Ағайын елдердің араздасқаны қиын
Ойламаған жерден дейтін емес, біраздан бері тіл табыса алмай келе жатқан Венесуэла мен Колумбияның арасындағы шиеленіс шегіне жеткендей – екі ел президенттері бір-бірін ашық айыптап, оның соңы дипломатиялық байланысты үзуге апарып соқты.
Айып кімнен дегенде, біреуін ұстап беру қиын. Венесуэла президенті Уго Чавес өз әрекетін жауап қадам санағанмен, кінәні Колумбия президенті Альваро Урибеге арта алмайсың. Қашанғы әдетінше, Чавестің даусы қаттырақ естіледі: “Біздің ағайын ел Ко-лумбия мемлекетімен байланысты толық үзуден басқа жолымыз қалған жоқ”, – деді ол.
Сонда Колумбия мен оның президенті не бүлдірді? Осыдан он күндей бұрын президент Урибе көрші ел президенті Чавес өз елінде Колумбияға қарсы террористік ұйымдардың басшылары Иван Маркесті, Родриго Грандты, Темолеон Хименесті және Херман Бресеньоны жасырып отырғанын айтқан. Колумбияның революциялық қарулы күштері дейтін көтерілісшіл топтың мүшелері, міне ондаған жыл бойы үкіметке қарсы партизандық күрес жүргізіп келеді. Оларға сырттан Венесуэла қолдау көрсетеді деген әңгіме бұрыннан айтылатын. Сондай-ақ, тағы бір ұлт-азаттық армиясы дегеннің бір басшысы Карлос Марин Гуарин де көрші елді паналап жүр, – деді Урибе.
Бір бүгін емес, бұрын да талай естіген айыптауға Чавестің бүгін бұлқан-талқан болатын не жайы бар еді дейсің. Колумбияда басшы ауысып жатыр. Қазіргі президент Урибе жақында кетеді. Ол көрші ел басшысының даңғаза бастамаларын қолдай қойған жоқ. Қайта үнемі сынап отырды. Ал Чавес көрші елді, оның басшыларын АҚШ-тың қол шоқпары деп сынап жүрді.
7 тамыз күні Колумбияда жаңа президент Хуан Мануэль Сантос таққа отырады. Бұрын ол елдің қорғаныс министрі болған. Оны бұрынғы президентке қарама-қайшы саясат жүргізеді, Чавестің саясатын қолдайды деп айту қиын. АҚШ-пен достықтан бас тартып, Венесуэла сияқты Ресейдің ықпалына түсуі екіталай, мүмкін еместей. Чавестің кенеттен шала бүлініп, көрші елге тиісуінде өзінше есеп бар. Айтарын айтып қалар тұс, жақсы желеу. Бір жағы мұны әскери әлеуеті әжептәуір Венесуэланың басқаларға қыр көрсетуі деуге де болады. Колумбиямен бірге ол АҚШ-қа да біраз сес көрсетті. Қажеттілік туса, АҚШ-қа мұнайын сатпаймын деп қорқытты.
Шын мәнінде бұл көрші екі елді ағайындас десе болады. Тарихы тектес, халықтары тағдырлас. Тіпті бір мемлекеттің құрамында да болған. Мемлекеттік тілдері де бір – испан тілі. Ұстанатын діні де бір – халықтарының 95 пайызы католиктер. Татулыққа негіз жетіп артылады. Бірақ біраздан бері сол татулық болыңқырамай тұр. Әсіресе, бұл ретте Венесуэла президенті Уго Чавестің белсенділігі күштірек. Әлемдегі біршама милитаристік елдермен қоян-қолтық араласып, өздерінде баршылық мұнайдың ақшасына қару-жарақ сатып алып, көрші-қолаңдарына ғана емес, тіпті АҚШ-тың өзіне де күш көрсетеді.
Ал енді оның осыдан ұтары да шамалы. Қару-жарағы бар-ақ болсын, бірақ өзінен халқының саны әлдеқайда көп, АҚШ-тай елден қолдау көрген Колумбияны Венесуэланың тізе бүктіруі екіталай. Ал тағдырлас екі елдің халқын бір-біріне қар-сы қою кешірілмес күнә дерсің.
Колумбияда басшы ауысып жатыр. Жұртты ол қандай саясат жүргізеді, Чавеспен тіл табысар ма екен, әлде екі ел арасындағы шиеленіс жалғаса бере ме, деген сұрақтар толғандырады. Бірақ Чавеспен тіл табысып, абырой табу да екіталай-ау.
Жауыздықты ешқашан ұмытуға болмайды
Жақсылықтың көп болғаны жақсы, оны көп айтқанымыз да жақсы. Жамандықты да, ең алдымен жауыздықты да ұмытпаған жөн. Сол жауыздық қайталанбас үшін, болашаққа сабақ болу үшін. Сондай жауыздықты Камбоджа халқына қарсы қызыл кхмерлер жасады.
Жақында сол жауыздардың басшыларының біріне сот болып, БҰҰ аясында жұмыс істейтін Камбоджадағы әскери трибунал қызыл кхмерлер билігі кезінде түрме бас-тығы болған 67 жастағы Канг Кек Иеу 35 жылға түрмеге жабуға кесілді.
Бұл қанішер неге атылмады деуге де болады. Бірақ олар жауыз болғанмен, төрелік айтатын сот бар ғой деп өзіңді сабырға шақырасың. Сол жауыздар билік жүргізген 1975-1979 жылдарда 10 миллионға жетпейтін Камбоджа халқының екі миллиондайы құрбан болғаны дәлелденіп отыр. Бұл бүкіл адамзат тарихындағы ең сорақы жауыздықтың бірі ретінде есте қалатыны даусыз.
Ал түрме бастығы Канг Кек Иеудің өзіне келсек, “Дуч жолдас” деген лақап атқа ие болған бұл қанішердің қолынан “Туол Сленг” түрмесінде 17 мың адам опат болған екен. Бұл түрмеге түскендердің оншақтысы ғана аман қалыпты, дәл қазір тірі жүргендері үш-ақ адам екен. Түрме бастығы онда қамалған-дардың қашып кетпеуін қада-ғалайды дейтін емес, түрлі азаптауды өзі басқарып, жазаны да өзі орындаған көрінеді. Оның қаніпезерлігі жайында факті көп. Ол тырнақтың көбесін көтеріп азаптағанды, электрошокты қолданғанды ұнатады екен. Бірде күзетші келіп, қамауға алынған тоғыз баланы (алты ұл мен үш қыз) қайтеміз деп сұрағанда, “бірін қалдырмай өлтіріңдер” деп нұсқау бергені құжаттармен дәлелденіп отыр.
Канг Кек Иеу өзінің жауыздығын жақсы біледі. Қанішерлер билігі құлаған соң-ақ, ол басқалардай қарсылық білдіріп, күресіп жатпай, бірден бас сауғалап қашуға мәжбүр болған. Және 20 жылдай ұстатпаған. Тек 1999 жылы ғана кездейсоқ британ журналисінің көзіне түсіп, қамауға алыныпты. 11 жыл түрмеде отырғаннан кейін, міне енді ғана жазаға кесілді.
“Дуч жолдас” деп аталатын бұл қанішер – қызыл кхмер басшылары ішінде қазір тірі жүрген бесеудің бірі. Кеш те болса жазаға тартылды. Тағы да қызыл кхмерлердің төрт басшысы жазасын күтіп отыр. Олар: қанқұйлы Пол Поттан кейін “екінші адам” саналатын Нуон Чеа, елдің бұрынғы билеушісі Самфан, бұрынғы ішкі істер министрі Иенг Сари және оның министр әйелі Иенг Тирит. Бұл жауыздарды отыз жыл өткен соң жазалаған тым кеш емес пе, деген сұрақ үнемі алдан шығады. Олардың өмір сүруге қақысы жоқ дейді жұрт.
Жалпы, жауыздарға рақымшылық жасау олардың қолынан құрбан болған жазықсыз жандардың аруағын қорлау екені өз алдына, сонымен бірге жауыздардың ісіне іш тарту деп бағаласа, орынды дерсің. Жақында Боснияның Сре-бреница қаласындағы 8 мың мұсылман қауымын қырып салған жауыздықтың онжылдығы атап өтілді. Оған айыпты Караджич түрмеде отыр. Соны біреулер ақтағысы келеді. Талайлардың қанын арқалаған Сербия президенті С.Мило-шевичке ара түскендер де болған. Күні кеше сол фашистердің айуандығынан ондаған мың қандастарынан айырылып, 600 мың адамы босқынға ұшырап, ақырында қайсарлық күреспен тәуелсіздікке қолы жеткен Косовоның тәуелсіздігін БҰҰ-ның халықаралық соты заңға қайшы емес деп шешті. Мұны серб фашистерінің жауыздығын айыптау деп те қабылдауға болғандай.
Жауыздықты әрқашан айыптап отырмаса, ол қайта бас көтеруі мүмкін.
Ойламаған жерден дейтін емес, біраздан бері тіл табыса алмай келе жатқан Венесуэла мен Колумбияның арасындағы шиеленіс шегіне жеткендей – екі ел президенттері бір-бірін ашық айыптап, оның соңы дипломатиялық байланысты үзуге апарып соқты.
Айып кімнен дегенде, біреуін ұстап беру қиын. Венесуэла президенті Уго Чавес өз әрекетін жауап қадам санағанмен, кінәні Колумбия президенті Альваро Урибеге арта алмайсың. Қашанғы әдетінше, Чавестің даусы қаттырақ естіледі: “Біздің ағайын ел Ко-лумбия мемлекетімен байланысты толық үзуден басқа жолымыз қалған жоқ”, – деді ол.
Сонда Колумбия мен оның президенті не бүлдірді? Осыдан он күндей бұрын президент Урибе көрші ел президенті Чавес өз елінде Колумбияға қарсы террористік ұйымдардың басшылары Иван Маркесті, Родриго Грандты, Темолеон Хименесті және Херман Бресеньоны жасырып отырғанын айтқан. Колумбияның революциялық қарулы күштері дейтін көтерілісшіл топтың мүшелері, міне ондаған жыл бойы үкіметке қарсы партизандық күрес жүргізіп келеді. Оларға сырттан Венесуэла қолдау көрсетеді деген әңгіме бұрыннан айтылатын. Сондай-ақ, тағы бір ұлт-азаттық армиясы дегеннің бір басшысы Карлос Марин Гуарин де көрші елді паналап жүр, – деді Урибе.
Бір бүгін емес, бұрын да талай естіген айыптауға Чавестің бүгін бұлқан-талқан болатын не жайы бар еді дейсің. Колумбияда басшы ауысып жатыр. Қазіргі президент Урибе жақында кетеді. Ол көрші ел басшысының даңғаза бастамаларын қолдай қойған жоқ. Қайта үнемі сынап отырды. Ал Чавес көрші елді, оның басшыларын АҚШ-тың қол шоқпары деп сынап жүрді.
7 тамыз күні Колумбияда жаңа президент Хуан Мануэль Сантос таққа отырады. Бұрын ол елдің қорғаныс министрі болған. Оны бұрынғы президентке қарама-қайшы саясат жүргізеді, Чавестің саясатын қолдайды деп айту қиын. АҚШ-пен достықтан бас тартып, Венесуэла сияқты Ресейдің ықпалына түсуі екіталай, мүмкін еместей. Чавестің кенеттен шала бүлініп, көрші елге тиісуінде өзінше есеп бар. Айтарын айтып қалар тұс, жақсы желеу. Бір жағы мұны әскери әлеуеті әжептәуір Венесуэланың басқаларға қыр көрсетуі деуге де болады. Колумбиямен бірге ол АҚШ-қа да біраз сес көрсетті. Қажеттілік туса, АҚШ-қа мұнайын сатпаймын деп қорқытты.
Шын мәнінде бұл көрші екі елді ағайындас десе болады. Тарихы тектес, халықтары тағдырлас. Тіпті бір мемлекеттің құрамында да болған. Мемлекеттік тілдері де бір – испан тілі. Ұстанатын діні де бір – халықтарының 95 пайызы католиктер. Татулыққа негіз жетіп артылады. Бірақ біраздан бері сол татулық болыңқырамай тұр. Әсіресе, бұл ретте Венесуэла президенті Уго Чавестің белсенділігі күштірек. Әлемдегі біршама милитаристік елдермен қоян-қолтық араласып, өздерінде баршылық мұнайдың ақшасына қару-жарақ сатып алып, көрші-қолаңдарына ғана емес, тіпті АҚШ-тың өзіне де күш көрсетеді.
Ал енді оның осыдан ұтары да шамалы. Қару-жарағы бар-ақ болсын, бірақ өзінен халқының саны әлдеқайда көп, АҚШ-тай елден қолдау көрген Колумбияны Венесуэланың тізе бүктіруі екіталай. Ал тағдырлас екі елдің халқын бір-біріне қар-сы қою кешірілмес күнә дерсің.
Колумбияда басшы ауысып жатыр. Жұртты ол қандай саясат жүргізеді, Чавеспен тіл табысар ма екен, әлде екі ел арасындағы шиеленіс жалғаса бере ме, деген сұрақтар толғандырады. Бірақ Чавеспен тіл табысып, абырой табу да екіталай-ау.
Жауыздықты ешқашан ұмытуға болмайды
Жақсылықтың көп болғаны жақсы, оны көп айтқанымыз да жақсы. Жамандықты да, ең алдымен жауыздықты да ұмытпаған жөн. Сол жауыздық қайталанбас үшін, болашаққа сабақ болу үшін. Сондай жауыздықты Камбоджа халқына қарсы қызыл кхмерлер жасады.
Жақында сол жауыздардың басшыларының біріне сот болып, БҰҰ аясында жұмыс істейтін Камбоджадағы әскери трибунал қызыл кхмерлер билігі кезінде түрме бас-тығы болған 67 жастағы Канг Кек Иеу 35 жылға түрмеге жабуға кесілді.
Бұл қанішер неге атылмады деуге де болады. Бірақ олар жауыз болғанмен, төрелік айтатын сот бар ғой деп өзіңді сабырға шақырасың. Сол жауыздар билік жүргізген 1975-1979 жылдарда 10 миллионға жетпейтін Камбоджа халқының екі миллиондайы құрбан болғаны дәлелденіп отыр. Бұл бүкіл адамзат тарихындағы ең сорақы жауыздықтың бірі ретінде есте қалатыны даусыз.
Ал түрме бастығы Канг Кек Иеудің өзіне келсек, “Дуч жолдас” деген лақап атқа ие болған бұл қанішердің қолынан “Туол Сленг” түрмесінде 17 мың адам опат болған екен. Бұл түрмеге түскендердің оншақтысы ғана аман қалыпты, дәл қазір тірі жүргендері үш-ақ адам екен. Түрме бастығы онда қамалған-дардың қашып кетпеуін қада-ғалайды дейтін емес, түрлі азаптауды өзі басқарып, жазаны да өзі орындаған көрінеді. Оның қаніпезерлігі жайында факті көп. Ол тырнақтың көбесін көтеріп азаптағанды, электрошокты қолданғанды ұнатады екен. Бірде күзетші келіп, қамауға алынған тоғыз баланы (алты ұл мен үш қыз) қайтеміз деп сұрағанда, “бірін қалдырмай өлтіріңдер” деп нұсқау бергені құжаттармен дәлелденіп отыр.
Канг Кек Иеу өзінің жауыздығын жақсы біледі. Қанішерлер билігі құлаған соң-ақ, ол басқалардай қарсылық білдіріп, күресіп жатпай, бірден бас сауғалап қашуға мәжбүр болған. Және 20 жылдай ұстатпаған. Тек 1999 жылы ғана кездейсоқ британ журналисінің көзіне түсіп, қамауға алыныпты. 11 жыл түрмеде отырғаннан кейін, міне енді ғана жазаға кесілді.
“Дуч жолдас” деп аталатын бұл қанішер – қызыл кхмер басшылары ішінде қазір тірі жүрген бесеудің бірі. Кеш те болса жазаға тартылды. Тағы да қызыл кхмерлердің төрт басшысы жазасын күтіп отыр. Олар: қанқұйлы Пол Поттан кейін “екінші адам” саналатын Нуон Чеа, елдің бұрынғы билеушісі Самфан, бұрынғы ішкі істер министрі Иенг Сари және оның министр әйелі Иенг Тирит. Бұл жауыздарды отыз жыл өткен соң жазалаған тым кеш емес пе, деген сұрақ үнемі алдан шығады. Олардың өмір сүруге қақысы жоқ дейді жұрт.
Жалпы, жауыздарға рақымшылық жасау олардың қолынан құрбан болған жазықсыз жандардың аруағын қорлау екені өз алдына, сонымен бірге жауыздардың ісіне іш тарту деп бағаласа, орынды дерсің. Жақында Боснияның Сре-бреница қаласындағы 8 мың мұсылман қауымын қырып салған жауыздықтың онжылдығы атап өтілді. Оған айыпты Караджич түрмеде отыр. Соны біреулер ақтағысы келеді. Талайлардың қанын арқалаған Сербия президенті С.Мило-шевичке ара түскендер де болған. Күні кеше сол фашистердің айуандығынан ондаған мың қандастарынан айырылып, 600 мың адамы босқынға ұшырап, ақырында қайсарлық күреспен тәуелсіздікке қолы жеткен Косовоның тәуелсіздігін БҰҰ-ның халықаралық соты заңға қайшы емес деп шешті. Мұны серб фашистерінің жауыздығын айыптау деп те қабылдауға болғандай.
Жауыздықты әрқашан айыптап отырмаса, ол қайта бас көтеруі мүмкін.
