«Goodreads» – ағылшын тілді оқырмандарға арналған әлемдегі ең ірі әдеби платформа. Бүгінгі жазбамызда осы әдеби порталдағы Абайдың «Қара сөздері» туралы шетел оқырмандарының шынайы пікірін оқырманға ұсынып отырмыз.
Ана-Мария есімді желі қолданушы төмендегідей лебіз қалдырыпты:
«Нашар аудармаға қарамастан, Құнанбайұлының тәлімдеріндегі ойлар бүгінде өзекті. Халықтың дамуы жеке тұлғаның дамуына негізделеді. Ол үшін адам материалдық және жеке пайда үшін емес, Құдайға деген сеніммен руханият пен білімді қабылдауы қажет».
Ashraf Ali атты оқырман пікірін арабша жазыпты: «Абайдың «Қара сөздер» кітабы – XІX ғасырдағы қазақ қоғамына арналған, оның салт-дәстүрін, мінез-құлқын ащы сынға алған еңбек. Бұл кітапта қоғамның дертті тұстары дәл көрсетіліп, өрлеу мен жаңғыру жолдары ұсынылады. Абай білім мен оның қоғам өркендеуіндегі рөлі туралы ой қозғайды, адамгершілік пен рухани құндылықтарға үндейді.
Кітапта мұсылмандарға жалпы, бүкіл адамзатқа арналған кеңестер мен өмірлік ойлар да кездеседі. Кейбір ойлар бүгінгі күннің өзінде өзектілігін жоймаған».
Берни Гурли:
«Абай поэзиясымен қатар, философиялық ойларымен де танымал. Оның «Қара сөздерінде» поэзиядан гөрі қара сөзбен жазылған философиялық тұжырымдар басымырақ. Дегенмен кейбір жерлерінде өлең жолдары да кездеседі. Мен бұл кітапты Қазақстанда саяхаттап жүргенімде сатып алдым. Ескерте кету керек, кітаптың көп бөлігі сол дәуірдегі қазақтарға қарата айтылған өткір сынға толы. Абай қазақтарды білімді, ізгілікті болуға шақырады, ал өз дәуіріндегі қарапайым қазақтарды тек малдың саны мен байлығына ғана мән беретін, ұсақ-түйекпен айналысатын халық ретінде сипаттайды. Кітаптың тілі көркем, бірақ жалпы мазмұны осы ой төңірегінде өрбиді. «Қара сөздер» арқылы Абай қазақтарды білімге, парасатқа, адамгершілікке итермелеп, оятуға тырысады. Алматы қаласында оның есімімен аталған үлкен ескерткіш, басты көше және метро стансасы барын ескерсек, көптеген қазақтың Абай сөзін жүрекпен қабылдағанын байқауға болады.
Егер сіз қазақ мәдениетін, оның ХІХ ғасырдан бері қалай өзгергенін түсінгіңіз келсе, бұл кітапты оқуға тиіссіз. Кітаптағы көп ойларды кейде жай ғана қарапайым шындық, таныс ақиқат ретінде қабылдауға болады».
Леонардо:
«Тұтастығы мен ғұрпынан айырылуға шақ қалған бір ұлт пен халықты сілкіндіріп оятуға тырысқан қуатты сөздер Құнанбайұлының «Қара сөздері» болды. Бұл еңбекте қазақ даласына деген терең махаббат пен жүрекке бататын өкініш байқалады. Абай өз халқының санасын оятуға тырысқанымен, оның бұл талпыныстары нәтижесіз болғанына өкініш білдіреді. Құнанбайұлы өз халқының тар ойлы, ұсақ мақсаттарын жек көреді және білімді (тіпті ол орыс немесе түрік ықпалынан болса да) жоғары бағалайды. Шынайы, жүректен шыққан ислам дінін ұстануды қазақ рухын жаңғыртудың жолы деп есептейді» деген жүрекжарды сөзін жазып, Абай шығармашылығына
5 жұлдыз баға қойыпты.
Safae: «Бұл кітап – барлық уақыт пен мекенге лайықты даналық пен ғибратқа толы».
milday reem reem: «Осы туындыны маған бір танысым сыйға тартқан еді. Бұрын Абай Құнанбайұлы деген ақын бар екенін де білмегенмін. Кітап өте көркем әрі қарапайым, терең мағынаға толы нақылдар мен ғибратты сөздерден тұрады. Бұл – қайта-қайта ашып, үзінділерін оқып отыруға болатын кітап. Шын мәнінде, шабыт береді! Әсіресе маған оның «Оныншы қара сөзі» мен «Он бесінші қара сөзі» терең шабыт сыйлады, ойға қалдырды.
M.I:
«Абай өз ойлары мен толғаныстарын сия мен қаламды дос етіп, қазақ халқының өміріндегі сауатсыздық, кедейлік пен тұрмыс салты туралы, олардың кемшіліктері жайында нақыл сөздер мен кеңестер түрінде қағазға түсірген.
Әлемнің данышпандары жалқау, немқұрайды адам – жасқаншақ, жігерсіз, надан келетінін ертеде байқаған. Ондай адам ар мен абыройдың мағынасын түсінбейді, дарын мен зеректікке жол таппайды. Адам бұл өмірге жылап келіп, жылап кетеді. Осы екі оқиғаның арасындағы уақыт ішінде ол нағыз бақыттың мағынасын сезіне алмай, өмірдің құнын ұғына да алмай кетеді. Өзін тек өмірдің соңы таяғанда ғана есіне алады». Абайдың негізгі айтпағы да – осы.
Julian:
«Қазақ халқы туралы мен көп нәрсе білмеймін, бірақ осы кітап жазылған уақыттағы жағдайына қарап, олар туралы белгілі бір көзқарас қалыптастырдым. «Қара сөздер» атты кітабында ұлы ойшыл Абай өз халқының мінез-құлқын сынайды, бұл – оларды жек көргендіктен емес, қайта оларды шын жүрегімен жақсы көріп, жақсы болсын деген ниеттен туған сын. Менің ойымша, осындай өзін-өзі сынға алу, кемшіліктерін ашық мойындау – мәселені шешудің ең тиімді жолы».
Халид Алшойкан:
«Мен бұл кітапты Қазақстанға барғаннан кейін оқыдым. Сол сапарымда көрген-білгенімді кітапта жазылғандармен салыстырып, ой елегінен өткіздім. Кейбір айырмашылықтарды байқадым, бәлкім, бұл – уақыттың, заманның әсері шығар. Себебі әр дәуірде қоғамның әдет-ғұрпы мен адамгершілік құндылықтары өзгере береді. Бұл – Қазақстан қоғамының болмысын оқырманға тереңірек таныстыратын әдемі кітап».
Akmed Rfagi:
«Бұл – ерекше назар аударуға, терең оймен оқуға тұрарлық кітап!
150 бетке созылған еңбекте адамның өмірінде не істеуі керектігі туралы баяндалады. Кітап адамды өз-өзіне үңілуге, ойлануға, жан-дүниесін жақсартуға, бұрынғысынан да жақсы, кемел болуға үндейді.
Авторы өз сөздерін, ойларын, ең алдымен, қазақ халқына арнайды. Әсіресе кітаптың алғашқы бөлігінде ол қазақтарға өзінің танымдық қолын созып, оларды қараңғылықтан шығуға шақырады. Ол білім алуға, еңбек етуге, дарақылық пен бейқамдықтан бас тартуға, ақыл, ар-ождан, мінез-құлықты биік ұстауға үндейді.
«Қара сөздер» – мен 2015 жылы оқыған ең керемет кітаптардың бірі. Оқыған сәттен бастап, автордың ой-тұжырымдары маған Мұстафа Садық ар-Рафиғидің немесе Аббас Махмуд әл-Аққадтың көзқарастарын еске салды. Олар да мәселе көтеріп, оны шешудің жолдарын ұсынуда ұқсас стильде жазады.
Кітап тек қазақтарға арналмаған – мен оны оқи отырып, қазіргі біздің, мысалы, мысырлық қоғамымыздың да дәл осындай халде екенін байқадым. Бұл кітап
ХІХ ғасырда жазылғанына қарамастан, қазіргі шындықпен үндесіп жатыр! Абайдың аталған еңбегін міндетті түрде оқу керек деп санаймын. Себебі ол өткен ұрпақтың басынан өткерген жағдайынан сабақ алуға, надандық, ашкөздік, жалқаулық сияқты қоғамды күйрететін жағымсыз әдеттерден сақтануға көмектеседі».
* * *
Ал хакімнің ағылшынша шыққан жыр жинағы хақында Стив.Р есімді оқырман мынадай пайым айтыпты: «Бұл кітапта XIX ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген қазақ ақынының жүзге жуық өлеңі бар. Көшпелі, мал шаруашылығымен айналысатын тайпалар арасында өмір сүрген Абайдың өлеңдері көбінесе зар мен қайғыға, күйініш пен түңілуге толы, өмірге деген терең өкінішті еске салады. Жеке болмысында да, әлеуметтік жағдайда да дәл осындай мұңға батқан, рухани күйзеліске түскен ақынды көп біле бермейді екенмін.
Жастық жалынмен жазылған махаббат туралы өлеңдері де бар. Бірақ олар өте аз әрі қысқа. Сондай-ақ, ақынның ұлының қайтыс болуына қатысты өте әсерлі өлеңдері де осы кітапта тұр. Солардың ішіндегі ең тереңі – артында қалған 22 жастағы келіншектің көзімен баяндалған жыр. Туберкулезден екінші ұлы қаза тапқаннан кейін көп ұзамай Абайдың өзі де өмірден өткен.
Алайда оның поэзиясының негізгі нысанасы – айналасындағы қоғам. Ақын өз замандастарының бойынан тек азғындық, ашкөздік, ұсақтық, даңғойлық, менмендік, жалқаулық, надандық, екіжүзділікті көреді. Бұл өлеңдердегі моральдық үгіт-насихатты шіркеуде айтылатын қатал уағыздарға ұқсатуға болады. Абай – терең иман келтірген мұсылман, Алланың әмірін мойындайды, бірақ бұл оның айналасындағы адамдардың пайдасыз да арсыз тірліктерін ақтап алуға жеткіліксіз.
Жинақ соңында берілген екі ұзақ өлеңнің бірінде Аристотель Ескендірге (Александр Македонскийге) жеңістерінің тым мағынасыз екенін түсіндіреді. Ал екіншісінде Масғұд есімді кейіпкер есінен адасқан тобырдың қысымына қалай бой алдырғанын көреді. Мұның өзі – салқынқанды, парасатты адамның өзін сүріндіріп, азғырып кететінін сипаттаған шығарма.
Абайдың жеке қайғысы мен қоғамнан жиіркенуі өлеңдерінің барлығында дерлік кездеседі, сондықтан оларды оқу кейде адамды рухани күйзеліске түсіреді. Кей кездері ақын табиғаттың сұлулығын тамашалап, жандүниесін сергітеді, бірақ көп ұзамай сол әсемдікті бағалай білмейтін адамдарды сынауға немесе табиғи сұлулықтың да ақыры — мәнсіз өлім екенін айтып күрсінуге көшеді».
Қалай десек те, қоғамды түзеуді әр адам өзінен бастауды тым ертеде айтқан Абайдың әр ғақылы, толғанысы мен қиялы там-тұмдап болса да, әлем оқырмандарына жетіпті. Оған жоғарыдағы пікірлер дәлел. Ендігі біздің мақсат пен міндет – хакімнің бүкіл шығармашылығын әлем оқырманына қаз-қалпында жеткізіп, оның біртуар ойшыл тұлға екенін сезіндіру.
