Халықаралық маңызы бар құжаттар мақұлданды

Шекаралық су көздері реттелуге тиіс

Сенаторлар мақұлдаған «1992 жылғы Шекарааралық су арналары мен халықаралық көлдерді қорғау және пайдалану жөніндегі конвенцияға Су және денсаулық проблемалары туралы хаттаманы ратификациялау туралы» заң ауызсуды дайындап, жеткізуде, сар­қынды суларды кәдеге жаратып, қайта пайдалану саласында озық технологияларды қол­дану­ға мүм­кіндік береді. Сонд­ай-ақ елі­міз кон­венцияның инсти­ту­цио­нал­дық құрылымына қосыла­ды. Енді біз шекаралық елдермен бір­ге су­ларды қадағалап, ерте ке­зең­де ал­дын алу жүйелерін, тө­тен­ше жағ­­дайлар кезінде іс-қи­мыл жос­­пар­­ларын әзірлеуге қатыса аламыз.

«Мақұлданған хаттама су шаруа­шылығы қызметін басқару­ды ұжымдық негізде жетілдіру мақсатында әзірленген. Құжат тараптардың су экожүйесін қорғау мен сумен байланысты аурулардың таралуының алдын алуға бағытталған бірлескен шараларды қамтиды. Олар ауызсу көзі ретінде пайдаланылатын су ресурстарын ластанудан қор­ғау­ды қамтамасыз етуді көздейді. Алдағы уақытта заң денсаулық және су ресурстарын пайдалану салаларының орнықты дамуына оң септігін тигізеді деп сенеміз», деді М.Әшімбаев.

Талқылау барысында аталып өткендей, заң нормаларына сәйкес жерүсті тұщы суларын, жерасты суларын, эстуарий­лерді, акваөсіруге пайдаланылатын жағалау суларын, шомылуға арналған тұйық суларды тасымалдай аламыз.

Сонымен қатар Сенат депутат­тары «Қазақстан Республи­касы­ның Үкіметі мен Ресей Федера­циясының Үкіметі арасындағы «Челябі мемлекеттік университеті» жоғары білім берудің федералдық мемлекеттік бюджеттік білім беру мекемесі Қостанай филиалының жұмыс істеуі туралы келісімді ратификациялау туралы» заңды қарап, ратификациялады. Заң студент­тер мен оқытушылардың құқықтарын қамтамасыз етіп, филиал қызметін ұлттық заңнамаға сәйкес келтіруді көздейді.

Сондай-ақ екі елдің жоғары білім берудің мемлекеттік жалпы­ға міндетті стандарттарына сәйкес филиалда сабақтар қазақ, орыс, өзге де тілдерде оқытылады.

Жеделсаты жүйесі алаңдатады

Депутат Бекбол Орынбасаров еліміздегі лифт паркінің жағдайы сын көтермей тұрғанын айтты. Ол осыған дейін Сенат мінберінен бұл мәселені бірнеше рет көтер­ген, алайда мемлекеттік орган­дар атүсті жауап беріп, нақты жұмыс­тар жасалмаған. Сенатор бұл тақы­рыпқа қайта оралуға мәж­бүр екенін атап өтті. Өйткені нем­құрайды көзқарас тұрғындарды қай­ғылы жағдайға әкеліп отыр. Жуыр­да Астанада жөндеу жұмыс­тары ке­зін­де лифт құлап кетіп, бір адам қаза тапқан, екеуі ауыр жарақат алды.

«Елімізде лифтілерді пайдалану күннен-күнге нашарлап келеді. Әкімдіктерде қазір штат та, мамандар да, техникалық база да жоқ. Мысалы, Астанада тұрғын үй инспекциясында 10 430 лифтіге екі адам ғана бақылау жүргізеді, сондай-ақ бір уақытта газ баллондарына да жауап береді. 2013 жылы Төтенше жағдайлар министрлігінің кәсіби бақылау функцияларын оңтайландыру деген желеумен лифтілерді бақылауды жергілікті атқарушы органдарға бердік. Бұл өте қате шешім болды. Жергілікті деңгейде бұл функциялар жай ғана басқа функциялармен сіңісіп кеткен, яғни штаттар қысқартылды, жауапкер­ші­лік мүлдем жойылды», деді Б.Орынбасаров.

Сенатор 2014 жылы лицензия алу тоқтатылғаннан кейін лифтіге қызмет көрсетуге ар­нал­ған жабдығы да, біліктілігі мен рұқ­саты да жоқ компаниялар басып қалғанын атап өтті. Лифт паркі де тозған. Нормативтік қыз­мет мер­зімі, яғни 25 жыл болған 7 мыңға жуық лифтінің пайдалану мер­зімі аяқталған. Бұл әрбір оныншы лифт қауіп төндіретінін білдіреді.

Агробизнес қолдауға зәру

Ал Закиржан Кузиев ауыл шаруашылығындағы өңдеу кәсіпорындарының мәселесін Үкімет назарына жеткізді. Сена­тордың айтуынша, олар мөл­шерлемесі төмен, жеңілдікпен берілетін ұзақмерзімді несиелерге қол жеткізе алмай отыр.

«Әсіресе аграрлық сектордың қайта өңдеу саласы мемлекеттік қолдаудан тыс қалды. Ал олар қосымша құн қалыптастырып, ауылдардың тұрақты дамуын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Абай облысына бар­ғанымызда жылына 300 мың тоннадан аса күнбағыс тұқымын өңдейтін май зауытында болдық. Кәсіпорын өнімнің 80 пайызын экспортқа шығарады. Осылайша, елімізге кіріс әкеліп, жаңа жұмыс орындарын ашып отыр. Алайда зауыттың үздіксіз жұмыс істеуіне 30 млрд теңге көлемінде айналым қаражаты қажет. Қазір біз Агробизнес бағдарламасымен бір кәсіпорынға 1,5 млрд теңгеге дейін қысқамерзімді несие беріп отырмыз. Бұл ірі қайта өңдеушілердің ең аз қажетін де өтемейді», деп атап өтті сенатор.

Депутаттың айтуынша, еліміз­дегі кәсіпорындар 10–15 пайыз ғана пайда көріп отыр, алайда банктің жылдық мөлшерлемесі 25 пайыздан асады. Демек, кірістің едәуір бөлігі қарызға жұмсалады. Осы орайда сенатор қайта өңдеуші­лерге арнайы қаржы құралдарын әзірлеп, төмен мөлшерлемемен ұзақмерзімді жеңілдігі бар несие беру қажеттігін айтады. Сондай-ақ саланың өндірістік ерекшелігін ескеретін маусымдық несиелеуді енгізуді ұсынып отыр.

Абай өңіріне қосымша қаржы қажет

Сондай-ақ Сәкен Арубаев Абай облысының дамуына қосым­ша қаржы қажет екенін айтты. Депу­таттың мәлімдеуінше, аймақтың ауыл шаруашылы­ғын­да зор әлеует бар, алайда қаржы тапшылығы өңірдің өркендеуін тежеп отыр.

«Облыстағы 95 су шаруашы­лы­ғы­ның 28-і нашар, ал біреуі апаттық жағдайда. Су шаруа­шы­лығы мәселесі аграрлық сала­ның ғана емес, елдің эко­логия­лық, азық-түлік қауіпсіз­дігіне әсер ететін стратегиялық фак­тор екенін ескерген жөн», деді сенатор.

Сенатор субсидиялар бо­йынша өңірдің берешек мәселесі шешілмей тұрғанын да атап өтті. Облыста ауыл шаруашылығы өндірушілерінің 2 мыңнан аса өтінімі төленбеген, ал берешектің жалпы көлемі 13 млрд теңгеге жеткен. Цифрлық, әлеуметтік инфрақұрылымның жай-күйі де сын көтермей тұр.

«Абай облысындағы 326 елді мекеннің 112-сі ғана 4G жоғары жылдамдықты интернетпен қамтылған, 87 елді мекен 3G/2G деңгейінде қалған, ал 233 елді мекенде мүлде интернет жоқ. 598 мың халықтың 63 пайызы қалада тұрады. Ауыл халқы күннен-күнге азайып отыр. Кейінгі үш жылда елімізде 116 ауыл қысқарып кеткен», деді сенатор.

Жол жайына алаңдаушылық білдірді

Сенатор Серік Шайдаров Қызылорда – Жезқазған автожолын қайта жаңарту қарқынын сынға алды. Депутаттың айтуынша, бұл жоба Ұлытаудың дамуына серпін беруге тиіс еді, алайда тиісті жұмыстар жоспарға сай келмей отыр.

«Президент те бұл жұмыстың қарқының сынға алып, автокөлік жолын қайта жаңғырту жұмысы бірқатар аймақтың дамуына тың серпін беруі керек екенін айтты. Биыл облыс шекарасынан Жезқазған қаласына дейінгі аралы­қта жұмыстар басталды, алайда дер кезінде орындалмай, мерзімі­нен кеш қалып отыр», деді сенатор.

Әсіресе тасжолдың 208 шақы­рым­ды құрайтын бөлігінде жұмыс көлемі де, қаржыландыру да жоспарға сай емес. Бірқатар лотта қаржы игеру деңгейі өте төмен, асфальт-бетон зауыттары жоқ, техника мен материалдар жетіспейді. Кейбір учаскелерде негізгі жұмыстар тіпті басталмаған, бұл жобаны белгіленген мерзімде аяқтау қазір мүмкін болмай отыр.

«Мұндай қарқынмен жол биыл аяқталмайды. Осы жылы істей алмаған жұмыстардың барлығы 2026 жылға ауысатыны айдан анық. Екі есеге ұлғайған жұмыс көлемі Қарағанды – Балқаш автожолы сияқты жылдар бойы ұзаққа созылып кету қаупі жоқ па деген сұрақ халықты да, облыстық мәслихат депутаттарын да, бізді де алаңдатып отыр», деді сенатор.

С.Шайдаров министрлік пен мердігер ұйымдар арасындағы үйлестіруді күшейту, ал жұмыс барысына бақылауды қатаңдату қажеттігін айтты. Сондай-ақ ол Премьер-министрді жағдаймен тікелей танысып, жобаны жеке бақылауына алуға шақырды.

Тарихи туризмнің дамуы баяу

Әсем Рахметова еліміздің турис­тік әлеуетін іске асыру бағытын­дағы жұмыстың мардымсыз екеніне тоқталды. Сенатордың айтуынша, қасиетті нысандардың көптігіне қарамастан, елде тарихи туризмнің дамуы көңіл көншітпейді, сала мамандарын даярлау дұрыс жолға қойылмаған. Туристік әлеуетіміз жоғары болса да, оны толық пайдалана алмай отырмыз. Көне ескерт­кіштер мен киелі орындарға әлем назарын аударту үшін мемлекет инфрақұрылымға көңіл бөлу қажет.

«Еліміздегі жергілікті маңы­зы бар тарих пен мәдениет ескерт­кіш­тері ЮНЕСКО-ның тарихи және мәдени мұра тізіміне енген. Жақында Сенат комитетінің депутаттары Маңғыстау облысында көш­пелі отырыс өткізіп келді. Турис­тік аймақты дамыту жөніндегі 2025–2029 жылдарға арналған кешенді жос­пары қабылданғанмен, келесі жылға республикалық бюджеттен қаржы қарастырылмаған», деді сенатор.

Мәдениет және ақпарат ми­нистр­лігі ЮНЕСКО тізіміне енгізу үшін «Маңғыстаудың жерас­ты мешіт­тері» мен «Жібек жолы: Фер­ғана – Сырдария дәлізін» ұсынған.

Ә.Рахметова кадр тапшы­лығы мәселесіне де ерекше тоқтал­ды. Елде археологтер мен этно­логтерді даярлайтын жоғары оқу орындары өте аз, ал көптеген киелі нысан орналасқан Маңғыстауда мұндай мамандар мүлдем даярланбайды. Кәсіби ғылыми кадр­лар мен тұрақты зерттеу базасы болмай, тарихи туризмді сапалы дамыту мүмкін емес.