Егемендік алып, еңсемізді тіктеген осы уақыт аралығында елімізде ұлттық мәртебеге ие жоғары білім беретін оқу ордалары, мемлекеттік мектептер, ұлттық лицейлер, жекеменшік білім ошақтары өз жұмысын бастады. Бастап қана қоймай, еліміздің дамуына даңғыл жол, қазақ жастарына қажетті білім беріп отыр. Осы орайда жоғары оқу орындары туралы сөз болса шұғылалы Шығыстың шырайын кіргізіп, тарыдай шәкірттен талғамы таудай тұлға тәрбиелеп келе жатқан Шәкәрім атындағы университетті айтпай кету мүмкін емес. Өткен жылы желтоқсан айының аяғында аталған университеттің ректоры Думан Орынбеков ректор болып сайланған бір жыл көлемінде атқарған жұмысының есебін берген еді. Өзім білім алған қара шаңырақтың тыныс-тіршілігіне бейжай қарамайтындықтан, басшының есебін арнайы барып тыңдадым.
1934 жылы Семей педагогикалық институты болып іргетасы қаланған ордалы оқу орны 90 жылдың тұғырына қонды. Педагогикалық, зоотехникалық-малдәрігерлік, қаржы-экономикалық және технологиялық институттарының бірігуімен құрылған бұл білім ордасы мемлекет мүддесіне қызмет жасап жүрген талай түлектің қанатын қатайтты. Ұлттың ұйытқысы болған ұлағатты жандарды тәрбиелеп шығарды десек те артық емес. Қазақтың ой дариясы, сөз кеніші Шәкәрім Құдайбердіұлының есімін иеленген киелі орда келешекке кемел біліммен сенімді қадам жасап келеді. Бүгінде бас көтерер ерлердің басын қосқан бағаналы орданың құлашын кеңге сермеп келе жатқаны біз үшін зор мәртебе.
Есеп беру барысында оқу ордасының басқарма төрағасы-ректор Думан Рымғалиұлы университет стратегиясында бекітілген 5 негізгі бағытқа тоқталып егжей-тегжей талдап берген болатын. «Оның біріншісі, Бәсекеге қабілетті кадрларды сапалы даярлауды қамтамасыз ету. Профессор-оқытушылар құрамының жалпы саны – 353 адам. Жастар (34 жасқа дейінгілерді қоса алғанда) – 89.
Жастардың жалпы профессор-оқытушылар құрамдағы пайыздық үлесі – 25%. Бұл көрсеткіштер – бәріміз үшін дабыл! Мен университеттің негізін құрайтын оқытушыларға, яғни 75%-ға жүгінемін. Сіздердің білімдеріңіз бен дағдыларыңыз жаңа буынды қалыптастырудың іргетасы болуы керек. Бізде үлкен әлеует бар, оны дәл қазір жүзеге асыруымыз қажет. Осы мәселені негізге ала отырып, 2025 жылға арналған үш негізгі міндетті жариялаймын: бірінші – жаңа ғылыми элита қалыптастыру. Инновациялық Жастар ғылыми орталығын құру арқылы әрбір жас ғалым қаржыландыруға, зертханаларға және халықаралық сараптамаға қол жеткізе алады. Биыл бізге цифрландыру, биоэкология, агротехнология, инженерлік инновациялар саласында 15 ғылыми стартапты іске қосу қажет. Екінші – кадрларды жаңарту және интеграциялау. Жас оқытушылар үшін қолдау бағдарламаларын енгізу, жеке даму траекториясын әзірлеу: ғылыми жарияланымдар, гранттарға қатысу, халықаралық тағылымдамалар. Елімізде және оның шегінен тыс жерлерде кадрларды ауқымды іздестіру. Осы жылы кемінде 20 жоғары білікті жас ғалымды тарту. Үшінші міндет – әлеуметтік және қаржылық ынталандыру. Жас профессор-оқытушылар құрам үшін арнайы гранттар мен сыйақылар енгізу. Ең үздік зерттеушілер мен оқытушылар жобаларды қаржыландыруда және жалақыға үстемеақы алуда басымдыққа ие болады. Тұрғын үй мәселесін шешу: қызметтік пәтерлер мен жатақханалар беру бағдарламасын іске асыру. Жас маман өмір сүру үшін емес, табысқа жету және инновациялар туралы ойлауы керек. Shakarim University жаңа дәуірдің шегінде тұр. Әрекет дәуірі. Жастар дәуірі. Жастарға басымдық беру – бұл аман қалу және көшбасшылық стратегиясы. Міндет айқын. Мақсаттар қойылған. Нәтиже міндетті түрде болады», деді ректор.
«Шабам деген жігітке ат беретін, жанам деген жүрекке от беретін» ұжымнан жалынды жас маман, ұлтжанды ұстаз шығатыны шүбәсіз. Қолына дипломын алып, үміт пен күдік, қорқу мен қобалжу күйін кешіп келген жастарды қолтығынан демеп, қолдау білдіруді қолға алып отырған басшылықтың бағыты басқаларға үлгі. Университеттің Халықаралық рейтингтердегі жетістіктеріне тоқталып өтсек. «QS Asia University Rankings» 2025 жыл нәтижесінде университет көрсеткіштері 100 позицияға жақсарған. Азия елдерінің ең үздік университеттерінің 501-520 топтарына кірген. Рейтингке 25 Азия елінен 984 университет қатысты, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 142-ге позицияға жоғары. Ал «UI GreenMetric World University Ranking» бойынша әлемдегі ең экологиялық оқу орындары рейтингінде Шәкәрім университеті 662-орынға ие болып отыр. Қазақстан университеттері арасында 8-орын. Университет Біріккен Ұлттар Ұйымының Тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуге әрқашан үлкен көңіл бөледі. «QS Sustainability Rankings» нәтижесінде алғаш рет беделді «QS» тұрақтылық рейтингтеріне енді. Бұл жерде университет «Қоршаған ортаны зерттеу» және «Денсаулық және әл-ауқат» бағыттары бойынша бірінші орын, әлеуметтік әсер бойынша үшінші, экологиялық әсер бойынша жетінші, әлемдік деңгейдегі университет басқару көрсеткіші бойынша 416-орын. 7 жылға институционалдық аккредитация алынды. 76 білім беру бағдарламасы аккредиттелді. Айта берсек көрсеткіштер көп, жетістіктер жетерлік. Бұл жерде ерекше мән беретін дүние Университет ұжымы тек Қазақстанның ішінде ғана емес, елдің даңқын өзге мемлекеттерде де танытып жүр.
Университет басшылығының жолға қойған тағы бір міндеті ғылымды қаржыландыру мәселесі. «Қазіргі таңда университетте жалпы сомасы 4,9 млрд теңгені құрайтын 52 жоба жүзеге асады. Соның арқасында ғылыммен айналысып отырған PhD, жас оқытушылардың жалақылары 1,1 млн-нан – 2,5 млн теңгеге дейінгі соманы құрайды. Жобалардағы докторанттардың жалақысы – 300 мыңнан 700 мыңға дейін, ал магистранттардікі 150 мыңнан – 400 мыңға дейінгі соманы құрайды. Соңғы жылы ғылыми құрал жабдықты сатып алуға жұмсалған сома 5 еседен аса артып 560 миллион теңгені құрады. Қаржыландырылатын ғылыми зерттеу жұмыстары шеңберінде ұлттық өнім – құрт өндіру бойынша, ет жартылай фабрикаттарды өндіру бойынша цехтар, микробиологиялық және ПЦР лабораториялары ашылды. Ветеринария-санитарлық сараптама зертханасының аккредитациясы аяқталуға жақындады», деді ректор.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, аталған оқу ордасы халықаралық ынтымақтастық мәселелерге терең мән беріп, жас мамандардың жан-жақты, студенттердің білім көкжиегі кең болуы үшін әртүрлі әріптестік әрекеттер жасауда. Оған дәлел, биыл университетте алғаш рет жүзеге асырылып жатқан коммерциализация жобасы шеңберінде «MetPro инжиниринг компаниясы» ЖШС құрылды. Сонымен қатар Қытай Халық Республикасының «ХЭТУ» компаниясы 15 млн көлемінде машина жасау саласын дамытуға инвестиция жасаған. Екі иницативті жоба Қытай Солтүстік-Батыс ауыл және орманшаруашылық университетімен жүзеге асырылып жатыр.
«Ғылым және жоғары білім министрлігінің даму бағытына сәйкес әрбір өңірде шетелдік университеттік филиалы болуы маңызды. Соған сәйкес, біздің университетте Польшадағы Быдгощ университетінің филиалы ашылды. Ол екінші жыл қатарынан жұмыс атқарып, биыл Спорт және рекреация білім беру бағдарламасы бойынша 30 гранттық орын министрлік тарапынан университетімізге бөлінді. Ол орындар толықтай меңгерілді», деді Д.Рымғалиұлы.
Айта кететін тағы бір жайт, ұзақ уақыт консервацияда болған «Юность» асханасы, Сoworking «ЖасStar», спорт кешені, инжиниринг орталығы, АгроБиостанса, «Ескі бекініс» оқу базасы сияқты нысандардың пайдалануға берілуі ұжым үшін де, студенттер үшін де қуанышқа толы сәулелі сәттердің бірі болды.
«Бұл жер – өзгерістер мен жаңғырулар рәмізі. Мұнда ескі кезеңнің парағы жабылды. Осы жерден жаңа дәуірдің қадамдары басталады. Біз жаңашылдықты қабылдап, алға жылжуға дайынбыз. Дәл осы орынды өзгерткеніміздей, әрқайсымыз өз ойымызды, көзқарасымызды, жұмысымызды өзгертуіміз керек. Біз өзімізді жаңа, өзекті, сұранысқа ие бағытқа бейімдеуді үйренуіміз қажет. Басқа жол жоқ. Уақыт талабы қатаң. Уақыт өзгерді. Ол жедел шешімдер, нақты әрекеттер және жоғары жауапкершілікті талап етеді. Әрекетсіздік – артта қалудың белгісі. Бүгіннен бастап, өзгерістер өзімізден басталуы керек. Бүгін созылуға орын жоқ. Реніштерге, түсініспеушіліктерге, астыртын әрекеттерге жол жоқ. Тек конструктивті диалог, ымыраға келуге дайындық және ашық пікірталас бар. Бүгін біз шешуіміз керек: біз өзгерістер жолында бір-бірін қолдай отырып, алға ұмтылған команда боламыз ба, жоқ па. Мен әрқашан диалогке дайынмын. Бірақ ол тек жұмыс істеуге, өзгеруге дайын адамдармен ғана болады. Бүгінгі күн шешімді, батыл қадамдарды талап етеді. Уақытты жоғалтпайық! 2024 жыл Shakarim University жылы ретінде есте қалды. 2025 жыл «Shakarim University: Жас ғалымдар, студенттер, серпінді технологиялар мен инновациялар жылы» деп жарияланады. Бұл жыл — әр қадам алға ұмтылыс, әр тапсырма — біз еңсеруге тиісті сын-тегеурін болады!», деді Думан Орынбеков.
Қорыта айтқанда, ұлттың жоғын ұжым болып ойлайтын Шәкәрім шаңырағы жасампаздық жолынан жаңылған емес. Ұлы мұхитқа тамған ұсақ тамшы сияқты жыл сайын жалынды жастар мен білікті мамандарды шығарып, елдің экономикалық һәм әлеуметтік дамуына өз үлесін қосып келеді. Тоқсанның тұғырына қонған ордалы оқу ошағының аты асқақтай берсін.
Әсем Ереже,
айтыс ақыны, аудармашы
