Әріптес туралы әңгіме
Өзім аса бір қадірлейтін Нұрмахан Оразбек ағамның бір тағылымды ісі ойыма оралып отырғаны. Сонау бір Кеңес өкіметінің арқырап тұрған кезінде ол ҚазТАГ атты ақпарат агенттігінде қызмет істеп, “Одақ және шетел хабарлары” бас редакциясында аударма жасаған. Нұрағаң сол тұста талай мәрте “шеңберден шығып кетіп” жүрген екен. 1987 жылы Мәскеуде Журналистер одағының VІ съезі өтіпті. Айтулы алқалы жиынға Қазақстаннан Нұрмахан аға да қатысқан. Сонда ТАСС-тың алқа мәжілісінде: “Гениальные мысли даже в голову генерального секретаря не каждый день приходит. Что вы даете стенографическиий отчет?..” деп, алып елдің іргелі ақпарат агенттігіндегі дөкейлердің зәресін бір ұшырған. Шынында да, ол кезде Горбачевтің, басқа да компартия басшыларының шетелге барғаны стенографиялық есеп сияқты берілетін еді. Ал ақпарат агенттігі жүйесінің міндеті – хабар беру, айтатын ойын анық жеткізу. Қашанда өзі ұстанған қағидаттан ауытқымайтын Нұрағаң Алматыға бір-ақ тартады. Келесі күні ТАСС-тың қызметкерлері жанұшыра хабарласады, “Нуреке, вы что наделали, тут вся руководства в шоке” деп. Осылайша, Нұрағаң одақтық жүйенің олқылығын да сын тезіне алып, өткір тұлғаның ұстанымын танытқан еді. Жалпы, журналистика төңірегінде, журналистер туралы әңгіме қозғала қалса, Нұрағаңның осы бір бейнесі көз алдыма елестейді.
Бүгінде, құдайға шүкір, қазақ журналистикасы Нұрағаң сынаған стенографиядан іргесін ажыратып, соны сүрлеуін қалыптастырып келеді. Бір кездері Кеңес Одағы тұсында Оразбектің оғыланы салған озық жолды – халықаралық мәселелер төңірегінде тұшымды пікір айтып, қазақтың мүддесі тұрғысынан оқырманға жеткізетін журналистер шоғыры қалыптасып та үлгерді. Халықаралық тақырыпқа қалам тербеген бірегей журналистердің санатында егемендік Самат Мұса да бар. Көшбасында десек те, бәлкім, асыра айтқандық болмас. Өйткені, “Егемен Қазақстан” – тәуелсіз елдің сыртқы саясаттағы әрбір қадамын жеріне жеткізе жазып келе жатқан басылым. Халықаралық қарым-қатынастар мәселесі басылым бетінде күн сайын жарияланып, жұмыр жер бетіндегі қазаққа қатысты мәселе назардан қалыс қалған емес. Ол тақырыпты жазатын, қалам тербейтін журналистің бірі сол – Самат Мұса.
Кезінде “КазПИ” атанған іргелі оқу орнының филология факультетінің оқуын тауысқан Сәкеңнің әлі күнге дейін “тілге” бүйрегі бұрып тұрғаны. Қазақ тілінің ұңғыл-шұңғылына дейін оқытатын филфактың бергені көп, әрине. Сондықтан да филолог Саматтың уәжі көп тұста орынды шығып жатады. “Бізде КазПИ-де...” деп басталатын әңгіменің ақыры да өзі дәріс алған “дәулерді” түгендеумен аяқталады. Қазақ әдебиетінде орны бөлек мықтылардың аттарын естігеннен кейін көптен дайындаған “аргументің” де “ойнамай” қалады. Корифейлерден лекция тыңдаған шәкірттің осал болуы мүмкін бе! Сондықтан журналистикаға “сауаттылық мектебінен” шыңдалып келген Сәкең білім тұрғысынан, сөз жоқ, “бестікке” ие болады. Тіл төңірегіндегі тайталаста ұпай соның жағында.
Айтпақшы, Самат Мұса журналистикадағы еңбек жолын да “сауатсыздықпен күресуден”, корректорлықтан бастаған. Кейін жаңа кезеңнің, жаңа қоғамның жаршысы ретінде дүниеге келген “Халық кеңесі” басылымында жемісті қызмет етіп, ақпарат әлемінің қыр-сырын меңгерудің соңы халықаралық ақпараттармен қоян-қолтық жұмыс істеуге ұласты. Соңғысының дені тәржімамен тікелей байланысты ғой. Бертінге дейін халықаралық тақырыптарға қатысты ақпарат көзі Ресейдің ақпарат агенттіктерінен алынып келгені мәлім. Ендеше, орыс тіліндегі ақпараттарды қазақша сөйлетуге де білім керек, біліктілік қажет. “Филфак” түлегінің жаңа қыры, саяси ұғым-түсінікке жетіктігі осы ыңғайда молынан танылды. Самат Мұсаның “лентасынан” шыққан ақпараттарды “Егемен Қазақстан” газетінің басшылары көп түземейтін де, күземейтін де. Осылайша халықаралық хабарлар оқырманға жатық тілмен жеткізіліп жатады.
Әу басында Нұрағаңды, Нұрмахан Оразбек ағаның тағылымын бекер келтірген жоқпыз. Саматтың бойында алдыңғы буын ағасына деген, оның атқарған ісіне деген ұқсастық бар. Кездейсоқтық шығар, бәлкім. Алайда, жақсы ағаның өнегесін кейінгі буынның бойынан табу жақсылықтың нышаны емес пе! Самат Мұса Нұрмахан ағасы сынды тәржімаға келгенде, қаламы жүйтки жөнеледі. Сондай-ақ ағасы ҚазТАГ-та “Одақ және шетелдік хабарлар” бас редакциясында қызмет жасаса, Самат бұрынғы кеңестік кеңістіктегілермен қоса, әлем елдерінің хабар-ошарларын қажетке жаратып жүр. Уақыты мен талабы басқа демесеңіз, илегені – сол терінің пұшпағы. Не десек те, өнеге болар ағаның жолын жалғастырғанға не жетсін. Ендеше, тәуелсіз елдің төл ақпараттарын таратқан Самат Мұсаны осы үдеден шығып жүр деп ауыз толтырып айтуға құқымыз бар. “Бұрын-соңды “Қазақ” деген ұлттың, елдің барын шетел біле бермейтін. Қазір Құдайға шүкір, көпшілігі таниды. Ал егер саясатымыз жақсы жүріп, халқымыздың әл-ауқаты, тұрмысы оңғарылса, біздің ортақ мақсатымыз сол. Сонда ғана дүние жүзі алдында абыройымыз асқақтайды. Әркім өз пікірін ашық айтып, ашық жариялайтын болса, және сол пікірді билік ескеріп жатса, сонда ғана “Біз – қазақпыз” деп мақтана алатын жағдайға жетеміз” деген-ді бір сөзінде Нұрмахан Оразбек. Осы жолда Самат Мұса сынды білікті журналист аянбай қызмет етіп жүр деп айтар едік.
Самат Мұса – жол үстіндегі журналист. Жол болғанда қандай! Алты құрлыққа түгелдей табаны тимесе де, төрт құрлықтың елдерін түгендегені рас. Бұрын-соңды қолына қалам ұстаған журналист қауымы бір республиканың аумағын аралауының өзі үлкен мәртебе болып табылатын. Бүгінде, құдайға шүкір, қазақ журналисінің аяқ баспаған аумағы қалмады десе де болады. Халықаралық қарым-қатынас мәселелерін арнайы сапар барысында көзбен көріп, дипломатиялық байланыстарды жете зерттеуге мүмкіндік туады. Осындай мәртебелі сапарларға арнайы іріктелген журналистер тобының ортасында “егемендік” Самат Мұса да жүреді. Мәскеуде өткен ТМД басшыларының басқосуы хақында мақаласы жарық көрсе, енді бірде Рақымжандар ту тіккен Берлиннен хабар беріп жатқаны. Тағы бір күні “Егемен Қазақстан” бетінен “БҰҰ Бас Ассамблеясының 63-ші сессиясы бұрнағы күнгі жұмысын жалпы пікірталастармен жалғастырды. Оны БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун сөз сөйлеп ашты. Ол өзінің сөзінде бүгінгі таңда адамзат ешқандай шекараны білмейтін, барлық мемлекеттерге ықпал-әсері бар сынақтармен бетпе-бет қалып отырғанын атап көрсетті. Қаржы, энергетикалық және азық-түлік дағдарыстары, соғыстар мен зорлық-зомбылық қатерлері қазіргі дүниенің өмір шындығы болып табылады. Бұған климаттың өзгеруі проблемасын қосыңыз” деген Нью-Йорктан жолданған мақаласын оқисыз. ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаевтың Жапонияға ресми сапары туралы Токиодан жолдаған репортажы шығады тағы бірде. Сәкеңнің әуеде ұшқан уақыты анау-мынау ұшқыштардан кем соқпаса керек-ті. Сондықтан оның ұшақ ішіндегі уақыты отандық журналистің жоғары көрсеткіштерінің бірі болуы да ықтимал. Гәп көрсеткіште емес, мәселе барған елден жазылған репортаждарда ғой. Бұл жағынан алғанда, Самат Мұса барған сапардан “Егеменнің” ұпайы түгенделіп жатады. Сапар алдында Сәкең алдын ала дайындаған “дүниелер” барған елдің уақыт айырмашылығына қарамай, кәдеге жарап кетеді, аз-кем толықтырулардан кейін. Телевизиялық форматпен жағаласқан репортаждар ертеңгі күні-ақ газеттің бетінде жарияланады. Мақаланың төбесінде “Токиодан... Самат Мұса хабарлайды” деген белгісі тұрады. Журналистік қызмет мәртебесінің өзі осында болар.
Самат халықаралық саясатта өзіндік қолтаңбасы бар журналист. Бір мақаласында Қырғыз еліндегі ахуал туралы жете зертттеп жазып, оған ресми Астананың көмек қолын созғандығын баяндайды. “Қазақстан Қырғызстанды күрделі жағдайда қалдырмайды” деп айта келіп, Қазақ елінің туғандарға 10 миллион АҚШ доллары көлемінде қаржы бөлгендігі жөніндегі ақпаратты жеткізеді. Енді бірде Шанхай ынтымақтастығы ұйымы туралы жазғанын тұшына оқисыз. Тағы бір сәт Қазақстанның Өзбекстан Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Бөрібай Жексембинмен екі ел арасындағы қарым-қатынас туралы кеңінен әңгіме қозғап отырғаны. Орынсыз жерден “қылт” ете қалатын ресми Ташкенттің бағыты мен ұстанымы хақында хабардар боласыз. Халықаралық мәселелер жөніндегі толғақты тақырыптар — Самат Мұса қаламының өзегі. Толымды тәжірибе мен үзбей ізденісінің арқасында оның жазған дүниелері оқырманның үнемі қызығушылығын тудырады. Жемісті еңбегінің арқасында құрметке де бөленіп келеді. Былтыр ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Орал Мұхамеджанов бастаған қазақстандық делегация Бакуде өткен түркітілдес мемлекеттер Парламенттік Ассамблеясының І жалпы отырысының жұмысына қатысты. Осы Парламенттік Ассамблея аясында Парламент тақырыбына қалам тербеп жүрген журналистердің Ассоциациясы құрылды. Оған Қазақстан тарапынан “Егемен Қазақстан” газеті бас редакторының орынбасары Самат Мұса мүше болып кірді. Мінеки, халықаралық тақырыпқа қалам тербейтін қаламгердің халықаралық деңгейде мойындалуы. Бүгінде ердің жасына келіп отырған Сәкеңнің еңбегі алдағы уақытта да жана берсін демекпіз.
Ғабит МҮСІРЕП.
