Дарабоздар ұстаған домбыра

Қазір музейде ұлт данышпаны Абай Құнанбайұлы тұтынған үш ішекті тұмар домбырасының көшірмесі тұр. Халық қаһарманы, композитор Нұрғиса Тілендиевтің қолынан түспеген домбырасын 2000 жылы зайыбы Дариға музей қорына ұсыныпты. Танымал күйшілер, Халық әр­тістері Әзидолла Есқалиев пен Рысбай Ғабдиевтің, Мем­ле­кеттік сыйлықтың лауреаты Қаршыға Ахмедияровтың, Сағын Жалмышов пен Нариман Үлкенбайұлының домбырасы бар. Қазақстанның ең­бек сіңірген әртісі Секен Тұрысбековтің дом­бы­расының шанағы – бұйра қайың, беті – еуропалық шырша, мойыны – қара­ғай, тиегі – бубинга, оюы сүйек ұнтағымен көм­керілген.

Ал күйші Асылбек Еңсеповтің домбырасын жасаған кезде шебер Жолаушы Тұрдығұлов шанағы мен тиегіне қара ағашты, бетіне Тянь-Шань шыршасын, мойнына май қарағайды пайдаланыпты. Мойын бетіне қызыл ағашты басы мен құлағына үйеңкіні қиюластырған. Профессор Кәрима Сахарбаеваның өзі тапсырған он сегіз пернелі домбыраның бет тақтайы өрнектелген. Түбіне ішек байланатын кіндік ағаш орнатылған.

2. 

Халық әртісі Айгүл Үлкенбаева­ның домбырасын алғашқыда әкесі Нариман ұстаған екен. Ол Осакаров зауытында жасалған аспапты 1957 жылы мұнайлы шаһардан сатып алған. Бұл домбырамен ел сахнасында, Югославиядағы гастрольдік сапарда күй тартқан. Кейін өнер жолын таңдаған қызы Айгүлге берген екен. Айгүлдің екінші домбырасының шанағы, мойыны мен басына – канадалық үйеңкі, бетіне шырша ағашы қолданылыпты.

Қытайдағы Іле қазақ авто­­номиясында дүниеге кел­ген композитор әрі күй­ші, зерттеуші Камал Ма­қайұлы домбырасын Шың­жан аймағының хас шеберіне жасатыпты. Ол бұл домбыраны 70 жылдан астам ұстаған.

Музейдің экскурсия жетек­шісі Гүлнәзік Өмірбектің айтуынша, мұнда күй өнері иелерінің ғана емес, ақын-жазушылардың да, театр тарландарының да домбырасы бар. Халық жазушысы Хамит Ерғалиев қадір тұтқан домбырасын Түрікменстанның қолөнер шеберіне жасатыпты. Ақын «Құрманғазы» поэмасын жазған кезде ұлы композитордың шығармаларын осы домбырамен орындап отырған.

3.

Қазір аталған музейде Халық жазушысы Фариза Оңғарсынованың, ақын Берқайыр Аманшиннің, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Ақселеу Сейдім­бектің саусақ ізі қалған домбыралары құнды жәдігерге айналды. Тағы бір жәдігер – Халық әртісі Жүсіпбек Елебековтің домбырасы. Бұл аспаптың «Алть домбыра» немесе «Жамбыл домбыра» деген атауы­ бар.

Қазақстанның Еңбек Ері, өнер зерттеушісі Ілия Жақанов шерткен аспабын музейге 2015 жылы ұсыныпты. «Жан серігім – домбырам халық қазынасы болып тұра берсін», деп қимастық сезімін білдірген.

Ең құнды жәдігерлері­нің бірі – ХІХ ғасырда жасалған екі домбыра. Оның бірін Екінші дү­ниежүзілік соғысқа қа­тысқан Тыныбай Лекеров 1975 жылы музейге тапсырыпты. Аталған әулет­те ұрпақтан ұрпаққа мирас болған бұл ұлттық аспап ша­ма­мен 1800 жылдары жасалған. Ерек­шелі сол, ұлт жауһарына баланған ас­пап күміс әшекеймен, сүйекпен, оюлы өрнек­пен көмкерілген. Ал екіншісі – Са­қып ұстаның алмұрат пішінді домбырасы. 

4. 

Дәстүрлі ән өнерінің хас шеберлері Мұхит пен Ғарифолла Құрманғалевтің шәкірті Мекес Төрешев ұстаған домбы­раның тарихы назар аударады. Әншінің жары Жақсыгүл Рахманқызының айтуынша, бұл аспапты 1936 жылы композитор Ахмет Жұбановтың тапсырмасымен шебер М.Романенко күйші Оқап Қабиғожинге арнап жасаған. 

«Мекес Төрешев өнер жолын 1960 жылы «Қазақконцерт» бірлестігінде әнші болып бастады. Сол кезде күйші Оқап Қабиғожиннің зайыбы Мекестің даусын естіп, өнеріне тәнті болған еді. «Ағаңның бейнетін бермесін, өнердегі бағын берсін!» деп, күйшінің домбырасын сыйға тартты. Күйеуім бұл домбыраны жарты ғасырға жуық қолынан тастамады», дейді Ж.Рахманқызы.

Күйшінің де, әншінің өнер­дегі ба­ғын ашқан қасиетті аспап 2008 жылдан бері музейде тұр. Домбыраның 19 пернесі, беткі тақтайында иректелген екі ойық бар. Құрама шанақты домбыраның сабының ұзындығы – 48, беткі тақтайының ұзындығы – 38, ені – 18 сантиметр.