ЗАМАНА ПЕРЗЕНТІ

Ұлттың Қайта өрлеу дәуірі бо­латындай, мемлекеттің де өз жо­лында айрықша қарқынмен да­мы­ған, бел-белес жетістіктерге қа­рымдап емес, қарыштап ұмтылған кезеңдері болады. Әлеуметтік тұрақтылыққа қол жеткізуде, саяси, экономикалық салаларда заманаға сай бейімдеп дамытуда сүбелі же­тіс­тіктерге жету Тұңғыш Прези­дент, Елбасының қажырлы еңбе­гінің нәтижесінде әлеуметтік мем­лекетті құрып, дамудың қазақ­стан­дық жолын қалыптастыра алдық. Бұл мақала – еңбек жолын қарапайым тергеушіліктен бастап Қазақстан Республикасының Бас прокуроры, Жоғарғы Сот төрағасы дәрежесіне дейін көтеріліп, кейінгі жылдары өзінің үлкен арманы – ұс­таз болуға бет бұрып, Қазақ гу­ма­­нитарлық-заң университетінің президент-ректорлығын абыроймен атқарып келе жатқан белгілі қоғам қайраткері, заң ғылымдарының док­­­­торы, профессор Мақсұт Сұл­тан­ұлы Нәрікбаев туралы болмақшы. Мақсұт Сұлтанұлы соғыста Отан үшін шейіт болған қазақ жауынге­рінің баласы. Сараң тағдыр мен сарабдал тарих, көзін ашпай жа­тып, әкесі соғысқа аттанды. Қаң­қасы, сүйегі қайда қалғаны бел­гісіз (кейін тапты) қайран әкеле­ріміздің, жесір­ліктен жеркүйік боп кете жаздаған аяулы аналары­мыз­дың сұрапыл соғыс салдарынан же­тімдіктен көзкүйік болғаны бар­ша­мызға аян. Бесіктен белі шықпай жатып, іштегі мұңға сырттағы ала­пай ұласты. Қабырғасы қатпай жа­тып жоқтық, жетімдік көрді. Кө­кі­регіндегі зарды байқатпай, көзіндегі жасты көрсет­пей, қасарыса жүріп қайрат, алыса жүріп ақыл жиып өсті. Мақаң түскен еңіс қандай тұңғиық болса, ол жет­кен жеңіс сон­­дай тым биік. Өзінен басқа ешкім айтып жеткізе алмайтын өзіндік тағдыр-талайы бар, оның тұңғиығына тек өзі ғана бойлай­тын, өзіндік экзистенция, тылсым сырлары, мол өмірлік қоры мен та­биғи даралығы, талғампаздығы, ке­мелденген келбеті, даусыз мой­ын­далып отырған үлкен талант иесі. “Кемшілігі жоқ адам – адам емес”, деген екен Бауыржан Мо­мыш­ұлы. Кез келген адам кем­ші­лік­сіз емес. Қарақан басының қа­мы­мен ға­на келіп, соны түсінбедің деп өкпе­лейтіндер де, ештеңенің бабына бар­май байбалам салатын­дар да, әдейі жоқ жерден жау тау­ып, ілік іздейтін, аңысын аңдап, есеппен келетін алакөңілдер де болды. Мақсұт Сұлтанұлы осынау қилы-қилы көзқарастарды, түрлі тағдырларды салқынқандылықпен қабылдап, мәселенің мәнін, келген кісінің жанын түсініп, байыбына барып, дұрысын-бұрысын сараптап алып, шеберлікпен шешіп отырды. Мақаң қазақ саяси, құқықтық ойлау жүйесінің жаңа белестерін қамтитын сындарлы толғаулар мен салдарлы мақалалар жазды. Біз адамдардың кемшіліктерін көргішпіз де, жақсылықтарын мой­ындауға келгенде мүлдем сараңбыз. Мақсұт Сұлтанұлы Жоғарғы Сотқа төраға болысымен жиырма бес күннің ішінде барлық судъяларға мантия кигізген. Еліміздегі белгілі үлгішілер мен суретшілерді қатыс­тыра отырып, конкурс жариялап, судьялардың қазіргі киіп жүрген мантиясын таңдап шыққан. Астанадағы үш бидің ескерт­кіші, Алматыдағы “Фемида” алаңы да Мақаңның тікелей араласуымен жүзеге асқан. Мақсұт Сұлтанұлы ісімен ірі, әрекетімен айдынын асырған, жан-жақты көңілі жүйрік, көкжиегі кең, айналасындағылардан, уақыттан, уа­қиғалардан атын оздырып, беде­лін биіктеткен азамат. Жарық дү­ниені жарық деп білетін және оны жарық ететін жаны жайсаң адам. Зиялықтың үлгісін, саңлақ­тар­дың сабағын игерген Мақаң өзінің өсу жолдарында, биіктеу баспал­дақ­та­рында адам бағасын, маман қадірін, өмір мәнін, заман заңын саралады. Мемлекетшіл, Отанын ойлайтын, Елбасы саясатын қол­дай­тын және оны жан-жүрегімен мүлтіксіз орын­дайтын жансебіл жан. Замана үмітін ақтайтын, әрі өз қадір-қасиетін сақ­тайтын, жақсы­лық пен жаңалықты жақтайтын, халық мақтайтын тура, тұрлаулы, көпшіл, қамқор басшы. Ол “Әді­лет” партиясының көшбасшысы. Ұлттың ақыл-ой әлеуеті бүгінде бізде жоғары оқу орындарында жа­салады. Реформалардың өміршең­дігі сапалы білім беру қызметтерін ұсыну, мамандар даярлау, инно­вациялық қағидаларды енгізу және соңғы кезекте тиісінше заңдық қамтамасыз ету саласындағы жеке­леген мәселелерді шешуге тікелей байланысты. Білімсіз болашақ жоқ, елсізді елдіге, азды көпке, жоқ­ты барға теңгеретін білім мен ғылым. Қазақ жастары сапалы білім алып, өмір­ден өз ор­нын табуы керек. Жас­та­ры­мыз басқалармен тере­зе­міз тең болуы үшін те­рең білім алуға, ел игі­лігіне қызмет етуге тиіс. Жаhандану үрдісінен тыс қала алмайтын Қазақ­стан үшін бәсекеге қарсы тұрар жан-жақты даяр­лы­ғы бар, бі­лімді де білікті мамандар ке­рек. Елдің бо­лашағы со­лар­дың қо­лын­да. Елбасымыз Нұр­сұлтан Назарбаев: “Білім беру ре­форма­сы­ның басты өл­ше­мі тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген аза­­маты әлемнің кез кел­ген елінде қажетке жарай­тын ма­ман бо­ла­тындай деңгейге көтерілу бо­лып табылады”, – деп қадап айтқан. Қазақ гуманитарлық-заң уни­вер­ситетінің мазмұны мен фор­ма­сы, оның болмысы – Мақсұт Сұл­танұлы Нәрікбаевтың бүкіл елі­міз­ге, қазаққа салдырған, қалдырған ескерткіші. ҚазГЗУ түлеп, түрленіп, оның ғима­ратының өзі Астананың көркіне көрік қосып, жасанып шыға келді, оның әрі мен мәнін қоса келтірді. Аста­на­ның дастаны сөз болғанда біз ең ал­ды­мен ба­тырларға тән батыл қадамға барып, ұлы қалалардың бой көтеруіне ұшан-теңіз үлес қосқан азамат­тар­ды еске алып, соларға ерек­ше тағ­зым еткеніміз абзал. Сарыар­қа­ның сайын дала, сағымды бел­дерінде, Аста­намызда Мақаң зәулім оқу орнын салды. Астананың сәні мен мәнін, мазмұны мен тұрпатын сал­та­натты, күмбезді, мұнаралы са­рай­­лар, алып ғимараттар, тарихи тұл­­ға­ларға арналған ескерткіштер, гүл­зарлар, саябақтар, субұрқақтар әше­­кейлесе, соның бірегейі – біздің ҚазГЗУ. Ұлы көште жаңа Астанаға Ма­қаңның өзімен бірге келген, сенімді серіктері шапағатына бөленді. Бә­рі­мізді қамқорлыққа алып, туыс­қан­дай бау­лып, көңілдің қыбын, істің жігін табуға, қиын түйіндерді шебер ше­шу­ге ұмтылды. Ол жақ­сыны көріп сүй­інгенін, жаманды көріп күйін­генін жасырмайды. Мақаң жүрген жер өмір талғамы, ол сөй­ле­ген сөз ке­мелді ойдың ұйыт­қы­сына айналады. Мақсұт Сұлтанұлы Қазақ­стан­ның түкпір-түкпіріндегі талантты ұстаздарға әдейі іздеу салды, Алма­ты мен Қарағанды, Шымкент пен Ақтөбе, Талдықорған мен Қы­зыл­ордадағы тарландарды жинады. Ма­қаң бәріміздің рухани қамқор­шымыз бола білді, жоғары білім жүйесін, заң ғылымын өте жақсы біледі, басшы­лық, ұйымдастыру­шы­лық қабілеті, адамгершілік қа­сиеттері, ұстаздық таланты, уни­вер­ситет ұжымының жағдайын, оқу-тәрбие жұмыстары­ның сапасын бақылап, талдап, оқу бөлімдеріне көмек көрсетіп отырады. ҚазГЗУ-да студент үшін барлық жағдай бар. Еркіндік, тәуелсіздік, студент үшін қажетті ақпарат та, дерек те, мәлімет те жеткілікті. Бү­гін­гі студент білім алумен қатар, бел­сен­ді өмірлік ұстанымы, өзіндік көз­қарасы бар, адами құнды­лық­тарды бағалайтын, мәдениетті, па­расатты азамат болып қалыптасуы тиіс. Мақаңның қамқорлығымен бі­лім жүйесінде көптеген жастар өсіп жетілді. Олардың ішінде көрнекті қай­раткерлер, ірі ғалымдар, заң ор­ын­­дарының, ғылыми-зерттеу ор­та­лықтары мен оқу орындарының же­тек­шілері бар. Көптеген шетел­дерге шы­ғады, олардан жинап-теріп әкел­ген жаңалықтарын елек­тен өт­кі­зіп, саралап, ең маңыз­дыларын ҚазГЗУ білім жүйесіне енгізіп отырады. Мақсұт Сұлтанұлы алдына кел­ген адамнан ақыл-ойын аямайды. Ой-өрісі кең кәсіби маман, үлкен қайраткер, білікті басшы, жоғары мектептің ірі ұйымдастырушысы. Ол қарапайым, кішіпейіл, өте таза, адал, қайырымды. Әділдікті сүйеді, барлық мәселелерді әділдікпен ше­шуге ты­рысады. Оның адами бол­мысы, ат­қарған қызметі, тындыр­ған тірліктері кейінгі жастарға үлгі болады, үлкен тәрбиелік мәні зор. Мақсұт Сұлтанұлын ерекше толғандыратын мәселе – ұлттық мүдденің қайнарында жатқан құн­дылықтар – ана тіліміздің бүгінгі күйі. Әлбетте, тәуелсіздік жылдары қазақ тілінің мемлекеттік мәртебеге ие болуы бағытында көп нәрсе жүзеге асты. Егемендіктің алғашқы жылдары мемлекеттік мәртебеге ие болған ана тіліміз 1995 жылы кон­с­титуциялық шешімге ие болды. Ол тіл туралы заңда нақтылана түсті. Мұны жүзеге асыру бағытында Үкіметтің арнайы қаулы-қарарлары мен мемлекеттік бағдарламалар қабылданғаны белгілі. Көптеген жылдар теперіш көрген тіліміз кеңістігінде оң өзгерістер орын алып, жаңа бағыттар қалыптасты. Мақаңның тіл тағдырын, діл дегбірін, дін тағылымын ұштас­тырған ұлағатты пікірлері мен ұр­ым­тал ойлары жүрекке ұялайды. Ол өз тілін, дінін, ұлтын өте жақсы көріп құр­мет тұтады. Қазақ тілінің майын та­мызып сөйлеп, жазғандағы сауа­тының өзінен біздер тәнті бо­лып, тағ­ылым алып жатамыз. Ол “Жа­зушы” баспасынан шыққан “Неміс жазушыларының повестері” атты жинақтағы екі повестің тәржіма­шы­сы. “Тергеуші” атты повесін жаз­ған. Сазгер. “Жетісу-жерұйы­ғым” және тағы бірқатар ән­дердің авторы. Спорттық хоббиі – теннис, жеңіл атле­тика, шаңғы, гольф, атқа шабу. Ка­бинеті де, үйі де жиналған кітап­тарға толы. Олар жай кітаптар емес, бүкіл энцик­ло­пе­диялық, көздің жауын алатын әлемдік інжу-маржан туындылар. Сонымен бірге, қазақ­тың класси­калық ақын-жазушыла­рының көр­кем әдебиет­тері де жи­нақталған. Кітаптарды жинап қана қоймай, оларды оқып, үнемі ізде­ніс­те өз қажетіне тиімді пайдаланады. Қазақтың қамын жейтін, елдің мүддесін ойлайтын, еліміздің егемендігін талмай насихаттайтын, азаматтық, қайраткерлік, қабілет-қарымы, болмыс бітімі адам таңыр­қарлық перзенттік махаббатпен аялаған әке бақытты. Мақсұт Нә­рікбаев сынды қамқор әкесі болған балалар қандай бақытты, со­нымен бірге Талғат, Қанат сы­қылды тәр­биелі, әрі дарынды ба­ла­лары бол­ған әке де қандай ба­қыт­ты. Сүйікті әкенің шынайы аза­маттық, әрі адами келбетін ұғыну, оның ерекше қасиеттеріне үңілу, өмірінің ма­ңыз­ды да, қызғылықты сәттерін ба­ғамдау, әкенің бітім-болмысынан, дүниеауи бейнесінен, өмірлік экзистенциялық филосо­фия­сынан нәр алу қандай бақытты. Әке мен бала арасындағы жүрек елжіретер қарым-қатынас бұл. Мақсұт Сұлтанұлы – тереңнен толғар пайыммен, қоғамға, ортаға, адамға деген қырағы көзқарасымен, шыншылдығы мен шынайылығы, көк семсердің жүзіндей байыпты, ны­саналы сөзімен халқымызға та­ныл­ған замана перзенті, қазақтың бітімін толықтырып, сапасын арт­тырып, қуатын шарықтырып тұрған Мақсұт – дәйекті құбылыс, фе­номен, өшпес қазына, асыл мұра боларлық тұлға. Замана сырын жан-жүрегімен сезіну, халық тілегін терең оймен барлау – Мақсұтқа тән қасиет. Мақсұт – маңдай ал­дыңнан туып, жолыңа жа­рық тү­сіріп тұрған, адастыр­май­тын – мақсат, замана нысаны. Шерхан ағамыз: “Алпыс – тал түс екен” десе, Әбіш ағамыз: “Тал­түстен кейін сары бесін келмеуші ме еді. Ендеше, жетпіс жердің түбі емес, сол айтқан сары бесін. Алыс жолдағы жолаушының аз-маз ат шалдырып алып, қайтадан атқа қо­натын кезекті аялдамасы”, – деген. Халқына бергенінен берері әлі көп, жолыңыз, яғни жасыңыз ұзақ, саралы сапарыңыз сәтті болғай, Мақсұт аға! Нұртас ИМАНҚҰЛ, философия ғылымдарының докторы, профессор.