Сурет: kapital.kz
Елдік дәстүріміздің тамыры тереңнен бастау алады. Дала заңы мен хандарымыз тасқа қашап кеткен заңдар жинағы осыдан тура отыз жыл бұрын қабылданған Ата заңымызбен біте-қайнасып жатыр. Мемлекет басшысы бүгінгі сөзін осыдан бастады.
Шын мәнінде, Конституция – елдігіміздің айнасы, тәуелсіздігіміздің тұғыры, мемлекетіміздің басты құжаты. Президент айтқандай: «Ата заңнан биік ештеңе жоқ». Ел егемендігін айшықтайтын, мемлекеттің басты қағидаттарын айқындайтын, құқықтық жүйесін қалыптастыратын, заң мен тәртіпті нығайтатын – негізгі нормалардың жиынтығы.
Әрине, Конституцияға әр жылдары әртүрлі өзгерістер енгізілгені белгілі. Ол – заман қажеттілігінен туындаған түзетулер. Бірақ солардың қатарында 2022 жылғы толықтырулардың орны бөлек. Конституцияның үштен бір бөлігі жаңарып, еліміздің саяси өміріне түпкілікті өзгерістер алып келді. Мемлекет басшысы сол күрделі кезеңде Ата заңды түгелдей дерлік өзгерту жөнінде де ұсыныстар болғанын айтты. Дегенмен Президент реформалаумен шектеліп, 1995 жылы қабылданған Конституциясының негізгі мән-мазмұнын сақтау жөнінде шешім қабылдады.
Сол тарихи өзгерістер халықтың талап-тілегінен туындап, ел-жұрттың тікелей атсалысуымен, олардың ой-пікірі мен көзқарасын ескере отырып, алғаш рет референдум арқылы бекітілді. Бұл – ел болашағына қатысты мәселелердің бәрі халықтың қатысуымен шешіледі деген қағидаттың іс жүзінде орындалуының көрінісі және осы қағидат біздің қоғамда берік орнығып келеді.
Жалпы, 2022 жылғы конституциялық реформалар мемлекеттік құрылымға елеулі өзгеріс әкеліп, бетбұрыс кезеңіне айналды. Суперпрезиденттік жүйеден бас тартып, президенттік басқару формасына көштік. «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» формуласы билік тармақтарының тиімділігін арттырып, жауапкершілігін күшейте түсті. Мемлекет басшысының жеті жылға бір-ақ рет сайлануы тек біздің өңірде емес, жалпы әлемде бұрын-соңды болмаған құбылысқа айналды. Ал оның жақын туыстарының жоғары лауазымды қызметтер атқаруына тыйым салынуын халық ерекше ықыласпен қабылдады. Сөйтіп, биліктің бір қолға шоғырлануына түбегейлі тосқауыл қойылды.
Осы конституциялық реформалардың нәтижесінде билік тармақтары түгел жаңғырды. Президент, Сенат пен Мәжіліс, мәслихаттар сайлауы өтті. Ауыл, аудан әкімдерін тікелей сайлау жүзеге асуда. Саяси партияларды тіркеу ережелері едәуір жеңілдеп, аралас сайлау жүйесі енгізілді. Осылайша, билікке әртүрлі көзқарастағы саяси ұйымдар мен адамдар келді.
Адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауға Президент әуел бастан ерекше көңіл бөліп отыр. Конституциялық сот құрылып, адам құқықтары жөніндегі уәкілдің конституциялық мәртебеге ие болуы – соның айқын дәлелі. Тұрмыстағы зорлық-зомбылық туралы заң қабылданып, өлім жазасына толық тыйым салынды. Адам саудасымен кешенді күрес күшейтіліп, Конституцияның 30 жылдығына орай рақымшылық жасалды. Бұл да – адам құқықтарының қорғалуына бағытталған нақты қадамдар.
Бір сөзбен айтқанда, заң мен тәртіп – Президенттің басты ұстанымы, саяси бағдарының негізгі өзегі. Бұл қағидатты қоғам санасына сіңіру – маңызды міндет. Сондықтан бүгін Қасым-Жомарт Тоқаев құқықтық мәдениетті отбасынан, мектеп қабырғасынан бастап қалыптастыру жөнінде тапсырма берді. Ол біздің өміріміздің ажырамас бөлшегіне айналуға тиіс.
Конституцияға енгізілген тағы бір ауқымды өзгеріс – жер және оның қойнауындағы қазына-байлықтың халыққа тиесілі екенін шегелеген норма. Соның нәтижесінде Мемлекет басшысының тапсырмасымен «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы қабылданып, екі жылдан бері жемісін беріп келеді. Мұны өскелең ұрпақтың ертеңіне зор сеніммен қарауына жол ашқан игі қадам дер едім.
Жаһандық сын-қатерлерге қарамастан, жүргізілген ауқымды саяси, құқықтық, экономикалық, әлеуметтік реформалардың арқасында еліміз дамудың даңғыл жолына бет бұрды. Ол – Әділетті Қазақстан құру жолы. Бастысы бұл жұмыс ашық әрі қоғаммен бірге жүргізіліп жатыр. Сондықтан халық Мемлекет басшысына сенім артып, арқа сүйеп отыр.
Іргелі реформалар өз жемісін беріп жатқанын толық сеніммен айта аламын. Ұлтымыздың ұйысуы ауқымды инфрақұрылымдық жобаларды қолға алуға, жаңа инновациялық өндірістерді іске қосуға жол ашып жатыр. Ұлттық экономиканың даму қарқыны артып келеді. Отандастарымыз ел өміріне белсене араласып, мемлекетіміздің игілігі жолында барын салып жатыр. Азаматтарымыздың ғылымда, білім бәйгелерінде, спортта жаңа жетістіктерге қол жеткізуі, биік белестерді бағындыруы – соның жарқын көрінісі.
Жалпы, халықтың мұң-мұқтажы, талап-тілегі алдыңғы орынға шығып, «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы кеңінен қанат жая бастады. Конституциялық реформа қоғамда әділдік орнатып, Мемлекет басшысының табанды әрекеттерінің арқасында азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғайтын толыққанды әрі тиімді құралға айналып отыр. Осы жолда барлық билік институттары мен тұтас халқымыз Президенттің маңайына топтасып, болашаққа нық қадам басып келеді. Ең бастысы, елімізде жаңа саяси мәдениет қалыптасып, жұртшылықтың санасы жаңғыруда.
Кешегі жиында Мемлекет басшысы Конституцияның отыз жылдығына орай Ата заңның бастауында болған, конституциялық құрылымның қалыптасуына еңбек сіңірген бір топ қайраткерге мемлекеттік наградалар табыстады. Олардың қатарында Қайрат Мәми, Игорь Рогов, Жолымбет Баишев, Виктор Малиновский сияқты тұлғаларымыз бар. Олардың Президент қолынан мәртебелі марапат алуы орынды әрі әділетті деп есептеймін.
Қасым-Жомарт Тоқаев айтқандай: «Біздің қазіргі Конституциямыз – өркениетті болашаққа жол ашатын, халқымыздың игілігіне қызмет ететін Ата заң. Біз бір ел болып қолға алған реформалар Конституциямыздың жасампаз рухын күшейте түсті. Бұл кезең еліміздің тарихында түбегейлі жаңғыру кезеңі болып қалары анық». Осы мүдде, осы жолда бәріміз бір кісідей жұмыла әрекет етуге тиіспіз.
Ерлан ҚОШАНОВ,
Мәжіліс төрағасы
