Әдебиет • 13 Ақпан, 2025

Қаламгерлік еңбек

75 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Сірә, жанкештілікпен еңбек етпей мақсат тауына шығу жоқ. Әлемдік қайбір ой алыбын зерделесек те, мәртебесінің құпиясында аспандай еңбек ізі жатады.

Қаламгерлік еңбек

Коллаждарды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»

Әу бастан бізді тынымсыз алға жүр­гізген Мағауиндік ізде­ніс соқпағы еді. Сол Мағауин «Шипалы арасанда» отызға жаңа толған Гетенің Мәдениет министрлігінде қызмет етіп, тулай келген шабытты қағазға төгуге мұршасы болмай жылағанын жазады. Иә, сөйткен Гете тұтас ғұмырында өзін еңбекке жекті. «Мені әрқашан тағдырының еркесі деп атайды, – деді Гете күнделігінде, – шы­нында, мұның бәрі талмас жігер мен ауыр еңбектің жемісі. Міне, қазір жет­піс бес жасқа келдім, алайда жеке бас қызы­ғына арна­ған бір ай уақытым да есім­де жоқ...» Тағы бірде ақын: «Біз өзімізге керек­сізді біліп, керек­тіні білмейміз. Көп білген адам бі­лімді емес, өзін білген адам бі­лім­ді» дейді. «Эгмонт», «Герман мен Доротея», «Батыс-Шы­ғыс диваны», «Фауст», екі том өлең­дер жи­нағы – Гете­нің тынымсыз арпалысының жемісі. «Бас­тау және қайтадан бастау. Қан­­ша­ма рет қайталанды десең­ші, сол баяғы дағ­­дарыс пен өз-өзімен болған күрес!». Шы­­нында, осы күрес ғұмырға созылды. «Ме­ні Құдайдың еркі басқарды және оған сол үшін разымын. Қандай жағ­дай­ға ұшы­­ра­сам да, артының қайырлы бола­­ты­ны­на сенемін, себебі мұ­ның бәрі Жара­ту­­­шының қа­лауы­мен болып жатыр...» дейді ақын.

Кафканың еңбекқорлығы, өзіне сүңгуге болған ұмтылысы теңіздей телегей. «Шағын про­за» циклының ішіндегі «Түнде» атты әңгімесі өзінің ұйқы­сыздығынан сыр тартады. «Түнге еніп, әдеттегідей еркін жатып ойға берілесің, барлық түн қойнауына кірген жаратылыстың дағдысы осы болар. Айналаңда адамдар ұйық­тап жатады. Кіші комедия, кінәсіз өз-өзіңді алдау се­кіл­ді. Бәрі үйінде мығым ке­реуетінде, берік шатырдың ас­тын­да, тізесіне матаны қым­танып, көрпе астында жатыр. Бәрі де ешқашан бірге бол­ма­ғандай бірігеді, сансыз көп адам­, бүтін бір әскер, бүтін халық... Олардың үстінде суық аспан, астында суық жер, қайда тоқтаса да қолдарын шын­тақ­тарына қойып, еркін тыныс­т­ап ұйқыға кетеді. Ал сен ояусың, басқаларды бақылау үшін басыңды арлы-берлі шайқайсың, қолына шыбық ұстаған түнгі қарауылдың бірі­сің. Неге сен ғана ояусың? Бірақ біреу-міреу ояу болуы тиіс емес пе? Қайтсе де біреу ояу болуға тиіс». Соңғы сөйлемдегі ойлары Маяковскийдің «Тыңда­ңыз­дар» өлеңіндегі «егер жұл­дыз­дар жанса, яғни бұл біреу-міреуге керек, демек әлде­біреу мұның болғанын қалай­ды, демек қайбір адам мұны жауһар деп атайды» деген қиялымен үндеседі. Зерт­теу­шілер Кафканы он бес жасқа дейін-ақ әлем классикаларының біршама үлгісін оқып тауысқан деседі. Бейнебір әкесінің кітап­ханасындағы француз әдебиетін ерте кеміріп біт­кен Пуш­киндей. Пушкин демек­ші, ақын әлеуеті кісі таң­ға­ларлық. «Дон Кихотты» оқу үшін испан тілін үйренуі, «Фаус­ты» парақтау үшін неміс тіліне бас қоюы, Шекспирді түпнұсқада оқуы, 6-7 тілді мең­гер­ген полиглоттығы жеке әң­гімеге жүк. Ажал алдын­да кі­тап­тарына «Қош болың­­дар, дос­тарым!» деген ақын өмір бойы оқумен өтті. Тіпті өмі­рі­нің соңында әлемнің түк­пір-түк­­пі­рінен славян жазбаларын іздес­тіріп, оларды жырға айнал­дырды. Тарихқа бет қойып, Пуга­чев тарихын зерделеді. Про­за жазды, өлең­мен жазылған пье­са­лар, тынымсыз хаттар, жыр­мен жа­зылған роман... Соңы­на он том мұра қалдырған алып ақынның мұзарты алыс­тан көрі­неді. Пушкиннен соң үдере шық­қан таланттар да шолақ еңбек­ті құп көрмей, алыптыққа ұм­тылды. Блок, Есе­нин, Пастернак, Маяковский, бәрі де екі-үш томнан кем кітап қал­­дыр­­ған жоқ. Осы ізбен Мұқа­ғали, Жұмекен, Қадыр, Тұман­бай ақын­дар алыптыққа ұмтыл­ды. Егер француз ақын­дарына елік­тесе немесе иран шайыр­­ла­рына қарайласа, мұн­­ша көп мұ­ра қалдыруға ұм­тылмас та еді. Біздіңше, қадау-қа­дау тұл­ға­ларымыздың әрбірі Пуш­кин жет­кен межеге талпын­ды. Әрісі Гете, Байрон, Шекс­пирден үлгі алды.

Бір қызығы, Иран ақындары көп оқып, аз жазуды мұрат тұтыпты. Бұл менталитетке байланысты ма, әлде Хафиз жолы ма, белгісіз. Мәселен, иран­ның жаңа дәуір шайырларының атасы Нима Юшиджден қал­ған мұра бір ғана жыр кітабы. Ал жаңа поэзияның ірі өкілі Сохраб Сепехридің кітаптары он жеті-он сегіз, асып кетсе отызға жетпес өлеңмен шығып отырған. Ақын жұрт білмес жал­ғыз­дығында өмір сүріп, туған өлеңді ғана қағазға құйса керек. Санаулы жырмен шыққан сегіз кітабын қоссаңыз, өлең саны үш жүзге жетеғабыл.

Ал біз ше? Біз қай межеге ұмтылып жүрміз? Қазақ поэ­зия­сы мен прозасы қай белестің алдында тұр? Жан­кеш­тілікті мұрат тұтып жүрміз бе? Бұл әрбір қаламгердің көкірегінде сайрап жатуға тиіс сауалдар шоғыры.