«Отан» партиясы төрағасының бірінші орынбасары Сергей Терещенкоға бардық. Ол жылағандай болды: «Мұны естіген партия басшысы қатты ренжиді. Сіздер жай адам емессіздер, Оразалы, сен менің Ванновкадан бірге келе жатқан жерлесім емессің бе? Тым болмаса «Отан» партиясында сен қалсаңшы», деді. Біз өз ұстанымымызда тұрдық. Сонымен, құрылтай сьезд өткіздік Алматыда. Мен зиялыларды қостым – Дулат Исабеков, Нұрғали Нүсіпжанов, Алтынбек Қоразбаев, т.б. осылайша бірігіп, «Ауыл» партиясын құрдық.
Тұңғыш рет Парламентте фракция құратын болдық. Ғанекең айтты, сені көбісі біледі, Парламентте талай рет депутат болдың, фракция құру ісімен айналыс деп. Сонымен, Фариза Оңғарсынова, Шерхан Мұртазаны көндірдім, Амалбек Тшанов: «Егер Ғани Қалиев болса бармаймын, ол аспанға қарап жөндеп амандаспайды», деді. «Жоқ, мен болам фракция басшысы», деп Амалбекті де әрең көндірдім. Сонымен, жаңағы айтқан небір тұлғалармен тарихта бірінші рет Парламентте «Ауыл» фракциясы құрылды. Бұл, әрине, тарихи оқиға болды.
Фракция жақсы қарқынмен Парламентте талай бастама көтерді. Мысалы, бірінші рет 2000 жылы «Ауылшаруашылық серіктестіктері және олардың қауымдастықтары (одақтары)» деген заңға бастамашы болып, қабылдадық. Жалпы, «Ауыл» партиясының құрылуына, оның қалыптасуына, беделінің өсуіне академик Ғани Қалиевтің сіңірген еңбегі өте зор болды. Өтпелі кезеңде Қазақстанда талай партиялар құрылды, жойылды. Ал «Ауыл» партиясы сақталып қалды.
Бұрынғы билік уақытында партиялық монополия қалыптасқан еді. Кейін сайлауда талай рет «Ауыл» партиясы атынан өтіп тұрсақ та, билік өткізбей тастады.
Ашығын айту керек, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев келген соң, «Ауыл» партиясына шынайы түрде жол ашылды. Міне, енді Парламентте Серік Егізбаев бастаған «Ауыл» партиясы өте белсенді. Ерболат Саурықов, Қарақат Әбден, Жигули Дайрабаев, т.б. депутаттар жақсы жұмыс істеп жатыр.
1990 жылы ішкі жалпы өнімдегі (ІЖӨ) ауыл шаруашылығының үлесі 27–29% болды. Қазір 5-ақ пайыз. Ашығын айту керек, ауыл құлдырап кетті, кейінгі жылдары ғана бас көтере бастады. Ауыл шаруашылығы өнімін ІЖӨ-нің 20%-ына дейін көтерген жағдайда Қазақстан экономикасы тұрақты болады. Әлі де болса әлемде ауылшаруашылық өнімдері арқылы бәсекеге түсе аламыз. Себебі әлемде алдағы 30 жылда ауылшаруашылық өніміне екі еседен көп сұраныс туады, ал су тапшылығы 50–60%-ға дейін өседі. «Ауыл шаруашылығын кешенді дамыту» мемлекеттік бағдарламасы болуы керек. Келешекте азық-түлік державасына айналуымыз қажет. Бар мүмкіндігімізді пайдаланған дұрыс.
1994 жылы Жоғарғы Кеңесте экономикалық реформа комитетінің төрағасы, жұмысшы топтың басшысы ретінде «Жаңа экономикалық саясат» тұжырымдамасын жасап, қабылдадық. Оның негізгі идеясы тауар өндірушілерімізді қолдау, ауылды қолдау болатын. Мысалы, әлі күнге дейін пайдаланып келе жатқан Үкіметтің үшжылдық Индикативті даму бағдарламасының авторы – біз.
«Ауылына қарап, азаматын таны» дегендей, «Ауылыңыздың бүгінгі халі нешік?» деген сұрақты әр қазаққа қоятын уақыт келді. Қазір ауылға аз баратын болдық. Бара қалсаң, жетімнің күйіндей ауылымызды көріп жүрек ауырады. Сонда туған жеріміз үшін жерге қарамайтындай болу үшін не істеуіміз керек?
Айналамызда ауылдан шығып, өсіп-өніп, бай-бағланға айналған азаматтар көп. Егер солар ертеңгі ұрпағымыз жақсы өмір сүрсін десе, ауылға көмек беруі керек, тіпті немерелеріне ауылдан бір-бір үй жасап берсін. Себебі келешекті болжасақ, 20–30 жылдан кейін жасанды интеллект заманында саф ауа да, жеміс-жидек те, экологиялық таза азық-түлік те ауылда болады. Ауылға көшу уақыты келеді. Сол шақтарда қол үзіп кеткен ауылыңыз сізді қабылдай ма? Ұлттың саулығын бүгіннен ойлау деген сол болмақ.
Менің ұсынысым – Наурыз мерекесі қарсаңында әр үш-бес жыл сайын еліміздің түкпір-түкпіріндегі ауылдардан шыққан азаматтардың басын қосып, «Наурызда туған жерде қауышу» атты игі іс-шара өткізу. Бұл бастама туған жерге тағзым етіп, ауылды көркейтуге бағытталған нақты қадамға айналмақ. Осындай жиындар арқылы заманауи талаптарға сай жаңа ауылдар қалыптасып, елді мекендердің әлеуметтік әрі мәдени әлеуеті арта түсер еді.
Бүгінде әр ауданнан, әр ауылдан елге танылған кәсіпкерлер мен түрлі сала мамандары шықты. Ендігі кезекте аудан әкімдіктері осындай азаматтармен жүйелі байланыс орнатып, оларды туған жерге шақырып, кіші құрылтай өткізіп, «Ауылға көмек көрсету» бағдарламасын қабылдаса, өте өзекті әрі өміршең бастама болар еді. Бұл арқылы туған жерге құрмет көрсету мәдениеті орнығып, ауыл экономикасын көтеруге тың серпін берілмек. Ауылдан түлеп ұшқан азаматтар білім, өнер, мәдениет пен спорт салаларын қолдауға, әлеуметтік түйткілдерді шешуге, бизнес-жоспарлар жасап, шағын кәсіп ашуға, инвестиция тартуға, халыққа құқықтық кеңес беруге және басқа да игі істерге демеушілік көрсетері сөзсіз. Мұндай елдік мәні бар бастаманы «Ауыл» партиясы мен мемлекеттік биліктің үш тармағы, қоғамдық ұйымдар бірлесіп қолға алса, «Ауылға асар» атты жалпыхалықтық қозғалысқа айналуы әбден мүмкін. Нәтижесінде, әр ауылдың өз азаматтары туған жерінің көркеюіне үлес қосып, ауыл экономикасы мен әлеуеті артып, берекелі тіршілікке жол ашылады.
Аймақтық дамуға ерекше мән беруіміз қажет. Осы тұрғыда еліміздің экономикасын ілгерілетіп, өңірлерді өркендетуге бағытталған жоба ұсынамын. Әр аймақты кешенді дамытуға арналған жобаның атауы – «Біртұтас халықтық шағын және орта кәсіптің 100 жобасы». Әр өңірдің өзіндік ерекшеліктеріне сай мамандандыру жүргізіліп, басым бағыттары айқындалуға тиіс. Сол негізде әр облыста 100 нақты жоба құрылса, республикада 2 мыңнан аса кәсіпкерлік бастама жүзеге асады. Бұл жобаларды қаржыландыру көзі ретінде «Елге қайтару қорын» пайдалану ұсынылады. Осылайша, мемлекеттік бюджетке салмақ салмай, Ұлттық қорға да қол сұқпай, елден заңсыз шығарылған қаражатты ел игілігіне жаратуға болады. Бұл іске кезінде халықтың арқасында байыған 162 кәсіпкер де үлес қосуға тиіс. Егер осы жобаның кемінде 60-70% жүзеге асса, ел экономикасы екпін алып, халықтың әл-ауқаты едәуір жақсарады. Қазіргі таңда экономиканы шапшаң өсірудің ең тиімді жолы шағын кәсіпкерлік екенін айқын аңғарамыз.
Оразалы СӘБДЕН,
Қазақстан Ғалымдар одағының президенті, Мемлекеттік сыйлықтың иегері, академик, «Ауыл» партиясының негізін қалаушылардың бірі
