Конференцияны Еуразия ұлттық университеті филология факультетінің деканы Серікзат Дүйсенғазин жүргізді. Ол біртуар тұлғаның мерейтойына байланысты еліміздің әр өңірінде мазмұнды іс-шаралар өтіп жатқанын жеткізді.
«Биыл маусым айында Сейіт ағамыз ұзақ жыл қызмет істеген Алматыдағы М. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында ауқымды халықаралық ғылыми конференция өткен еді. Одан кейін ғалымның табан тіреп, жұмыс істеген орны – Еуразия ұлттық университеті. Мұнда академик Еуразия ғылыми орталығы мен шығыстану факультетін ашып, қазақ әдебиеті кафедрасын басқарды. Елорданың мәдени-рухани өміріне араласып, зиялы ортаның қалыптасуына үлесін қосты. Біздің міндетіміз – өзінің шәкірттеріне мектеп қалыптастырған шаңырағында іс-шара өткізу болатын. Бүгін соған жиналып отырмыз», деп келген қауымға ризашылығын білдірді.
Жиын құттықтаулармен басталды. Алдымен Мемлекеттік кеңесші Ерлан Қариннің, Мәжіліс төрағасы Ерлан Қошановтың, Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбектің, Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаеваның құттықтауы оқылды. Еуразия ұлттық университетінің ректоры Ерлан Сыдықовтың құттықтауын ректордың міндетін уақытша атқарушы Ардақ Бейсенбай оқып берді. Ал Сенат төрағасы М.Әшімбаевтің ыстық ықыласын Дархан Қыдырәлі жеткізді. Сенат депутаты ардақты азаматтың төрт ерекше қырын сөз етті.
«Сейіт Асқарұлы – төрт құбыласы түгел тұлға. Оның біріншісі – терең ғұлама ғалымдығы. Екіншісі – соңына қалдырған ғылыми мектебі. Үшіншісі – керемет ұйымдастырушылығы. Төртіншісі – Ө.Жәнібековтің қасында жүріп, Алаш арыстарын ақтауға қосқан үлесі. Сондықтан Сейіт ағаны тәуелсіздік іргесін бекітіп, еліміздің еңсесін тіктеуге ерен еңбек еткен қайраткер ретінде бағалаймыз», деп парасатты ой қорытты.
Сондай-ақ конференцияға онлайн арқылы қазақ ғалымымен көзі тірісінде жақын сыйласқан Қазан федералды университетінің профессоры Хатип Миннегулов жылы естелігін айтты. Тұлға туралы шағын деректі фильм көрсетілді. Содан соң кезек баяндамашыларға тиді.
Филология ғылымдарының докторы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Сауытбек Абдрахманов айтулы ғалымның фольклортанудағы феномені туралы тереңірек сөз қозғады.
– Сейіт Қасқабасов «Казахская волшебная сказка» атты алғашқы кітабымен ғылыми ортаны елең еткізді. Осы жинағы сол жылы Одақ көлеміндегі 5 құнды ғылыми басылымның бірі деп танылды. «Вопросы литературы» секілді басылымдар бірінен кейін бірі жарысып, рецензия жариялады. Шындығында, ғалымның еңбектеріндегі талай түйіндер таңғалдырады, жан жүректі езілтеді. Сейіт аға қазақ ертегілерінде жетім бала мотиві өте аз кездесетінін айтады.
70-жылдардың басында «Мифы народов мира» деген қалың екі томдық шықты. Бұл еңбекте қазақ мифі ғана емес, түркі халықтарының мифі туралы да ештеңе болмады. Бірақ көп ұзамай ғалым «Қазақ мифі және әлемдік мифология» туралы көлемді зерттеу жариялап, сол миф туралы «мифтің» күл паршасын шығарды. Қазақта мифтің неше атасы бар екенін дәлелдеді. Қасқабасовтың сол тезисінің негізінде түркі халықтарының ғалымдары бірінен соң бірі өздерінің мифологиясы туралы жаза бастады. Зерттей бастады. Сөйтіп, «түркі халықтарының мифологиясы», «қазақ мифологиясы» деген ұғым ғылыми айналымға қосылды», деген Сауытбек Абдрахманов академиктің М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтын басқарғанда «Бабалар сөзі» жүз томдығын шығарған еңбегін айрықша атап өтті.
Ал М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры, академик Кенжехан Матыжанов ұстазының азаматтығы, ғалымдығы жайында ойлы естелік өрбітіп, С.Қасқабасовтың Әуезов институтын басқарған жылдары атқарған жұмыстарына тоқталды.
«Сейіт ағаның тұңғыш кітабы шыққанда қазақ фольклортану ғылымы қандай деңгейде екенін көзіқарақты қауым жақсы біледі. Бұл кезеңде елімізде фольклортану ғылымы жоқ еді. Біз фольклорды «ауыз әдебиеті» деп түсіндік. Бір жағынан, оған таптық көзқараспен қарадық. Міне, осы тұста Едіге Тұрсынов пен Сейіт Қасқабасов ертегілерден екі тақырып алып, кандидаттығын қорғады. Екеуі де тың тақырып еді. Сондықтан қазақ фольклортану ғылымын қалыптастырып, оған революциялық көзқарас әкелген, фольклор жөніндегі ұғымды өзгерткен, ол – Сейіт Асқарұлы мен Едіге Тұрсынов. Ақиқатында, осы екі ғалым әдебиеттану мен фольклортану ғылымына тың жаңалық әкелді», деді ол.
Академиктің әдебиеттану мен фольклордан бөлек, шығыстану мәселелерін саралаған еңбектері де жетеді. Қазақстан Президентінің кеңесшісі, белгілі ғалым Бауыржан Омарұлы «Академик Қасқабасов және ежелгі Шығыс сюжеттерінің трансформациясы» атты баяндамасында бірегей тұлғаның шығыстанушылар мен түркітанушыларға ой салған тұжырымдарын талдады.
«Әсіресе ғалым көне дәуірдегі Шығыс әдебиетінен бастау алып, көптеген елдердің сөз өнеріне сіңген көшпелі сюжеттердің түрін білу тәсілдерін талдап, таразылап, саралауға назар аударды. Біріншіден, ол сонау әлемге әйгілі шығармаларда кездесетін мысалдар мен әсерді эпизодтарды қазақ фольклорының үлгілерімен үндесіп жатқанын дәлелдеді. Бұл жәдігерліктердің біздің әдебиетімізбен мазмұндық сабақтастығын, сюжеттік ұқсастығын және ой-пікір ортақтығын айқын көрсетті. Екіншіден, академик қазақ топырағына бейімделген ертегілер мен әпсаналар түп негізі – тым әріде жатқанын айғақтады. Әсіресе мысал түріндегі ертегілердің, көбінесе қазақтардан басқа түркі халықтарымен белсенді байланыс жасаған аймағы – Оңтүстік Қазақстан мен Түркістаннан жазылып алынғанына ден қояды. Үшіншіден, қазақ фольклорының жалпыадамзаттық мәдениеттің бір бөлігі саналатын ұлттық әрі ұлтаралық сипатқа ие екеніне негіздеген ғалым көптеген халықтың ауыз әдебиетіндегі ортақты, түркі халықтары арасындағы генетикалық жақындықты, өзге халықтармен рухани мұраға алмасуға себеп болған көпғасырлық қарым-қатынас мәселелерін айрықша атап өтеді», деп жіліктеп айтып берді.
Конференцияға келген қауымының дені – жастар. Сондықтан «Қазақ газеттері» серіктестігінің бас директоры, академик Дихан Қамзабекұлы өз сөзін жастарға қарата айтты. Сейіт Қасқабасов тағдырдың түрлі қиындығын көре жүріп, жасынан соған шыңдалып өскенін баяндады. Ғалымның еңбегі Алаш ардақтыларының ұстанымымен ұштасып жатқанын жеткізді.
«Ел әдебиеті» деген ұғым бар. Өйткені алаш зиялылары фольклорды, жиналмаған мұраны «ел әдебиеті» деп атаған. Мұны түсінікті тілмен айтсақ, халықтың әлі жүйеленбеген, зерттелмеген жазбаша, ауызша мұрасы. Яғни әлі нақтыланбаған мәдени жәдігерліктер. Ел мен елшілдіктің арасын жалғаған руханият. Фольклор мен авторлық әдебиеттің дәнекері, бағдары. Өткенге құрмет, баяғының баянды жолы. «Ел әдебиеті» алаш зиялылары енгізген ұғым ретінде бағалы.
Секең – авторлық әдебиет пен фольклордың арасында қаншама дүние жазды. «Фольклор халық көрінісінің рухы екенін ескерсек, әдебиет соны пайдалану арқылы қарапайым елдің шығармашылық рухани қабілетін айқара ашса, екінші жағынан, әдебиет халықты, оның өмірін бейнелеу керектігін содан үйренген еді» дейді. Сонымен бірге осы арадағы ерекшеліктерге тоқталады. Жазба мен авторлық әдебиет өкілдерінің фольклор мен әдебиеттің арасындағы генетикалық байланыс, оппозициялық байланыс, үйлесімділік байланыс, кері байланыс – бәрі де фольклордан нәр алуы үшін үйреніп, авторлық әдебиеттің өскенін айтады», деді Д.Қамзабекұлы.
Одан кейін Түркиядан келген Еге университеті Түркі дүниесін зерттеу институтының профессоры Метин Екижи, академик Кәрімбек Құрманәлиев, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің профессоры Абат Пангереев, т. б. ғалымдар баяндама жасады. Конференция жұмысы үш секцияға бөлінді. Жиын аясында Қазақ әдебиеті кафедрасындағы көрнекті әдебиеттанушылар галереясында тұғырлы тұлғаның портреті ілініп, «Академик С.А.Қасқабасовтың ғылыми мектебі» және көрнекті фольклортанушының биобиблиографиялық еңбегі таныстырылды. Сондай-ақ конференцияға келіп қатысқан ғалымның қызына сый-құрмет көрсетілді.
