2020 жылы басталған әлемдік пандемия Қазақстан мен Қытай арасындағы тауар тасымалы мен көлік қатынасын барынша қиындатып жіберді. Отыз-қырық шақырымға созылған көлік кептелісі тамыр-таныстық пен жемқорлыққа жол ашты. Сонымен қатар тауарлар бағасының қымбаттауына, қарапайым тұтынушыға да, тауарлары қытай нарығында бәсекелесе алмайтын отандық өндірушіге де әсер етті.
Осыдан соң Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев шекарадағы «былықпен» күресуді қатаң талап етті. Президент шекара маңындағы саудаға және Қазақстанның транзиттік әлеуетіне айрықша мән беріп, тауарлардың экспортын, импортын және транзитін шекарадан барынша жайлы, қауіпсіз және жылдам өткізу міндетін қойды. Мемлекет басшысы өз сөзінде көлік коммуникациялары Үкімет саясатындағы басым бағыт болып отырғанын да баса айтты.
Бұл тұрғыда Қазақстанның шекара маңы ынтымақтастығының аса маңызды нүктелерінің бірі – «Қорғас» болып отыр. Сондықтан осы шекара бекетіндегі мәселені шешу үшін кездесуге қытайлық делегация тарапы өте жоғары дайындықпен келді. Екіжақты кездесуге негізінен мемлекеттік дәрежедегі лауазымды тұлғалар қатысты. Атап айтар болсақ, ҚХР бас кеден басқармасы басшысының орынбасары, өткізу пункттерін басқару бойынша ұлттық канцелярия басшысы Чжао Цзенлянь, Сыртқы істер министрлігінің мемлекеттік шекара және теңіз мәселелері бойынша департамент директорының орынбасары Чжао Лицзянь, өткізу пункттері мемлекеттік басқармасының басқарма басшысы Хуа Чженхун, ШҰАР төрағасының орынбасары Ван Ган, Үрімші кеден басқармасының басшысы Шень Ян, «Қорғас» темір жол станциясының бастығы Ван Юн, «Қорғас» кеденінің бастығы Мао Жунган, тағы басқа да кеден саласының басшылары мен министрлік өкілдері және шекара қызметкерлері бар. Ал Қазақстаннан Қаржы министрлігі мемлекеттік кірістер комитетінің төрағасы Д.Жаналинов, департамент директоры Е.Саудабаев, халықаралық қатынастар басқармасының басшысы Е.Қожабергенов, Жетісу облысы бойынша мемлекеттік кірістер департаментінің басшысы Т.Қозбеков, Алматы облысы бойынша мемлекеттік кірістер департаментінің басшысы Қ.Исақов, «Қазақстан теміржолы» Алматы филиалы жүк тасымалы бөлімшесінің директоры Н.Жаниязов, «Алтынкөл» стансасының бастығы Қ.Жақсыбеков, «Алтынкөл-жол» кеден бекетінің басшысы А.Қожасбаев, ШМХЫО «Қорғас» кеден бекетінің басшысы М.Шайғалиев, «Нұр жолы» кеден бекеті басшысының міндетін атқарушы Қ.Шымырбаев, «Қалжат» кеден бекетінің басшысы Е.Қонаев және шекара қызметінің өкілдері қатысты.
Кездесуде негізінен екі ел арасындағы автокөлік кептелісін реттеу мен тауарларды кедендік тексеру және рәсімдеуді жеделдету, сондай-ақ ҚХР тарапынан Қазақстан азаматтары үшін виза алуды жеңілдету мәселелері талқыланды. Жетісу облысы бойынша мемлекеттік кірістер департаменті «Алтынкөл-жол» кеден бекеті басшысының орынбасары Бекен Нұрахметовтің айтуынша, бүгінгі күні «Нұр жолы»-«Қорғас» кеден бекетінде күнделікті көлік қозғалысы 300-400, «Қалжат»-«Дулаты» кеден бекетінде 90-100, «Алакөл»-«Алашанькоу» кеден бекетінде 120-150, «Майқапшағай»-«Зимунай» кеден бекетінде 25-35, «Бақты»-«Пакиту» кеден бекетінде 55-60 автокөлікті құрайды. Бұл цифрлар пандемия шектеулері алынғалы бері екі ел арасындағы көлік қозғалысының әлдеқайда ұлғайғанын көрсетеді.
– Бұл көрсеткішті болашақта бұдан да бірнеше есе ұлғайтуға мүмкіндік бар, әрине. Мәселен, 17 наурыз күні «Нұр жолы» кеден бекетінде жеңіл автокөліктер мен жаңа жүк көліктерін өткізуде жасалған оңтайландыру шаралары негізінде бір күнде 500 автокөлік шекарадан өтті. Бұрын 150-200 автокөлік қана өтетін. Сонымен қатар аталмыш кеден бекетінде жүк тиелген көліктерді шығару уақыты кешкі сағат 20:30-ға дейін ұзартылды, – деді Бекен Нұрахметов.
Сонымен қатар кездесуде электронды кезек мәселесін жүйелендіру жөнінде біраз ұсыныс жасалды. Осы орайда, Қытай жағы электрондық кезектен ауыл шаруашылығы өнімдерін таситын рефрижераторларды алып тастап, «жасыл дәлізбен» өткізу және торланған жеңіл көліктерді таситын жүк көліктерін кедендік тексеру мен рәсімдеуді оңтайландыруды ұсынды. Ал Қазақстан тарапы электрондық кезекті еш кедергісіз жылжыту үшін көлік жүргізушілеріне виза ашу мәселесін жеделдету қажеттігін айтты. Себебі виза алу мәселесі уақыт алғандықтан жүргізушілер тапшы болып отыр. Осыны пайдаланған визасы бар көлік жүргізушілері өздерінің қызмет ақысын бірнеше есеге көтеріп жіберген. Айналып келгенде осындай кедергілердің барлығы тауардың өзіндік құнына әсер ететіні сөзсіз.
– Мәселен, 14 наурыз күні «Нұр жолы» кеден бекеті арқылы Қытайға 500 жүк көлігін кіргізу көзделді. Өкінішке қарай, 188 жүк көлігі ғана кірді. Себебі қалған жүргізушілердің визасы жоқ болып шықты. Міне, басты кілтипан осында. Бұған қоса электрондық кезектен халықаралық тасымал жасауға рұқсаты жоқ және құжаттары тиісті талаптарға сәйкес келмейтін көліктерді электрондық кезектен алып тастау мәселесі де осы кездесуде өз шешімін тапты, – деді «Алтынкөл-жол» кеден бекетінің өкілі.
Қазір кедендік шекарадағы көлік кептелісін азайту үшін водомствоаралық комиссия құрылып, өз жұмысын бастап та кеткен. Оның құрамында кеденшілер мен шекарашылар ғана емес, көлік прокуратурасы қызметкерлері мен «Атамекен» ұлттық палатасының өкілдері бар. ҚХР-ға кіру үшін шетелдік рұқсат бланкілерін беруді автоматтандыру мен халықаралық тасымалға рұқсат қағаздарын жүйелендіру және технологиялық схемаларды қайта қарау мәселелері де қолға алынған.
– Бұған қоса тиісті рұқсат қағазынсыз жүк көліктерін электронды кезекке тіркемеу мәселелері де жан-жақты қарастырылды. Бұл – жағдайлар екіжақты кездесу барысында оң шешімін тапқан негізгі мәселенің бірі. Себебі электрондық кезекке заңсыз тұрған автокөлік иелері өз кезектері жақындаған кезде оны басқаға сату фактілері жиілеп кеткен болатын. 16 сәуірден бастап тиісті құжаттары дұрыс емес жүк көліктері электрондық кезектен алынып тасталып, мыңдаған жүк көлігі кезектен шеттетіліп жатыр. Осылайша, екі жақты кездесу барысында көптеген түйткілді мәселелердің түйінін шешуге оң қадам жасалды. Алдағы уақытта да екі ел арасындағы осындай келісімдер мен қолға алып жатқан нақты іс-шаралар нәтижесінде кедендік шекарадағы көлік кептелісі мен басқа да проблемалар көп ұзамай өз шешімін табады деп үміттенеміз, – деді Бекен Нұрахметов.
Кеден бекетіндегі олқылықтар мен кедергілерге қарамастан статистикалық мәліметтер екі ел арасындағы тауар айналымы жылдан-жылға ұлғайып жатқанын көрсетіп отыр. Мәселен, 2022 жылы тауар айналым рекордтық көрсеткішке жетіп, 24 миллиард доллардан асқан. Әсіресе Қазақстаннан ҚХР-ға ауыл шаруашылығы өнімдерін жөнелту – 133,7, шикізаттық энергетикалық өнімдер – 58 және химиялық өнімдер 25,2 пайызға өскен. Бұл цифрлар елде өндіріс орындары мен тауар шығару саласы дамып, экспорттық потенциалының кеңейіп келе жатқандығын көрсетіп отыр.
Ал 2030 жылға дейін екі ел арасындағы тауар тасымалы мен тауар алмасу көрсеткішін 35 миллиард долларға дейін ұлғайтып, транзиттік әлеуетті де бірнеше есеге арттыру көзделіп отыр.
