Коллажды жасаған – Амангелді Қияс, «ЕQ»
Жасанды интеллектіні әрбір салаға енгізу еліміз үшін басым бағыттардың бірі ретінде бекітілген. Президент биылғы Жолдауында: «Біз жаппай цифрландыру және жасанды интеллект технологиясын барынша енгізу арқылы экономиканы жаңғыртуымыз қажет», деді. Цифрлық мемлекетке айналуды мақсат еткен ел үшін жаңа саланы заң аясында реттеу – күн тәртібіндегі мәселе. Жасанды интеллект және цифрлық даму министрі Жаслан Мәдиевтің айтуынша, бұл жасанды интеллектіні дамытудың негізі болмақ.
«Бұл заң жобасы жасанды интеллектіні реттеудегі негізгі міндеттерді айқындайды. Оған жасанды интеллект саласындағы білікті мамандар санын көбейту, халықтың цифрлық сауатын арттыру, ғылыми зерттеулерді қолдау, жасанды интеллектіні дамытуға қажетті жоғары сапалы деректерге қолжетімділікті жақсарту кіреді. Осы шаралар жасанды интеллект саласындағы адам капиталын нығайтып, оны экономикадағы әртүрлі секторларға енгізуге қолайлы жағдай туғызуға бағытталған. Біз бұл бастамалардың жасанды интеллектінің дамуын жылдамдатып қана қоймай, елімізге осы салада әлемдік нарықта берік орын алуға мүмкіндік беретіндігіне сенімдіміз», дейді ол.
ЖИ дамыту қауымдастығының төрағасы Бақытжан Ешмұхамбетовтің сөзінше, бүгінде әлем технологиялық төңкеріс кезеңінде тұр, ал жасанды интеллект соның негізгі себепшісі. Жаңа мүмкіндікпен қатар жаңа қатер де пайда болады. Сондықтан технологияларды қауіпсіз әрі әділ қолдануды қамтамасыз ету үшін нақты ережелер мен стандарттар қажет.
«Еліміздегі жасанды интеллект туралы заң азаматтардың құқығын қорғауда маңызды. Жасанды интеллект – жүйелерге адам интеллектісін қажет ететін тапсырмаларды орындауға мүмкіндік беретін технологиялар. Мысалы, ол оқыту, бейнелер мен үлгілерді тану, шешім қабылдау сияқты қабілеттерге ие. Заң жасанды интеллектінің қоғам мүддесі үшін қолданылуын қамтамасыз етіп, адам құқын бұзбауға бағытталған. Сонымен қатар этикалық стандарттарды орнатуға, жасанды интеллектіні қолданудың шегін белгілеуге, оның теріс пайдаланылуын болдырмауға, компаниялар мен ұйымдарға нақты ережелер орнатып, тәуекелдерді азайтып, пайдалы әсерін арттыруға жұмыс істейді. Азаматтар жасанды интеллект қалай шешім қабылдап жатқанын түсінуге тиіс. ЖИ этика нормалары шеңберінде әрекет етіп, кемсітушіліктен аулақ болуы керек. Ал жасаушылар мен пайдаланушылар оның салдары үшін жауапты. Заң арқылы деректерді қорғау және технологияның теріс қолданылуын алдын алу қамтамасыз етіледі. Сондай-ақ бұл құжат жасанды интеллектіні әртүрлі салада қолданылуын реттеп, деректерді жинау, өңдеу, сақтау, құпиялықты сақтау тәртібін белгілейді. Жалпы айтқанда, «Жасанды интеллект туралы» заң технологиялардың адамға қызмет етуін қамтамасыз етеді, олардың қауіпсіз, этикалық және ашық дамуына жағдай жасайды», дейді ол.
Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Жасанды интеллектінің жаппай енуінің жақсы жақтары ғана емес, көлеңкелі тұстары да көп. ЖИ пайда болғалы әлеуметтік желіде адамның даусын айнытпай келтіретін, сөйлеу мимикасын ұқсата алатын, тіпті эмоциясын меңгерген нейрожелілер қаптап кетті. Сала мамандары бұл болашақта алаяқтардың ең күшті қаруына айналады деп дабыл қағып жатыр. Сондықтан мұны заңмен реттеу аса маңызды. Елімізде қабылданған «ЖИ туралы туралы» заңда да дәл осы қауіпсіздік мәселесіне ден қойылған. Бұдан былай жасанды интеллект жүйелері азаматтың көңіл күйін, мінез-құлқын немесе психологиялық жағдайын оның рұқсатынсыз саралай алмайды. Себебі жоғарыда жазғанымыздай, мұндай технологиялар манипуляцияға жол ашуы, жеке еркіндікке қол сұғуы мүмкін деген қауіп басым. Жасанды интеллект және цифрлық даму вице-министрі Дмитрий Мунның айтуынша, заңның бұл нормасы цифрлық кеңістікте адамның қадір-қасиеті мен құқығын қорғаудың жаңа шегін анықтап берді.
«Эмоцияны тануға арналған жүйелердің бәрі бірдей қауіп төндірмейді. Пайдалысы да, зияндысы да бар. Мысалы, нейрожелілер азаматтардың өтініштеріндегі жалпы көңіл күйді саралап, шұғыл мәселелерді анықтауға көмектеседі. Бұл – мемлекеттік органдардың жұмысын жақсартатын оң тәжірибе. Ал эмоцияны адамға қарсы пайдалану қаупі де жоқ емес. Кейбір жүйелер сезімді әдейі манипуляция жасауға, психологиялық ықпал етуге қолданады. Сондықтан мұндай жағдайларда әр істі жеке қарау керек. Егер қандай да бір қосымша эмоцияны теріс мақсатта талдайтын болса, оған шектеу қойылуы керек. Бұл – Еуроодақ бекітіп отырған қазіргі этикалық қағидалармен де үндес. Қоғамға немесе жеке тұлғаға зиян келтіретін технологияны қолдану – дұрыс емес», дейді ол.
Бұдан бөлек, заң авторлық құқықты қорғауға мүмкіндік береді. Автор өз туындысына арнайы тыйым белгісін қойса, ол материал нейрожелілерді оқытуға пайдаланылмайды. «Мысалы, біз әзірлеген KazLLM моделін ашық архивтер мен құпия емес әдебиеттер негізінде оқыттық. Ол қазақ тілін де, Қазақстан тарихын да жақсы меңгерді. Заңның мақсаты – машинаны оқытуды тоқтатпау, бірақ авторға өз құқығын қорғау құзыретін беру», дейді Д. Мун.
Ал адвокат Айман Омарова ЖИ туралы заң болмаса, бұл салада артта қалуымыз мүмкін екенін айтады.
«Кез келген сала заңмен реттелуі керек. Онсыз жүйелі даму болмайды. Сондықтан қабылданған заң нақты бағдар береді. Онда жаңа саладағы түсініктерге нақты анықтама берілген. Егер біз осы заңға сүйенетін болсақ, бірінші бапта жасанды интеллект моделі дегеніміз – арнайы тапсырмаларды орындауға арналған бағдарламалық өнім деп анықталған. Заңда жауапкершілік мәселесі нақты белгіленеді. Егер заң болмаған жағдайда, жасанды интеллект арқылы қате әрекет жасалса, оны ешкім жауапқа тартпайды. Ал шындығында, жасанды интеллект өздігінен ештеңе істемейді. Оның артында адам тұрады. Яғни сол адамға қатысты ешқандай жауапкершілік қарастырылмайды. Бірақ заңды толығымен мінсіз деп айту қиын, себебі бұл сала жаңа және динамикалық сала. Сондықтан заңды тәжірибе арқылы тексеру керек. Әрине, кейін қажет болса өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі әбден мүмкін», дейді сала маманы.
Заңға сәйкес, жасанды интеллект елімізде ресми түрде ақпарат құралы ретінде танылды. Ол адамның нақты мақсатына жетуіне көмектесетін құрал ретінде қарастырылады. Заң жасанды интеллект жүйелерін әзірлейтіндерге, иелеріне және пайдаланушыларға тәуекелдерді бақылау, қауіпсіздік пен сенімділікті қамтамасыз ету, сондай-ақ пайдаланушыларға қолдау көрсету міндеттерін жүктейді. Заңда заңдылық, әділдік, ашықтық, түсінікті болу, деректерді қорғау, адамның игілігін бірінші орынға қою және шешім қабылдау еркіндігін сақтау негізгі қағидаттар ретінде белгіленген. Сонымен қатар ЖИ қолданылған өнімдер, қызметтер мен жұмыстар міндетті түрде арнайы таңбамен белгіленеді. Ұлттық жасанды интеллект платформасы отандық модельдер мен бағдарламаларды жасау, оқыту, сынау үшін арналған орта деп танылды. Ал қосымша түзетулер жеке деректерді қорғауды күшейтіп, реттелмеген цифрлық активтердің айналымын шектейді және ақпараттық қауіпсіздік талаптарын қатаңдатады.
