Қазіргі күн тұрғысынан қарағанда осы бір қадам қарапайым оқиға болып көрінуі мүмкін. 1990 жылдың наурыз айында Жалағаш, Қармақшы аудандарынан Қазақ КСР Жоғарғы кеңесінің депутаты болып сайландым. Бұл елдің еркіндік самалын сезіне бастаған тұсы еді. Бірақ елдің болашағы туралы талас-тартыс қызып жатқан алмағайып кезеңде республикада жергілікті ұлт үлесінің аздығы байқалып қала беретін. Осындай жағдайда мемлекеттің егемендігі туралы декларация әзірлеп, заңды түрде дербес ел атануға қадам басу оңай болған жоқ. Академик Салық Зимановтың басшылығымен жасалған ресми нұсқамен қатар «Демократиялық Қазақстан» депутаттық тобы балама жоба әзірледі. Декларация жобасы ұзақ уақыт талқыланды. Азаттыққа алғашқы қадам жасар сәттің туғанын сезінген ұлт зиялылары аянып қалған жоқ. Мерзімді баспасөз арқылы талқылауға үн қосып, пікірталас барысында таразы басын өзімізге аударуға күш салды. Келешекке деген талпынысты тежегісі келгендер де табылмай қалған жоқ.
25 қазанда Қазақ КСР Жоғарғы кеңесінің таңертеңгілік отырысында Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы декларация жобасын жетілдіру жөніндегі комиссия төрағасы Салық Зимановтың әр сөзін қалт жібермей тыңдадық. Ақсақал жобаны талқылау барысында көп пікірталас болғанын айтты. Әр бабына қарсы шығып, шабына шоқ түскендей тулаған әріптестеріміз расында аз емес еді. Декларациядағы республика мен өзге егемен республикалармен қарым-қатынасы, ұлттық мемлекеттілікті сақтау мен нығайту секілді алғашқы баптардың айналасындағы талас-тартыс ұзаққа созылды. Әсіресе осыған дейін орталыққа бағынып, жергілікті билікті жүре тыңдап келген үлкен кәсіпорындардан сайланғандардың қарқыны қатты. Қитұрқы сауал қойып, қисынсыз ұсыныс айтып, бастаманы жалғастырмай тастауға жанталасып-ақ жатыр. Тіпті осы декларацияның қажеттілігіне күмән тудырып, көштің бұйдасын кері тартуға тырысқандар да кездесті.
Пікірталас ұзаққа созылып, үзіліс жарияланды. Жоғарғы кеңес депутаттығына Қызылорда облысынан сайланғандар бірге жүреміз. Асханаға барып жүрек жалғап тұрғанда аңдасам, Байқоңырдан сайланған үшеу қарсылардың пікірін дұрыс көріп тұр. «Егемен болғанда қайда барамыз?», «Бізді одақтан кім қуып жатыр?» деген сауалына жауап беріп, бетін бері бұрғандай болдық. Үзілістен кейін де пікірталас қызу жалғасты. Қазақтың өз алдына дербес ел болу талабын тұншықтырғысы келгендер тойтарыс алса да, алаңда алмасқан ойыншыдай сәлден кейін тағы бір кереғар пікір айтып, жанұшырып жатты. Осының бәріне қарамастан, сол күні Қазақстанның мемлекеттік егемендігі туралы декларациясы қабылданды. Талқылауға қатысқан 360 депутаттың 71-і қарсы дауыс берсе де, азаттыққа алғашқы қадам жасалды.
Бұл тарихи қадамды жұрт қуанышпен қабылдады. Жалағаш аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, осы аудан мен көршілес Қармақшыдан сайланған депутат ретінде ел аралағанда тұрғындар тарапынан осы бастама төңірегінде сұрақ көп қойылатын. Байқоңырдағы сондай кездесудің бірінде бұл талабымызды әскерилердің әжуаға айналдырғысы келгенін де байқадық. Әбден дегені болып даңдайсыған офицердің бірі «Ал егемендікті алдыңдар. Енді не істейсіңдер?» деген сауал қойғаны бар. Талай жыл қазақтың нанын жеп келген әлгінің сөзіндегі кекесінді аңғарсам да барынша сабырлы жауап беруге тырыстым. «Мен ғана емес, алдағы өзгерісті бәріміз істейміз. Оның ішінде қазір мені мұқатпақ болып отырған сіз де барсыз» дегенімде сұрланып сала берді.
Бұдан кейін де талай қызмет атқардық. Алғашқы сенаторлар қатарында тәуелсіз елдегі тұңғыш заңдарын қабылдауға атсалыстық, үш ауданды басқардық. Дегенмен тәуелсіздікке жол ашқан тұңғыш құжатты қабылдағандар қатарында болғанымды ерекше мақтан тұтамын.
Ұзақ жыл бойы ата-баба арманын ақиқатқа айналдырған осы күннің ескерусіз қалып келгені қынжылтатын еді. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен тарихи әділдік орнап, ұлық мерекемен қайта қауышқанымызға қуаныштымыз.
Қазіргі ел бейнесі бұрынғыдан көп бөлек. Мысалы, Қызылорда облысының өзінде ғана кейінгі 3-4 жылда жүздеген тұрғын үй, көптеген әлеуметтік нысан бой көтеріп, жолдар жөнделді. Қай саладағы да қарқынды даму көңіл қуантады. Осының бәрі – осыдан 35 жыл бұрын қабылданған егемендік декларациясының ел игілігіне айналғандығының белгісі.
Биғали ҚАЮПОВ,
Жоғарғы кеңестің ХІІ шақырылым депутаты
Қызылорда
