Тарих тұңғиығына үңілсек, жаппай сауатсыздықпен күрес ұраны тасталып, елде білім алу науқаны жүрген 1925 жылдың өзінде Шәкір Жексенбаев Орынбор қаласындағы (сол кездегі астанамыз) Қазақ АСР Орталық орындаушы комитеті атындағы «Біріктірілген әскери мектебінің» оқу бөлімінің басшысы қызметін атқарыпты.
Шәкір Жексенбаев мемуарлық кітабында былай деп жазады: «Санаулы жылдардың ішінде халықты жалпы әскери білімге дайындап, қолбасшылар даярлайтын арнайы мектепте аз ұлт өкілдері болғаны қандай қуанышты. Жоғары әскери білім алған осы ұлттың өкілі ретінде бұл маған ерекше жауапкершілік жүктеді. Барлық алған білім мен тәжірибені жастарға беруім қажет болды».
1940 жылдың шілдесінде Шәкір Жексенбайұлы Қызыл әскердің Калинин атындағы химиялық қорғаныс әскери училищесінің химиялық қорғаныс батальонын басқарды. Осы жерде курсанттарға сабақ пен тәлім-тәрбие бере жүріп, өзі де қызыл әскер басшылығына арналған тактикалық-техникалық курстарда білігін арттырды. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған соң генерал 1945 жылдың тамыз айында К.Е.Ворошилов атындағы Әскери химиялық қорғаныс академиясының ІІ факультетінің басшысы болып тағайындалды. Сол кездегі химиялық қорғаныс академиясының міндеті негізінен көпқырлы әскери-тактикалық тәжірибені толығымен меңгеретін оқу үдерісін құру еді. Академия жұмысы қарулы күштердің арнайы бөлімшелерінің жауынгерлік және техникалық қасиеттерін, соғыс шеберлігін, тактикасын ұйымдастыру және капиталистік мемлекеттердің әскерлерінің жаңа техникасын жетік білетін жоғары білікті әскери инженерлерді дайындауға бағытталды.
Шәкір Жексенбаев басшылық еткен инженерлік факультеттің оқу-әдістемелік жоспары әлі де дұрыс ұйымдастырылмаған еді. Сондықтан жаңа жарғы, нұсқаулықтар мен соғыс уақытындағы үлкен тәжірибесі негізінде оқу бағдарламасы мен жоспарын, кітап пен әдістемелік нұсқаулықтар шығаруды қолға алды. Сол жылдары курсанттар инженерлік факультетте инженер-химик және қарумен қамтамасыз ету инженері деген екі мамандық бойынша дайындалды. Білім алушылардың мұндай мамандануы кейіннен газсыздандыру техникасының, отшашу, жарылғыш және түтін тарату қаруының дамуына, химиялық әскерді техникалық қайта жабдықтауға айтарлықтай әсер етті. Бұл ретте сол кездегі Химиялық қорғаныс академиясының негізгі міндеті соғыс тәжірибесін жетік пайдаланып, оқу үрдісіне қосу екенін айта кеткен жөн.
Шәкір Жексенбаевтың өміріндегі ерекше қуанышты оқиға 1945 жылғы 7 қазанда Мәскеу гарнизоны әскерлерінің әскери шеруіне қатысуы еді. Генерал-майор ол кезде Химиялық қорғаныс әскери академиясы ІІ батальонының шеруін бастап шықты.
1946 жылы сәуір айында Шәкір Жексенбайұлы Құрлық әскерлерінің химиялық қару-жарақпен қамтамасыз ету басқармасы басшысының орынбасары лауазымына тағайындалды. 1947 жылдың наурызында К.Е.Ворошилов атындағы Жоғары әскери академиясы жанындағы Жоғары академиялық курсқа оқуға жіберілді. Курсты аяқтаған соң ол Беломорск әскери округінің химиялық қорғаныс бөлімінің басшысы болып тағайындалса, 1949 жылдың мамыр айында В.В.Куйбышев атындағы Қызыл Ту әскери-инженерлік академиясының жалпы тактика және жедел дайындық кафедрасының әскери-химиялық істері бойынша аға оқытушы қызметіне ауыстырылды. Бір жылдан кейін осы академияда химиялық қорғаныс кафедрасы ұйымдастырылып, оның меңгерушісі болып Ш.Жексенбаев тағайындалды. Оны төрт жыл басқарып, содан кейін атом қаруының пайда болуына, оқу үрдісінің және оқытушылар құрамының мамандануының түбегейлі қайта құрылуына байланысты аға оқытушылық қызметке ауыстырылды. 1956 жылдың ақпан айында кафедра таратылып, Ш.Жексенбаев сол академияның аға оқытушысы болып қызмет атқарды.
Осы қызметте жүріп 1958 жылдың қазан айында белгіленген қызмет мерзімі өтілі аяқталуына байланысты Кеңес әскері қатарынан запасқа шығарылды. 1958 жылдың желтоқсанынан 1962 жылдың ақпанына дейін ДОСААФ-тағы Мәскеу қалалық әуе қорғаныс училищесінде командир-нұсқаушы болып жұмыс істеді. 1962–1963 оқу жылында В.В.Куйбышев атындағы Мәскеу Еңбек Қызыл Ту орденді инженерлік-құрылыс институтында арнайы дайындық кафедрасының азаматтық қорғаныс курсы бойынша оқытушы болды. 1963 жылдың ақпан айында Мәскеу автомеханикалық институтының әскери кафедрасына азаматтық қорғаныс курсының аға оқытушысы болып қабылданды. 1964 жылдың қарашасынан 1975 жылдың қыркүйегіне дейін И.А.Лихачев атындағы Мәскеу автомобиль зауытында (ВТУЗ) азаматтық қорғаныс бойынша әскери кафедрада курс басшысы болып қызмет етті.
Генерал-майор Шәкір Жексенбаевтың әскери салада ғылым мен білімге қосқан үлесі – 2020 жылы жарық көрген «Қазақстанның әскери ғалымдарының 100 есімі» (100 имен военных ученных Казахстана) атты әскери-тарихи жинақта жазылған.
Биыл – Жеңістің 80 жылдық мерейтойы. Соған байланысты жеңісті жақындатуға өлшеусіз үлес қосқандардың бірі, қазақтан шыққан алғашқы генералдардың бірі Шәкір Жексенбаевтың есімін әскери бағыттағы бір оқу орнына берсе, лайықты болар еді. Мұндай ұсынысты бұған дейін Махамбет Өтемісұлы атындағы Батыс Қазақстан университетінің ұжымы, «Генералдар кеңесі» РҚБ, «Мәскеу қазақ ұлттық-мәдени автономиясы» аймақтық қоғамдық ұйымы, соғыс және еңбек ардагерлері, Алматы мен Ақтөбе және басқа қалалардың жастары Мемлекеттік хатшыға, министрлерге, түрлі комитеттердің төрағаларына жеткізген еді. Көрнекті тұлғаның есімін ұлықтап, кейінгі ұрпақ жадында жаңғырту – біздің ортақ парызымыз.
Шәкір АЙТАЛИЕВ,
Қазан Федералдық университетінің аспиранты
