Бұл жаңалыққа алғашында сенбеген адамзат оның нәтижесін көрген соң, техниканың күшіне, ғажап қуатына қайран қалысты. Бұл таңғаларлық жайт өсімдік ғылымы үшін үлкен дүмпу болды. Ғалымдардың көз майын сарқып жасаған ғылыми зерттеулері мен ыждағаттылығының арқасында зертханада өсіріліп, ай бетіне себілген алғашқы тұқымдар өсіп шықты.
Зерттеушілер өткен жылдың 12 мамырында, осыдан тұп-тура бір жыл бұрын «Communications Biology» журналында жарияланған жердегі жанартаулық материалда өсірілген өсімдіктерге қарағанда, ай бетінде өсіретін өсімдіктер баяу өскенімен, нәтиже берген ақпаратына қуанысты. Бұл тұжырым айдағы егін шаруашылығының көп уақытты қажет ететінін көрсетеді. «Бұл өте керемет! Сене алмай тұрмын», дегенді сонда Висконсин-Мэдисон университетінің астроботанигі Ричард Баркер эксперимент туралы көңіл күйін жасыра алмай.
Зерттеуге қатысқан ғалымдардың айтуынша, ай бетіне өсірілген өсімдіктердің үлгілері мен берген оң нәтижесі, оның болашағы қалай болатынын білгісі келетін ботаниктер үшін қызық зерттеу болғаны шындық. Осыдан кейін NASA-ның «Артемида» бағдарламасының бір бөлігі ретінде астронавттарды айға қайтару жөніндегі алдағы жоспарлары айды зерттеуге және оның ресурстарының ұзақмерзімді миссияларға қалай қолдау көрсете алатынын зерттеуге жаңа жобаларды ұсынды.
Флорида университетінің зерттеушілері бұл жаңалық жөнінде арнаулы тәжірибе жүргізді. Зерттеушілер әрқайсысы шамамен бір грамм салмақтағы кішкентай құмыраларға тұқым отырғызды. Төрт кастрюльге «Аполлон 11» үлгілері, тағы төртеуіне «Аполлон 12» үлгілері және соңғы төртеуіне «Аполлон 17» үлгілері толтырылды. Өсімдік молекулярлық биологі Анна-Лиза Пол: «Айдың қыртысында өскен көшеттерді алғаш көрген кездегідей таңғажайып дүниені көрген емеспін! Бұл әсерлі тәжірибе болды. Бұл – таңғаларлық зерттеу, басқа айтарым жоқ», дейді.
Өсімдіктер ай бетіне апарылған жасанды құмыраларда өсті. Бірақ ешқайсысы жердегідей өнім бермеді. Айдың қабатында өсірілген барлық өсімдік тұздан, металдардан немесе реактивті оттегі түрлерінен стресспен күресетін өсімдіктерде кездесетін генетикалық құралдарды алып тастады. Мұның ішінде «Аполлон 11» үлгісіндегі көшеттер қатты күйзеліске ұшыраған генетикалық күйге түсіпті. Бұл айдың бетіне ұзағырақ әсер ететін реголиттің шыны және металл темірмен жабдықталған өсімдіктерге анағұрлым зиянды екенін дәлелдеді.
Бәлкім, ай қабатын өсімдіктерге ыңғайлы ету үшін көп күш пен ақыл-парасат керек шығар. Өсімдіктерді гендік инженерия арқылы бөтен топырақты жатырқамай, өнім беруге дағдыландыруға да қазіргі техниканың күші жетеді. «Біз бұл сапарда сапалы да жақсы өнім беретін өсімдіктерді таңдай аламыз. Бәлкім, тұзға өте төзімді шпинат өсімдіктері ай реголитінде өсіруде қиындық тудырмас», дейді зерттеуші ғалымдар.
Осы салада ізденіс жасап, еңбектеніп жүрген ғалымдар айдағы ауыл шаруашылығының алғашқы әрекетінде кездескен қиындықтарды алда еңсеретіні даусыз. Адамзат айдағы ауыл шаруашылығымен шынымен айналысу үшін ірі қадамдар жасап, технология бөліктерін әзірлеуі керек. Күндердің күнінде айда өсірілген жеміс-жидектерден ауыз тимесімізге кім кепіл?
