Фото: Ашық дереккөзден
«Бүгінде барлық әлеуметтік міндеттемелер толық көлемде орындалуда. Келесі жылы әлеуметтік қажеттіліктерге арналған шығыстардың пайыздық арақатынасы оңтайландырылады» деді Бектенов.
Ол президенттің риторикасын еске салды, масылдық психологиясына қарсы тұру қажет. Сондықтан, цифрландырудың арқасында «табысы жоғары отбасыларға мемлекеттік қолдау көрсетуді тоқтату және бұл қаражатты дағдарыс жағдайындағы адамдарға бағыттау» жоспарланып отыр.
Қазақстанның Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, 2025 жылға атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) алушылар саны 141,5 мың отбасын құрады, бұл 728,7 мың адамды құрайды. 2023 жылғы 1 тамыздағы деректер бойынша 102,7 мың отбасы АӘК алды, бұл 538,9 мың адамды құрайды.
Негізгі сәттері:
- 2025 жылға:
141,5 мың отбасы (728,7 мың адам) АӘК алады.
- 2023 жылдың 1 тамызына:
102,7 мың отбасы (538,9 мың адам) АӘК алды.
Осылайша, АӘК алушылар санының және қолдау көрсетілген адамдардың жалпы санының ұлғаюы байқалады.
Масылдық көңіл-күй кедейлер санының өсуіне ықпал етеді
Қазақстан - әлеуметтік мемлекет. Қиын жағдайға тап болған азаматтарға жан-жақты көмек көрсету - біздің басымдықтарымыздың бірі. Бірақ, өкінішке қарай, қоғамда патерналистік көңіл-күй мен әлеуметтік масылдық байқалады. Сондықтан, «мемлекет қазақстандықтарға өздеріне өзі қамқорлық жасау үшін қандай мүмкіндіктер береді?» деген сауал біз үшін мәңгілік тақырып.
Қасым-Жомарт Тоқаев президенттік мерзімінің алғашқы айларынан бастап өз сөзінде азаматтарды жұмысқа орналастыру, осал топтарды әлеуметтік қолдау, сондай-ақ халық арасында патерналистік және қамқоршылық көңіл-күйдің төмендеуі мәселелерін көтерді.
Мемлекет басшысы жолдауларында адал еңбек, әділ сыйақы идеологиясы асырауындағы адамдардың дүниетанымының орнына келуі тиіс деп мәлімдеген.
Отандық сарапшы, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттік төрағасының кеңесшісі Сабина Садиева Алматыда өткен жиындарың бірінде масылдық психологиясын қоғамдық көлікте билетсіз жүретіндердің проблемасына теңеген. Сарапшы атап өткендей, әлеуметтік масылдық көбінесе әлеуметтік инфантилизммен байланыстыра қаралады. Соңғысы - бұл адамдардың әдейі емес, бірақ олардың өсіп-жетілу ортасына немесе тәрбиесіне байланысты осындай мінез-құлық үлгісіне ие болуы.
«Қазақстандық қоғамдағы әлеуметтік инфантилизмнің тамырына келетін болсақ, қазақстандықтардың басым бөлігі өздеріндегі жағдай үшін жауапкершілікті сыртқы факторларға ауыстыруға бейім. Олар қандай да бір нәрселер үшін мемлекетті, ата-аналарды кінәлауға және жауапкершілікті өздеріне алмауға бейім. Екіншіден, қазақстандықтарға оппортунизм тән. Әлеуметтік жүйелерді пайдалану мүмкіндігі пайда болғанда, адамдар мұны ұят деп санамайды. Міне, осының бәрі инфантилизм мен масылдықтың құндылықтары, - деді Сабина Садиева.
Бұдан басқа, сарапшының пікірінше, Қазақстан өте жұмсақ мемлекет: неғұрлым жетілген жүйеде сенімгерлік қатынастарды бұзу мәселелері өте салмақты қаралады. Мысалы, АҚШ-та көптеген жүйелер де сенімге негізделген, бірақ егер сіз алданып қалсаңыз, онда бәрі де бар.
Тағы бір проблема - әлеуметтік демеупұлға қарап, нан мен суды талғажу етумен шектеліп отырғандардың басымдық көпшілігі үшін бұл бағыт жеке моральдық ұстанымы. Бұл қоғамның қалған мүшелері де оларды асырауындағы адамдар деп есептемегендіктен қауіпті болып қалады. Бұл жерде бюджетке деген көзқарас қайтадан жоғалып барады.
Әлеуметтік саясат мейірімділік пен қайырымдылыққа емес, әділеттілікке негізделуі тиіс
Сарапшының пікірінше, әлеуметтік саясат мейірімділік пен қайырымдылыққа емес, әділеттілікке негізделуі тиіс. Себебі қазынадан ақша бөлу - бұл әрқашан мүдделердің теңгерімі, шектеулі бюджет жағдайында жеке емес, қоғамдық пайданы барынша арттыру. Ал қоғамдағы инфантилизм мен қамқоршылық көңіл-күйді жою үшін мемлекет саяси құқықтар мен бостандықтардың азғантай мөлшерінің әлеуметтік игіліктер уәделерімен үйлесімділігі әлеуметтік инфантилизм үшін жағдай жасайтынын түсіне отырып, әлеуметтік саясат құруы қажет. Қоғамда мұндай мінез-құлықты мақұлдау әлеуметтік саясаттың дизайнына негізделеді. Және масылдықтың белгілі бір психологиялық үлгілері бар: егер адам мемлекеттен үш жылдан астам тікелей көмек алатын болса, онда бұл оның ақша табу және өзіне жауапкершілік алу қабілеті атрофияға ұшыраған кезде қайтпайтын нүктеге айналуы мүмкін.
Сарапшылар мемлекет әлеуметтік саясатты ретке келтіру үшін белгілі бір қадамдар жасап жатқанын, деректер базасын интеграциялау жүріп жатқанын, азаматтардың цифрлық бейінінің алғашқы жобалары іске қосылатынын және жалпы алғанда цифрландыру мемлекеттің әлеуметтік қолдаудың күрделі жүйелерін әкімшілендіруде әлеуетін арттыратынын жиі айтады.
Масылдық әлеуметтану мен әлеуметтік психологияда инфантильді-патерналистік кешен ретінде анықталатын ұстанымға негізделеді. Бұл жерде масылдықтың екі жағы бар екенін есте сақтау өте маңызды. Біреуі - көбінесе балалық шақ болып қалатын, күнделікті өмірден бастап жалпы қоғам деңгейіне дейін мемлекет, қандай да бір көшбасшы түріндегі «ата-аналар» тарапынан қамқорлыққа және қорғауға мұқтаж адамдар. Мұндай адамдарды балалар деп атайды, яғни олар жасына қарай ересек, бірақ психологиялық тұрғыдан балалардың қасиеттерін сақтайды.
Келесі сарапшы Замир Қаражановтың айтуынша, масылдық адам бойына сіңіп кеткен дәрменсіздіктің бір түрі болып табылады. Мұндай жағдайда адам, өзін тығырыққа тірелгендей күй кешіп, одан шығар жолды іздемейді. Масылдық үйреншікті дәрменсіздіктің бір түрі болып табылады. Инфантильді-патерналистік кешенді қалыптастыру үшін қолайлы жағдайлар, демек, асырауындағы адамдар тоталитарлық елдерде пайда болады. Мұндай қоғамдарда, маманның пікірінше, адамдар мемлекет пен үстем партия тарапынан гиперконтрольге және гипер қамқоршылыққа тап болады. «Бүгінде біздің адамдардың басым бөлігі өз өмірін ұйымдастырудың тиімді жолдарын табуға тырысып, жаңа нәрсе іздеп, тәжірибе жасап жатқанын көріп отырмыз. Бірақ кеңестік дәуірден қалған әлеуметтік және жеке ұстанымдарын айрылғысы келмейтіндердің қатары көп.
