Сурет «Егемен Қазақстанның» архивінен алынды
Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді «Жеңілдетілген лизинг» бағдарламасы бойынша қаржыландыру шарттары биыл да өзгерген жоқ: жылдық мөлшерлемесі – 5% болса, алғашқы лизингтік төлем кемінде – 10%. Жеңілдетілген несие жеті жылға беріледі. Мұндай арзан несие ауыл шаруашылығы саласын заманауи техникалармен қамтамасыз етіп, кәсіпкерлердің жұмысын жеңілдетуге тиіс еді.
Алайда бағдарлама басталмай жатып, оның айналасынан шу шықты. Атап айтқанда,биылғы көктем мен жаз айларында «ҚазАгро Қаржы» АҚ филиалдарында өтінім қабылдау барысында рәсімдік мерзімдер бірнеше рет бұзылғаны анықталды. Қағаз түрінде тапсырылған өтінімдердің тіркелген күндерінің қойылмауы салдарынан лизингтік өтінімдерді қарау, шешім қабылдау мерзімдері созылған.
Құжаттамалардың кешігуі өндіруші зауыттардың жұмысына да кері әсер етіп, олар тиісті жерлерге техникаларды кешіктіріп жеткізген. Осылайша, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер сатып алған заңды тракторлары мен жемшөп дайындайтын техникаларын қажетті маусымда уақтылы пайдалана алмай, астық жинау науқанына айтарлықтай залал келтірілген.
Бұл жайттар Қайырбек Сүлейменовтің төрағалығымен өткен «Атамекен» ҰКП жанындағы Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл кеңесінің отырысында белгілі болды.
Сондай-ақ кәсіпкерлердің айтуынша, мердігерлер техниканың кепілдік мерзімінде сервистік қызмет көрсету мен жөндеу құнын да негізсіз қымбаттатып жіберген.
«Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер жаппай өтініш бере бастаған сәттен-ақ жеткізушілер ауыл шаруашылығы техникасының бағасын өсіре бастады. 2024 жылы шығарылған техниканы қоса алғанда, тракторлардың құны кейінгі алты айда 26,1%-дан 26,5%-ға дейін қымбаттады», дейді Қарағанды облысының агроөнеркәсіптік кешені субъектілерінің «Қар-Агро Қолдау» қауымдастығының өкілі Б.Жумкин.
«ҚазАгроҚаржы» АҚ мен техника жеткізушілер лизинг алушылардың таңдау құқығын шектеп, нақты өндірушілер мен техника үлгілерін мәжбүрлеп ұсынғаны туралы деректер де бар.
Кеңес мүшелері бұл әрекеттер тұтынушылардың құқығын қорғау туралы және қаржылық лизинг туралы заңнамаға қайшы келетінін атап өтті. Себебі олар кәсіпкерлердің өндірістік міндеттері мен бастамаларын жүзеге асыру үшін қажетті техниканы өз қалағанынша таңдау құқын шектеген.
Бағаны қалыптастырудағы жүйелі мониторингтің жоқтығы, сатып алу-сату мәмілелерін талдаудың және лизингтік келісімдерді жасасу кезіндегі нарықтық жағдайлардың ескерілмеуі бизнесті қолдауға бағытталған мемлекеттік ресурстардың тиімсіз пайдаланылуына әкелді. «Демек, техника мен қызметтердің құнын қалыптастыруда «ҚазАгроҚаржы» АҚ тарапынан бақылау жеткіліксіз болып отыр», дейді кәсіпкерлер.
Бизнес өкілдерін қолдаушылар «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның жеткізушілермен жасасқан келісімшарттары баға тұрақтылығын қамтамасыз ете алмады деп айыптады. Әрі жеңілдетілген лизинг бағдарламасына сұраныс артқан уақытта қымбаттап кеткен техникалардың бағасына да тосқауыл бола алмады дейді.
Жиынға қатысушылар кәсіпкерлердің техника бағаларына қатысты өкпе-реніштері орынды деп санайды. Себебі кейбір техникаларға жеңілдетілген лизинг бағдарламасына қатысуға эксклюзивті құқық берілген екен. Бұл, әсіресе, «Беларусь» маркалы тракторға қатысты. Сондықтан аталған үлгідегі тракторлар құнының жарты жылда күрт өсуі зауыттар мен олардың дилерлерінің монополиялық әрекетімен тікелей байланысты», дейді кәсіпкерлер. Олардың сөзін кеңес төрағасы Қ.Сүлейменов те қостады. «Мұндай әрекеттер аграршылардың шығындарын азайтуды көздейтін бағдарламаның негізгі мақсаттарына қайшы келеді», деді ол.
Қазіргі таңда лизинг операторлары арасында бәсеке жоқ. «Made in Kazakhstan», «Preferential Leasing 6%» және «Preferential Leasing 5%» бағдарламаларын «ҚазАгроҚаржы» АҚ жалғыз өзі жүзеге асырады. Кәсіпкерлік қауымдастығы өкілдерінің пікірінше, аграрлық секторды мемлекеттік қолдау тетіктерін тиімсіз пайдаланудың басты себептерінің бірі де осы. Сондықтан мемлекеттік бағдарламаларға жеке лизинг компанияларын тарту қажет. Сонда ауыл шаруашылығы өндірушілеріне әртүрлі қаржы операторлары арасынан таңдау жасауға мүмкіндік туады.
Кеңес барысында аталып өткендей, 2030 жылға дейінгі қаржы секторын дамыту тұжырымдамасында лизинг нарығындағы мемлекет үлесін кезең-кезеңімен қысқарту және жеке лизингтік компанияларды тарту көзделген. Бұл шаралар бәсекелі орта қалыптастыруға және қызмет көрсету сапасын арттыруға ықпал етуге тиіс. Алайда бағдарламалардың қазіргідей жалғыз мемлекеттік оператор арқылы іске асырылуы қойылған мақсаттарға қайшы келіп, нарықтық тетіктердің дамуын тежейді.
Жиын қатысушылары тағы бір мәселенің ұшын шығарды: былтыр 23 желтоқсанда Ауыл шаруашылығы министрінің №410 бұйрығы күшіне енгені мәлім. Бұл құжатта көрсетілгендей, өздігінен жүретін техниканы бастапқы тіркеу үшін электрондық төлқұжат қажет. Мұндай талап шаруаларға қосымша қиындық туғызған. 1 қыркүйектен бастап лизинг алушылардың көбі электрондық паспорттардың жоқтығынан жаңа тракторларын тіркей алмай отыр. Соның салдарынан техникалар текке тұрып қалған, өйткені фермерлер оларды ресми түрде пайдалана алмай қалған.
Кәсіпкерлердің құқығын қорғау кеңесі ұйымдастырушылық және құқық саласындағы қайшылықтар еш кінәсі жоқ шаруалардың мойнына айыппұлдар мен өсімпұлдар жүктеуі де мүмкін деп қауіптенеді. Сондықтан Ауыл шаруашылығы министрлігі техникаға, оның ішінде кепілдік қызмет көрсету мен жөндеу жұмыстарына «бекітілген баға» тетігін тезірек енгізуі керек.
