– Адамды өсіретін, оның арманына қанат бітіретін сапалы білім ғой. Білімге деген қызығушылығыңыз қай кезден басталды? Қандай ұстаздар мен тұлғалар өміріңізге әсер етті?
– Білімге қызығушылығым балалық шақтан басталды. Тіпті 5 жасымда мектеп кітапханасындағы ертегілер жинағын түгел оқыдым. Ертегілер оқуды, әңгімелер жазуды өте жақсы көретінмін, көп нәрсеге қызығатынмын. Сол кезде кітап менің шынайы досыма айналды. Назарбаев университетіндегі ұстаздарымның қолдауы шетелде білім алуыма себепкер болды. Әсіресе вице-провост Лоретта О’Доннелл, профессорлар Тұрсынжан Тоқай, Дьюк, сондай-ақ Уоррен Рокко, Мэрилин Пламли сияқты ұстаздарыма алғысым шексіз. Олар маған тәртіптің, еңбексүйгіштіктің, шынайылықтың маңызын түсіндірді.
– АҚШ-та магистрлік оқуға қалай шешім қабылдадыңыз? Қай университетте, қандай мамандықта оқыдыңыз?
– Магистратураны АҚШ-та жалғастыруға шешім қабылдағанда, мақсатым – халықаралық деңгейде мойындалған академиялық білім алып, жоғары білім саласындағы зерттеуімді тереңдету болды. Осы бағытта ең қолайлы орта ретінде Пенсильвания университеті (University of Pennsylvania, UPenn) таңдадым. Бұл оқу орнын таңдауымның бірнеше себебі бар. Біріншіден, бұл университет білім саласындағы әлемдегі жетекші орталықтың бірі. Әсіресе жоғары білім саясаты, көшбасшылық, университеттік басқару бағытындағы ғылыми мектептері өте танымал. Жоғары білім саясаты мен университеттік басқару саласында зерттеу жүргізгім келді. Сондықтан аталған университеттің бағдарламасы мен академиялық бағыты ғылыми мүдделеріммен толық сәйкес келді. Екіншіден, университет кәсіби дамуға кең мүмкіндік ұсынады: тағылымдамалар, зерттеу жобалары, салалық мамандармен байланыс, мансаптық консультациялар деген сияқты. Бұл тек теориялық білім емес, практикалық дағдыларды да игеруге мүмкіндік берді. Үшіншіден, Пенсильвания университеті әлемнің ең үздік жоғары оқу орындар қауымдастығы құрамындағы білім ошағы. Бұл жоғары академиялық деңгей әрі бедел, сондай-ақ халықаралық түлектер қауымдастығы арқылы дамудың жаңа мүмкіндігі деген сөз. Мұндай ортада білім алу бұрын қолжетпестей болып көрінген академиялық және кәсіби мүмкіндікті ашты. Мен осында Білім берудегі көшбасшылық мамандығында оқып, халықаралық білім саясаты, жоғары білім жүйелерін басқару, зерттеу әдіснамасы және көшбасшылық дағдыларды терең меңгердім. Бұл тәжірибе кейіннен Оксфорд докторантурасына дайындалуыма негіз болды.
– Докторантура бойынша Оксфорд университетін неге таңдадыңыз?
– Бала күнімде Оксфорд университетін әлемдегі ең беделді жоғары оқу орны ретінде еститінмін. Аталған оқу орнында бәсекелестік өте жоғары деңгейде. Егер магистратураға жүздеген адам қабылданса, докторлық оқу бағдарламаларына мыңдаған үміткердің ішінен тек санаулылары ғана ілігеді. Мысалы, биыл PhD бағдарламаларына жеті мыңнан астам талапкер өтініш беріп, соның шамамен 20-сы ғана қабылданған. Сондықтан әлемге әйгілі Оксфорд университетінің докторантурасына қабылданған алғашқы қазақ қызының бірі болу – мен үшін зор мәртебе. Ғылыми бағытымды таңдауға кіріскенде, өзім зерттеп жүрген тақырыптармен дәл сәйкес келетін жұмыстарды Оксфорд университетінің ғалымдары жүргізіп жатқанын байқадым. Мен өз зерттеуімді жалғастыруға ең қолайлы академиялық орта дәл осы жер екенін түсіндім. Сонымен қатар Пенсильвания университетіндегі профессорларым мен жұмыс істегім келген Оксфорд профессорларының еңбегін жақсы білетін. Сондықтан оның салыстырмалы және халықаралық жоғары білім саласына қосқан үлесін ерекше атап, маған онымен жұмыс істеуді ұсынды. Оксфорд – жоғары білімді зерттеу саласындағы әлемдік көшбасшылардың бірі. Мұнда университет жүйелерінің болашағын қалыптастырып жатқан жетекші ғалымдар өте көп. Осы факторлардың барлығы менің ғылыми әлеуетімді толық ашып, еліміздің жоғары білім саласына нақты үлес қосу үшін ең қолайлы орта Оксфорд екеніне көз жеткізді.
– Қазіргі докторантурадағы зерттеу тақырыбыңыз қандай? Оның еліміз үшін маңызы неде деп ойлайсыз?
– Оксфордтағы докторлық жұмысым бұрынғы кеңестік елдердегі университеттердің оқыту мен ғылыми ізденісті үйлестіру мәселесін қалай шешіп жатқанын зерттеуге арналған. Бұл университеттер кеңес дәуірінің күрделі академиялық дәстүрлері мен басқару модельдерін мұра етіп алған. Қазір олар халықаралық зерттеу университеттері стандартына сай болу үшін жаңа жолдар іздеп жатыр. Бірақ оқытудың сапасын жоғалтпауға тырысады. Мен осы тепе-теңдікті қалыптастыруға әсер ететін институционалдық, мәдени және тарихи факторларды, университеттер кездесетін қиындықтарды жеңу стратегияларын, сондай-ақ мемлекеттік саясат, қаржыландыру және академиялық мәдениет сияқты сыртқы және ішкі жағдайдың осы үдеріске қалай әсер ететінін зерттеймін. Басты мақсат – бұрынғы кеңестік кеңістіктегі университеттерге оқыту мен зерттеу қызметінің арасындағы тұрақты әрі өзара толықтыратын байланысты қалыптастыруға көмектесетін ұсыныстар беру, толыққанды зерттеу экожүйесін құру және өңірдегі зерттеу сапасын (research excellence) дамытуға ықпал ету.
– Оксфордтағы ғылыми орта және профессорлармен жұмыс істеудің қандай артықшылығы бар?
– Мұндағы профессорлар – әлемнің ең үздік һәм өз саласының өте білікті мамандары. Сонымен бірге олар түрлі бағытта зерттеулер жүргізеді. Олар академиялық білімнің шеңберін кеңейтумен қатар, жаңа идея мен әдістерді дамытумен айналысады. Мысалы, мен сұрақ қойған сайын, профессорлар маған тез арада тақырыпқа қатысты ең танымал және заманауи кітаптар мен мақалалардың тізімін ұсынады, бұл олардың өз саласын қаншалықты жақсы меңгергенін көрсетсе керек. Бірақ профессорлар кейде талапшыл әрі қатал болуы мүмкін, бұл докторанттар үшін зерттеудің сапасына жоғары талап қойып, ғылыми жұмысымыздың мықты әрі сенімді болуына жағдай жасау мақсатында деп ойлаймын. Сонымен қатар Оксфордтағы ғылыми орта өте қолдаушы және ынталандырушы атмосфераға ие.
– Әлемнің түкпір-түкпірінен келген ғалымдармен тәжірибе алмасу сізге не береді деп ойлайсыз?
– Қазіргі қызығушылығым Орталық Азиядағы, әсіресе бұрынғы кеңестік контекстегі зерттеу университеттерінің алдында тұрған қиындықтарға арналған. Мен кеңес жүйесінің мұрасы университеттердің ғылыми зерттеулердегі әлеуетіне қалай әсер ететінін және өңірдегі академиялық орта тұрақты дамуы үшін не істеуге болатынын зерттеймін. Бұл жұмыста институционалдық стратегиялар, мемлекеттік саясат және халықаралық рейтингілер динамикасы басты назарда. Қазақстан мен көршілес елдердің әлемдік деңгейдегі ғылымды дамытуға қажетті жағдай жасау маңызын жақсы түсінемін. Сондықтан зерттеуім өңірдің жаһандық академиялық қауымдастығында лайықты мойындалады деп сенемін. Әлемнің әр түкпірінен келген ғалымдармен тәжірибе алмасу маған әртүрлі зерттеу тәсілі мен мәдениетті түсінуге, халықаралық академиялық ортада өз орнымды нығайтуға мүмкіндік берді. Бұл байланыс зерттеуімнің сапасын арттырып, идеялар мен әдістерді байыта түсті.
– Шетелде алған білім мен тәжірибеңізді болашақта елімізде қалай жүзеге асырғыңыз келеді?
– Иә, өзімде үлкен жауапкершілік бар деп сезінемін. Шетелде жүріп түрлі стереотиптерге кезіктім. Мен алған білімімді Қазақстан мен өңірдегі басқа елдердің университеттеріне зерттеу университеттеріне айналу жолында қолдау көрсету құралы деп есептеймін. Дәстүрлі түрде көптеген университеттің негізгі миссиясы оқыту болды. Қазіргі уақытта олардың алдында үш маңызды міндет тұр: ғылыми зерттеулер жүргізу, сапалы білім және қоғамға қызмет ету. Менің зерттеуімнің мақсаты – университеттерге зерттеу қызметін негізгі миссияға енгізуге, академиялық жұмыстың сапасын арттыруға және тұрақты зерттеу экожүйесін қалыптастыруға мүмкіндік беретін стратегиялар мен ұсыныс әзірлеу. Жалпы, халықаралық деңгейде зерттеу нәтижелері ғылыми қызмет пен оқыту арасындағы тепе-теңдікті сақтау мәселелерімен бетпе-бет келген жоғары оқу орындары үшін қолданылады. Бұл халықаралық академиялық ынтымақтастықты дамытуға, зерттеу әлеуетін нығайтуға және университеттердің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыруға септігін тигізеді.
– Еліміз бен әлемдегі ғылымның даму қарқыны туралы пікіріңіз қандай?
– Меніңше, біздің елдің білім жүйесі дұрыс бағытта дамып келеді. Қазіргі уақытта студенттер жоғары деңгейде оқытылып, ағылшын тілін де жетік меңгеріп жатыр. Бұрын өзімізді әлемнің білім саласындағы көлеңкесінде тұрғандай сезінетінбіз, бірақ шындығында олай емес. Елімізде көптеген жақсы білім жобалары жүзеге асып жатыр. Сондықтан болашағымыз жарқын деп сенемін. Жастар білім арқылы әлемді жаулап алады деп ойлаймын. Қазіргі кезде көптеген шетелдік университет елімізге қызығады. Мысалы, бірге оқитын студенттер Қазақстан мен оның білім жүйесі туралы көбірек білгісі келеді. Яғни білім беру дұрыс бағытта дамып жатыр деген сөз. Бірақ өз тарапымнан айтарым – ғылымды, әсіресе жас зерттеушілерді қаржылай және академиялық тұрғыда көбірек қолдау қажет деп ойлаймын.
Әңгімелескен –
Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН,
«Egemen Qazaqstan»
