Сурет: elordainfo.kz
Бұл көптеген кәсіпорынның шағын бизнес ретінде бөлшектенуіне, ҚҚС төлеуші ретінде тіркелмеуіне алып келді. Соның салдарынан ҚҚС тетігі толық жұмыс істемей, іс жүзінде сатудан алынатын салыққа айналды. ҚҚС мөлшерлемесі 12% болғанымен, оның тиімді мөлшерлемесі төмендеуге тиіс. Бұл жағдай салықтың ашықтығын төмендетіп, әкімшілік шығындарды арттырып, бюджетке түсетін кірістердің азаюына әкеледі.
ҚҚС шегін төмендету салық базасын кеңейтіп, салық жүктемесін әділ бөлуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар ҚҚС есепке алу тізбегінің үздіксіз жұмыс істеуі нәтижесінде оның тиімді мөлшерлемесі 3–4%-ға дейін төмендеуі мүмкін. ҚҚС мөлшерлемесінің артуына байланысты бизнестің қосымша шығындары пайда болары сөзсіз. Осы әсерді жұмсарту үшін Үкімет еңбекақы төлеу қорына салынатын салықтық жүктемені айтарлықтай төмендету арқылы бұл шығындардың бір бөлігін өтеуге дайын екенін мәлімдеді. Бұл бизнестің қаржылық жағдайын жеңілдетуге және экономикалық белсенділікті қолдауға көмектеседі.
2025 жылға ұсынылып отырған ҚҚС реформасы 2023 жылғы ұсыныстан кешенді тәсілімен және қосымша шараларымен ерекшеленеді. 2023 жылы ҚҚС мөлшерлемесін арттыру мәселесі қарастырылды. Бұл бизнес пен халыққа әсері жағынан алаңдаушылық тудырды және мұндай өзгерістерді мұқият пысықтау қажеттігін көрсетті. Ал қазіргі Үкіметтің ұсынысы ҚҚС мөлшерлемесінің өсуін ғана емес, сонымен қатар салық-бюджет жүйесін жетілдіруге бағытталған бірқатар шараны қамтиды. Олардың ішінде – еңбекақы төлеу қорына салынатын салықтық жүктемені азайту. Бұл бизнестің шығындарын өтеуге көмектесіп, инфляцияға әсерін жұмсартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар әлеуметтік көмектердің, жалақы мен зейнетақының индексациясы жүргізіледі, бұл халықтың сатып алу қабілетін сақтау үшін маңызды шара болмақ.
Экономикадағы алғашқы өзгерістер реформаны енгізгеннен кейін бірнеше ай ішінде байқала бастайды. Бизнестің жаңа жағдайға бейімделуі, оның ішінде ҚҚС төлеушілерін тіркеудің 15 млн теңге шегінен басталуы және салықтың тоқсан сайын төленуі сияқты шаралар іске қосылады. Бюджетке алғашқы қосымша кірістер реформа күшіне енгеннен кейінгі алғашқы тоқсандарда түсе бастайды. Алайда бюджет тапшылығын толық өтеу бірнеше жылға созылуы мүмкін. Бұл ҚҚС мөлшерлемесінің қандай деңгейге көтерілетініне, жаңа салықтық және экономикалық шаралардың тиімділігіне байланысты болмақ.
Ұзақмерзімді болашаққа бұл өзгерістер салық базасының тұрақтануына, фискалдық тұрақтылықтың артуына және мемлекеттік кірістердің өсуіне ықпал етеді. Бірақ нақты нәтижелер жүйенің жаңа жағдайға толық бейімделуінен кейін ғана байқала бастайды. Осыған байланысты Үкіметтің қабылдайтын шаралары теңгерімді, жүйелі және жан-жақты болуы қажет.
Эльмира Осипова,
«Экономикалық зерттеулер институты» АҚ Фискалдық саясат орталығы директорының орынбасары
