Жас қаламгер Бақтыбай Жайлаудың осындай атпен жарық көрген еңбегі – қазақ әдебиеті мен мемлекет тарихының аса ірі тұлғасы Әбіш Кекілбайұлының өмір жолын жаңа буынға түсінікті форматта таныстыруды мақсат еткен заманауи биографиялық еңбек. Ішінде әрі танымдық, әрі педагогикалық сипат тоғысқан, «қарапайым оқырманға арналған энциклопедиялық портрет» деуге келетін ерекше туынды. Автор шығарманы ауырлатпай, жас оқырманның қабылдауына ыңғайлы тілмен, бейнелі әрі жинақы баяндайды.
Оқырманды жазушының балалық шағы, Маңғыстау өңірінің тылсым табиғаты, геологтермен танысуы сияқты әсерлі эпизодтар бірден баурап әкетеді. Автор алғашқы беттерден-ақ Әбіштің ерекше зеректігі мен талабы туралы аңызды дерекке айналдырады. Ол геологтерге жол көрсетіп, жер-су атауларын картаға түсіруге көмектескені жөніндегі эпизод аса көркем әрі нақты фактіге негізделген. Бұл оқиға болашақ алып тұлғаның табиғи интеллектісін, елтанушылық бастауларын, ізденімпаздығын ерте шағынан айшықтайды.
Кітаптағы ең үлкен артықшылықтың бірі – Әбіш Кекілбайұлының тұлғалық эволюциясын кезең-кезеңімен, үзіліссіз желі етіп өрбітуі. Мәселен, мектепте жүріп-ақ әдеби сынға араласуы, өткір мақалалары үшін ауылда дау туындауы, «Екпінді егін екпей ме?» атты алғашқы сыни мақаласынан кейінгі жағдайлар барынша нақты, архивтік дәйектерге сүйене отырып берілген. Бұл жерде автор жас Әбіштің батылдығын, қоғамдық әділеттілікке деген жанашырлығын, сынға адалдығын анық бейнелейді. Ауыл басшыларының 7-сынып оқушысының айтқан сынына жиналыс өткізіп, «Кекілбаев жолдастың көтерген мәселесі орынды» деп мойындауы – саясаттанушы да, жазушы да, азаматтық тұлға да кейін осы бағытта қалыптасатынын ерте аңғартады. Тағы бір құндылығы – Әбіштің студенттік және әдеби ортадағы қалыптасу кезеңдерін беруі. Әдеби жиындарға қатысуы, «Лениншіл жас» газетінде қызмет ете бастауы, шығармашылыққа ден қоюы туралы тараулар жинақы әрі әсерлі. Әсіресе, Мұхтар Мағауинмен достығы, Оразбек Сәрсенбаевтың даулы поэмасын қорғаудағы Әбіштің ерлігі, жас қаламгерлердің интеллектуалдық тандемі, әдеби ортаға жасындай жарқылдап келуі – оқырманға тұлға болмысының қайсарлығын сезіндіреді.
Кітапта Әбіш Кекілбайұлының мемлекеттік қызметтегі миссиясы да назардан тыс қалмаған. Жазушының Мәдениет министрлігіндегі, «Қазақфильм» киностудиясындағы, Қазақстан КП ОК мәдениет бөліміндегі, сондай-ақ Тәуелсіз Қазақстанның Жоғарғы Кеңесіндегі қызметтері бірізділікпен, тарихи контекспен түсіндіріледі. 1989 жылғы Жаңаөзен оқиғасына байланысты оның зиялы қауым өкілі ретінде аймақ тұрғындарының мәселесін билікке жеткізуі, елді сабырға шақыруы, қантөгісті тоқтатуға ат салысуы кітапта қысқа болса да өте нақты баяндалады. Әбіш бастаған топ халықтың амандығы үшін Маңғыстауға шұғыл жетіп, жергілікті биліктің қатесін ашық айтып, жағдайды тұрақтандыруға үлес қосқанын автор дәл көрсетеді.
Кітапта Әбіштің жазушылық әлемі де кең қамтылған. «Күй», «Шыңырау», «Ханша-Дария хикаясы» повестері мен «Аңыздың ақыры», «Үркер», «Елең-алаң» романдары секілді шығармаларының тарихи-рухани маңызы, олардың әлем тілдеріне аударылуы көрсетілген. Туындылары ағылшын, неміс, француз, түрік, испан, грек, парсы, моңғол, чуваш тілдеріне аударылғаны – Әбіштің қазақ әдебиетін жаһанға танытқан санаулы қаламгердің бірі екенін айғақтайды. Мұнда автор жас оқырманға түсінікті болу үшін әр романның мәнін қысқаша әрі бейнелі түрде ашып береді. Әсіресе, «Аңыздың ақыры» романы мен «Ханша-Дария хикаясындағы» әміршілер психологиясын талдауы – кітаптағы ең оңтайлы берілген әдеби-танымдық фрагменттердің бірі.
Соңғы тарауларында Әбіштің отбасылық трагедиясы – ұлы Әулеттің қаза болуы, сол қасіреттің қаламгер денсаулығына әсері шынайылықпен берілген. «Әулеттің қазасы Әбіш пен Клараны теңселтіп жіберді» деген жолдар қысқа болса да, жазушының кейінгі жылдардағы жан азабын ұғындырады.
Кітаптың ең тартымды тұстарының бірі – Әбіштің мемлекеттік қызметтен кейінгі рухани миссиясын көрсетуі. Ұлттық академиялық кітапхананың Қамқоршылық кеңесін басқаруы, «Адамды адам еткен – кітап, адамзат еткен – кітапхана» деген қанатты сөзінің мәдени кодқа айналуы. Бұл жерлер автордың ізет-құрметке толы стилімен үндесіп, оқырманға тұлғаның рухани биіктігін көрсетеді.
Өте жылы, тіл бояуы қанық, оқырманын жалықтырмайтын кітапта Әбіш Кекілбайұлының тұлғалық болмысын дәл, ықшам, тартымды түрде сомдау арқылы автор үлкен буын мен жас буын арасын байланыстырып тұрған рухани көпір іспетті жұмыс атқарған. «Ол кім?» сериясының мақсаты да осы – оқырманға ұлы тұлғаларды қарапайым тілмен жақындату. Туындының мазмұнын жеңіл қабылдататын тағы бір элемент – заманауи, минималистік иллюстрациялары; олар мәтінді бөлшектемей, керісінше оқырманның қызығушылығын арттырып, тұлғаның бейнесін визуалды түрде толықтыра түседі.
«Әбіш Кекілбайұлы кім?» кітабы – тұлғатану саласындағы қажетті, тәрбиелік маңызы жоғары, көркемдік мәні мол танымдық еңбек. Автор биографиялық факт, әдебиеттанушылық түсінік, тарихи контекст, деректі эпизодтар мен көркем баяндауды шебер үйлестіре отырып, Әбіш Кекілбайұлын бүгінгі жас буынға үлгі етеді. Бұл туынды қазақ руханиятының ірі тұлғасын таныстыруда өзінің миссиясын толық атқарған еңбек деп нық айтуға болады.
Маңғыстау облысы
