мен толықтырулар енгіз­ілді. Жоспарлар нақтыланып, инфра­құрылымды жақсарту бағытында тиянақты жұмыстар қолға алынды. Өңір басшысының тапсырмасымен қаланың ескі бөлігін дамыту мәселесі де жүйе­ле­ніп, Түркістанның ескі шағын аудандарының инфра­құ­рылымын дамыту, су және газ, кәріз жүйе­ле­ріне жөндеу жұмыстары басталды. Артезиан сулары тартылып, арық-атыздардан су аға бастады. Көшелер жөнделіп, жарықшамдар орнатылды. Бұл игіліктерді тұрғындар көре бас­тады.

Ең маңыздысы, былтыр бір айдың көлемінде Үкімет тарапынан облыс үшін аса маңызды 5 қаулы қабылданып, Түркістан жұртшылығын қатты қуантты. Оның ішінде әсіресе, «Түркістан облысын әлеуметтік-экономикалық дамытудың 2024 жылға дейінгі кешенді жоспары» аса маңызды. Бұл туралы Түркістан облысының құрыл­ға­нына 1 жыл толуына орай өткізіл­ген баспасөз мәслихатында облыс әкімі Өмірзақ Шөкеев «2018 жылдың 29 желтоқсанында Түркістан облы­сын дамыту жөніндегі кешенді жоспар бекі­тілген еді. Алайда жұмыс ба­ры­сында аталған жос­парда көптеген мәселелер қам­тыл­ма­ғаны анықталып, кешенді жос­пар­ға өзгерістер енгізіп, қайта бекіт­тік. Кешенді жоспарға еніп отырған жобаларды іске асырудың Түркістан облы­сы үшін мультипликативтік әсері өте зор. Ел басшылығы тарапынан облысқа айрықша көңіл аударылып отыр. Өңірге 5 жыл көлемінде бағытталатын қаржы көлемі 1 трлн 200 млрд теңгеден асты» деген болатын.

Бір жыл көлемінде Түркістан облысы ауыл шаруашылығы, құрылыс, мәдениет, спорт, инвестиция тарту және өзге де салаларда жетістіктерге жетті. Тұрғын үй құрылысына келсек, 2019 жылы Түркістан облысында «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында тұрғын үйді пайдалануға тапсыру жоспары 550,6 мың шаршы метр болып белгіленсе, жыл қорытындысымен 620,4 мың шаршы метр тұрғын үй, яғни, 5846 пәтер ел игілігіне берілді.

 Былтырдан бастап Түркістан қала­сын жасыл қалаға және ауа райы қолай­лы аймаққа айналдыру мақсатында шаһар­дың айналасында Жасыл белдеу қа­лып­тас­тыру жұмыстары жүруде. Жасыл бел­деудің жалпы аумағы 7700 га жерді құ­райды. Жалпы облыс бойынша 2021 жылға дейін 3,5 млн көшет егу жос­пар­ла­нып отыр.

Түркістан облысын әлеумет­тік-эко­но­ми­калық дамыту тұр­ғы­сында азық-түлік белдеуін қалып­тастыру және су нысандары жоба­лары іске асырыла бастады. Жаңбырлатып суару бойынша АҚШ-тан 18 бірлік суару машинасы және 27 ауыл шаруашылығы техникасы сатып алынған.

2019 жылы облыста өнеркәсіп өні­мі­нің көлемі 370,2 млрд теңгені құрап, 2018 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 106,1% құрады. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 447,5 млрд теңгені құраса, инвестиция көлемі 248,9 млрд теңгені құрады. Бөлшек сауда көлемі 119,5 млрд теңгені құрап, тасылған жүк айналымы 2018 жылдың сәйкес кезеңінен 4,8%-ға артты. Жолаушылар 773,5 млн адамды құрап, алдыңғы жылдан 5,6%-ға артты. Осы деректерден-ақ өңірде серпіліс бар екені аңғарылады.

Түркістан руханиятын серпілтетін 4 бағыт

Облыс әкімі Өмірзақ Шөкеев облыстық мәслихаттың сессиясында Түркістанның 4 идеоло­гия­лық бағытын жұрт­шылық­қа жариялады. Олар: Түр­кіс­тан­ды түркі әлемінің ең ірі зиярат және туризм орталығына айналдыру; Түр­кістанды әлемдік деңгейдегі қолөнер және шеберлер орталығына айналдыру; Түркістан – Ұлы Жібек жолының бо­йындағы ірі сауда орталығы; Қожа Ахмет Ясауи – рухани тұлға.

Бұл идеологиялық ұстанымның бі­рін­­ші басымдығына сәйкес, осы қалаға келген әрбір адам күллі Қазақ мем­ле­ке­ті­нің ба­сынан өткен тарихи оқиға­лар­дан мағ­лұ­мат алатындай болуы тиіс.

Екінші, идеологиялық бағыт бо­йынша бүгінде Түркістанда қолөнер орта­­лы­ғы­ның құрылысы жоспарға енгізілді. Алдағы уа­қыт­та қазақ хал­қы­ның ұмыт қал­ған қолөнері мен зер­герлік өнері, ұлттық құндылықтары мен кәсіп түрлері қайта жанданып, ірі кә­сіп­орын­дар ашыла­ды.

Үшінші, идеологиялық бағыт бойынша Түркістан өркениет, сау­да және өндіріс орталығы ретінде дамиды. Түркістан тоғыз жолдың торабында орналасқан ірі сауда орталығы болған шаһарды ірі сауда, өнер, туризм орталығына айналдырудың кешенді тетіктері дайындалады.

Төртіншіден, «Қожа Ахмет Ясауи – рухани тұлға» бағыты бойынша да Түркістанда рес­пуб­ликалық және ха­­лық­аралық деңгейдегі іс-шаралар қол­ға алын­бақ. Елбасы тапсырмасы бо­йынша жаңа Түркістанда Ясауи музейі салынбақ. Бұл мұражайда ғұ­ла­ма мен оның шет мемлекеттердегі шә­кірт­те­рінің еңбектері қойылады. Ясауи фено­ме­нін жоғарылату, атын асқақтату арқылы ғылымды ғана емес, туризмді де да­мытуға мүмкіндік бар.

Тарихи Жарлық шыққан 2 жылға жуық уақыт ішінде Түркіс­тан даму­дың жаңа сатысына қадам басты. Ежелгі Тұран өркениетінің мұрагері, Еура­зия­ның ең таңдаулы шаһарларының бірі енді әлемдік өркениет орталығы ретінде қайта жаңғыруға бет алды. Қадамы сәтті болғай! Жаса, Түркістан!

Бейсенбай ТӘЖІБАЕВ,

Nur Otan партиясы Түркістан облыстық филиалы төрағасының бірінші орынбасары

Түркістан облысы