зергер-ұста Дәркембай Шоқпарұлының көп жылғы еңбегін айшықтайды
“Өткір кездік қап түбінде жатпайды”, деген. Өнер де солай. Бар саналы ғұмырын ұлттық қолөнердің мәйегін теруге арнаған жанның еңбегі еш кетпегені сондықтан. Еңбекшіқазақ ауданы Ақши ауылында ұста Дәркембай Шоқпарұлы атындағы тарихи қолөнер музей-үйі жөнделіп, мұрағаттармен толықты. Осы салтанатқа әйгілі қолөнершінің ұрпақтары, ауылдастары мен зиялы қауым жиналып, жаңа ғимараттың көгілдір лентасын облыс әкімі Серік Үмбетов пен Дәркембай Шоқпарұлының досы, елімізге еңбек сіңірген өнер қайраткері, профессор Әшірбек Сығай қиды.
Халықтық дәстүрлі қолөнерді қастерлеген ұста-зергердің ағаш түбірлері, діңі мен бұтақ тамырларынан ойып, мүсіндеген туындылары, темірден түйген зергерлік бұйымдары сонау жылдардың өзінде-ақ көрерменін тәнті еткен еді. Оның қолынан шыққан туындылар шет елдерде өткен қолөнер шеберлерінің алқалы жарысында жүлделі орындарға ие болғанын біреу білсе, біреу білмейді. Мәселен, тума талант иесінің “Балуан” атты туындысы бұрынғы Одақ көлеміндегі көрмелерді аралап, қазақ өнерінің даңқын шығарғанын ұмытуға болмас.
Инемен құдық қазғандай бұл еңбегін зергер-ұста, марқұм Дәркембай Шоқпарұлы 1996 жылы Акшидегі өз үйінде жалғастырыпты. Осылайша Елбасының “Мәдени мұра” бағдарламасы аясында “Ұста Дәркембай атындағы қолөнер мұражайы” мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны құрылып, ел игілігі жолындағы жұмыстың тиянағы келтіріледі. Бүгінде мұражай кіреберісіндегі аулада биік тұғырда мүсінші-суреткер Мұратбай Үмбетов қашап салған Дәркембай Шоқпарұлының ескерткіші келушілердің назарын еріксіз аударады.
Мұражайдың ашылу салтанатына келген көпшілік сол жақ бөлмедегі зергер-ұстаның өмір жолы мен шығармашылығынан мол мағлұмат беретін деректермен танысса, “Жігітке жеті өнер де аз” көрме залындағы жәдігерлер де көрерменді тәнті етті. Осындағы “Халық саз аспаптары”, “Құрал-саймандар, аңшылық-саятшылық” бөліміндегі зергерлік бұйымдар, құнды заттар көз сүріндіреді, таңдандырады, тамсандырады.
Мұражайдың бүгінгі келбетіне қарап, Дәркембай арамызда жоқ деуге болмайды. Оның артында қалдырған өмірлік мұрасы, қазынасы арқылы екінші ғұмыры басталғандай. Мұражай халық игілігі үшін, жалпыға қызмет ету үшін жасалды, деді облыс әкімі. Бұдан соң тума талант иесінің үзеңгілес інісі әрі досы Әшірбек Сығай сөйлеп, еліміздің алтыннан қымбат тарихи қазынасына айналған қолөнер туындыларының ұлтымыз үшін баға жеткісіз байлық екенін атап өтті.
Айтса айтқандай, Дәркембай Шоқпарұлы ұлттық өнер туралы ғылыми-танымдық 200-ден аса еңбектің, осы саладағы оқу-әдістемелік 30 кітаптың авторы, әрі Қазақстан Суретшілер, Дизайнерлер одағының мүшесі. Темірді қамырша илеген, ағаштан түйін түйген шебердің ел аралап, тірнектеп 5000-нан аса ұлттық қолөнер туындыларын жинап, бүгінгі ұрпаққа қалдырғаны оның бейнетті, зейнетті еңбегінің жемісі деуге лайық. Халықтың оны “қолөнер атасы – дархан Дәркембай” атауы да көпшіліктен алған нақты баға.
Республикалық қолөнер музейінде, “Қазреставрация” бірлестігінде бас суретші, реставратор қызметін атқарған, Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының “Металл мен ағашты көркемдеп өңдеу” кафедрасының меңгерушісі болған Дәркембай Шоқпарұлы өмірінің соңғы 10 жылын осы мекенде өткізіпті. Осында “Асыл” атты шеберлер дайындайтын мектеп ашып, шәкірт тәрбиелегенін де көпшілік ризашылықпен айтады. Ғұмырын ұлттық қолөнердің жоғын жоқтап, барының бабын табумен өткерген ол кенеттен көз жұмып, соңына өшпестей із қалдырды.
Бүгінде аталған мұражайдың басшысы әке жолын жалғастырған Дәулет Дәркембайұлы қолға алынған жұмыстар жайлы ойын былайша түйіндеді.
–Бұған дейінгі ұстахана үйі толық реконструкциядан өтті. Бұған бюджеттен 33 млн. теңге бөлініп, 6 бөлмелі ескі үй 6 үлкен залдан түратын заман талабына сай мұражайға айналды. Көрме залдарында шығармашылығы мен қызметіне қатысты жәдігерлер мен ұлттық үй жиһаздары, ыдыс-аяқ, саз аспаптары мен зергерлік бұйымдар, ер-тұрман, қару-жарақ, құрал -сайман, ұстаның қолынан шыққан дүниелер қойылды. Музейдегі экспонаттық қорда 2500-ге жуық жәдігер бар. Жалпы, әкемнің қолынан шыққан дүниелер талай көрмеге қойылып, Қазақстан мен Орталық Азия республикаларын былай қойғанда, Чехословакия, Румыния, Үндістан, Англия мен Израиль сынды елдердегі талғампаз өнерсүйер қауымды да таңдай қақтырғанын айтуға болады, деді.
Музей үйінің ашылуына ұстаның шәкірттері де келіпті. Тәлімін алғандардың саны 500-ден асады, алды өнер-ғылым, педагогика саласында жемісті еңбек етіп, ұлттық қолөнерді дамыту қамын күйттегендер. Ұстаның ізін басып, ісін жалғастырушы – ұлы Дәулет. Музей директоры да сол. Қасында әкесі көзі тірісінде асырап алып, қазақы тәрбие берген ағайынды Леонид пен Андрей Кочетовтар да жұмыс жасайды екен. Ұлты орыс болса да, “қазақпын” деп ана тілімізде жаңылмай сөйлеген жігіттер енді Шоқпаровтың атын аламыз деп әбігерленіп жүр екен.
–Баланы өмірге әкелгендер емес, оны тәрбиелеп, оқытқан, өмірге бейімдеген жанды ата-ана деуге болады. Жасымыздан Дәркембай әкеміз бізді бағып-қақты, өнерге баулыды. Енді осы кәсіпті жалғастырып келеміз. Бұйыртса, әкеміздің аты мен ісін алға апаруды мақсат етпекпіз, деді Леонид.
Ұстаның жұбайы Балжан апа да, ұрпақтары да, өнерді ұлықтар көпшілік те риза. Мұражайға құтты болсын айтып, үздіксіз кіріп-шығып жатқан жұртта сан жоқ. Олардың ендігі бұйымтайы ауылдағы орта мектепке Дәркембай Шоқпарұлының есімі берілсе деген тілек. Музейге жақын орналасқан білім шаңырағы әзірге Н.Островский атында. Көпшілік қолдаса бітпейтін іс жоқ, оның да орайы келер деп түйдік.
Күмісжан БАЙЖАН.
Суретте: Ауылдағы мұражайдың ашылу салтанатынан.
Алматы облысы.
