Ғылым • 14 Ақпан, 2025
Ғылымда мемлекеттік тілдің бәсі қашан артады?
Ғылым – елдің өркениеттік деңгейін анықтайтын басты көрсеткіш. Еліміздің тәуелсіздік алғанына 30 жылдан асса да, ғылым саласы әлі күнге дейін мемлекеттік тілде сөйлей алмай отыр. Көптеген халықаралық форум мен ғылымға қатысты басқосу, жиналыс негізінен орыс және ағылшын тілдерінде өтеді. Мемлекеттік тілдегі ғылыми еңбектердің аздығы, терминологиядағы бірізділіктің жоқтығы, қазақ тілінде жазылған зерттеулердің халықаралық деңгейде мойындалмауы – бұл саланың ең өзекті мәселесі. Ендеше, қазақ ғылымы қашан қазақша сөйлейді? Біз осы сауалды ғалымдарға қойған едік. Аталған сұраққа ҰҒА академигі, терминтанушы Шерубай Құрманбайұлы, Президент жанындағы Ұлттық ғылым академиясы Ғылыми-техникалық ынтымақтастық орталығының басшысы, PhD Анар Мұхтарова, ғылыми қызметкер Данияр Ерланұлы, докторант Мәдина Шеңгелбай тарапынан берілген жауаптарды оқырман назарына ұсынып отырмыз.
Зерде • 13 Ақпан, 2025
Бәрі «Apple» компаниясының бас директоры Тим Куктің танымал лекциясын тыңдаудан басталды. Оның Массачусетс технологиялық институтының 2017 жылғы бітіруші түлектеріне оқыған лекциясы мені бейжай қалдырмады. Бас-аяғы 16 жарым минуттық баяндамада ол қазіргі заманның маңызды мәселелерінің бірі технологиялық өндіріс пен оған адамзаттың қарым-қатынасы туралы айтты.
Жәдігер • 08 Ақпан, 2025
Ұлыбритания ұлттық музейінің жәдігерлер топтамасында сақтаулы тұрған бұл сәукеле халқымыздың санғасырлық киім мәдениетінің өзгешелігін, басқа халықтардан дара екенін дәлелдеп тұрғаны сөзсіз.
Қоғам • 06 Ақпан, 2025
«Жана жыл құтты болсын!», деді дап-дардай танысым «ң»-сыз тілек айтып. Оның сөзіндегі «ң» дыбысын баяу есіп тұрған жел жұтқан жоқ. Табиғатынан солай сөйлей ме, әлде аралас тілдің құрбаны ма, ол жағы беймәлім. Осылай әркімнің аузынан «ң» дыбысын іздеп сабылсаңыз, бірталай жерге барып, аялдарымыз да шындық. Сөйтсек, қазір мектептегі оқушыларымыздың көбі «ң»-сыз өмір сүріп келе жатыр екен. Оларға «ң»-ың қайда дейтін мұғалімдер бар ма, жоқ па, ол да белгісіз. Ал бар болса, бір әріп үшін күрес жүріп жатқаны сөзсіз.
Қоғам • 06 Ақпан, 2025
Қазақ қаламгерлерін бағалаған АҚШ профессоры
Там-тұмдап болса да, шетел асып, аударма арқылы өзге оқырманға жетіп жатқан әдеби шығармаларымыз баршылық. Соның бірі – Әбіш Кекілбайұлының «Аңыздың ақыры» романы. Бұл роман 2016 жылы Қазақ ПЕН-клубының жетекшілігімен Нью-Йорктегі «Metropolitan Classics» баспасынан жарық көрген. Бірде осы романды АҚШ-тың Джордж Вашингтон университетінің профессоры, қоғамтанушы ғалым Кристофер Кожм мырзаға беріп, оқып шығуын өтіндім.
Сұхбат • 05 Ақпан, 2025
Роберт Киндлер, неміс ғалымы: Тарихшы өз зерттеуіне адал болуға тиіс
Неміс ғалымы Роберт Киндлердің «Сталиндік көшпелілер» кітабы – зерттеушінің санжылдық ізденісінің жемісі. Аталған кітапты қазақ тіліне жазушы Өтен Ахмет аударып, «Фолиант» баспасынан жарық көрді. Ұлтымыздың 1917–1950 жылдар аралығындағы қоғамдық жағдайын баян ететін ғылыми еңбекті жарыққа шығару үшін ғалым Қазақстан мен Ресейдің, басқа да елдердің архивіне барып, тың деректер жинапты. Біз автормен шағын сұхбат құрған едік.
Пікір • 04 Ақпан, 2025
Бір сәт терезе сыртындағы ағаштарға көз салыңызшы, олар да жалғыздықтан жабырқайтын сияқты сезіледі. Мүмкін олар өн бойынан өсіп шыққан жапырақтарды, бұтақтарына қонатын құстарды аңсайды. «Жалғыздық деген – өз-өзіңмен бетпе-бет келу», депті бір данышпан. Дұрыс та шығар. Ал бұл ұғымды рухани еркіндіктің бастауы деген түсінікпен қабылдайтындар да жоқ емес.
Ғылым • 29 Қаңтар, 2025
Ізденіс арқауы – тиімді технология
Қазір еліміздің жас ізденімпаз ғалымдары ғылым мен технологияның дамуына ілесіп, көптеген жетістікке қол жеткізіп отыр. Олар өздерінің тың идеялары мен жаңашыл жобалары арқылы түрлі салаға серпін берді. Сондықтан бүгін жастардың ғылымдағы айтарлықтай рөлі хақында айтқанымыз абзал.
Әдебиет • 28 Қаңтар, 2025
ChatGPT әдебиетке әсер ете ме?
Қалай десек те жасанды интеллект (ЖИ) біздің өмірімізге дендеп енді. Қазір ол әр салада өз рөлін белсенді атқарып отыр. Бұл құбылыстың шығармашылық үдерістегі рөлі қандай, оны қаламгерлер пайдаланып жатыр ма деген сұрақтардың тууы заңдылық. Мүмкін сіз естіген де шығарсыз, жапон жазушысы Ри Кудан «Токио мұнарасы» атты романын жазу барысында ЖИ қосымшасын еркін пайдаланыпты. Осы романы арқылы 170-Акутагава әдеби сыйлығын жеңіп алды. Біз білмейтін қаншама қаламгер ChatGPT арқылы шығарма жазып жатқанын бір Құдай біледі. Әлгіндегі ақпаратты естіген соң, маған жасанды интеллектінің әдебиетке әсері туралы әлем қаламгерлерімен пікірлесу идеясы келді. Бұл тақырыпта неміс қаламгері Артур Вайгандт, мысыр жазушысы Моан Шалабия, қытай ақыны Сао Шүй, қазақ жазушысы Зәуре Төрехан және қырғыз ақыны Ұлықбек Өмекеев өз ойларын айтты.
Ғылым • 24 Қаңтар, 2025
Шетелдегі ғылыми тағылымдама: нәтижесі қандай?
Еліміздің білім брендіне айналған «Болашақ» бағдарламасының «500 ғалым» жобасымен жыл сайын көптеген ізденуші шетелдің маңдай алды оқу орындарында білім алып, ғылыми тағылымдамадан өтіп жатыр. Олардың шетелдегі білім сапары қалай болғаны, не үйреніп, нелерді түйгені және алған білімін елге қайтып келген соң, өз саласында қалай пайдаланатыны талайды қызықтыратыны сөзсіз. Осыған орай АҚШ-тың Джордж Вашингтон университетінде білім алып жатқан Айнұр Сләмғажы, Ұлыбританияның «King’s College»-інде ғылыми тағылымдамадан өткен Бейімбет Дәрібаев, Калифорния университетінде оқыған Шырын Қадылқызы, Бэйлор университетінде оқыған Достілек Дәуітбекті сөзге тартқан едік.
