Маркетплейстер мен инфляция: мифтер мен шындық
Ranking.kz мәліметінше, 2025 жылы әлем бойынша, соның ішінде Қазақстанда да, инфляциялық үрдістердің күшеюі байқалды. Бұл жаһандық жеткізу тізбектеріне, шикізат нарықтарына және валюта бағамдарына әсер еткен геосаяси және экономикалық факторлардың жиынтығымен байланысты. Қазан айындағы мәліметке сәйкес, еліміздегі инфляция деңгейі 12,6%-ды құрап, өткен аймен салыстырғанда 0,3 пайыздық тармаққа төмендеген.
Осы жағдайда қоғамда инфляцияның жеделдеуі үшін кім жауапты және қандай факторлар негізгі драйверге айналды деген сұрақтар жиі көтеріледі. Көзқарастар сан алуан — ғылыми негізделген пікірлерден бастап, алып-қашпа тұжырымдарға дейін. Солардың бірі — бағаның өсуін маркетплейстер туғызды деген болжам. Алайда бұл пікірді растайтын нақты деректер жоқ, мұндай мәлімдемелер статистикамен де, аналитикалық талдаумен де бекітілмеген.
Офлайн-сауда Қазақстанда әлі де басым
Электронды сауданың дамып келе жатқанына қарамастан, оның үлесі Қазақстанда әлі де аз. Ресми дерек бойынша, 2024 жылы онлайн-сатылымдар бөлшек сауданың жалпы айналымының шамамен 14%-ын ғана құрады. Ал маркетплейстердің электронды саудадағы үлесі 85% шамасында болды. Демек, бөлшек саудадағы маркетплейстердің нақты үлесі бұл көрсеткіштен әлдеқайда төмен.
Бұл онлайн-сегменттегі баға өсімі тіпті орын алған күннің өзінде, оның жалпы инфляцияға әсері өте төмен болатынын білдіреді. Тұтынушылардың негізгі шығыстары әлі де дәстүрлі дүкендер мен базарларға тиесілі, ал дәл осы секторлар статистика мен тұтыну себетінің бағалық көрсеткіштерін қалыптастырады. Өткен жылы бөлшек сауданың жалпы көлемі 22,4 трлн теңгені, көтерме сауда — 47,3 трлн теңгені, ал электронды сауда — небәрі 3,2 трлн теңгені құраған.
Маркетплейстер инфляцияны емес, бағаны тұрақтандыруды қолдайды
Кейбіреулер маркетплейстерді инфляцияның себебі деп есептейді, алайда талдау керісінше нәтиже көрсетеді: цифрлық платформалар инфляцияны үдетпейді, қайта оны тежеуге ықпал етеді. Бұл — бәсекенің артуы мен баға айқындығының нәтижесі.
Баға айқындығы мен бәсекенің күшеюі
Маркетплейстердің негізгі артықшылығы — баға қалыптастырудың ашықтығын арттыру. Офлайн-дүкендермен салыстырғанда, онлайн-платформалар тұтынушыға түрлі сатушылардың бір тауарға ұсынған бағаларын лезде салыстыруға мүмкіндік береді. Нәтижесінде нарықта адал бәсеке орнап, бағаны қолдан көтеру мүмкіндігі азаяды. Бұл өз кезегінде инфляция емес, дезинфляциялық әсер тудырады.
Шығындарды азайту және құрылымдық үнем
Онлайн-сауданың тағы бір артықшылығы — ол шығындарды оңтайландырады. Электронды модельде сауда орындарын жалға алу, артық персонал ұстау немесе «соңғы миля» логистикасы секілді көптеген шығындар жойылады. Мұндай құрылымдық үнем соңғы бағаның төмендеуіне немесе тұрақтануына әкеледі.
Акциялар мен жеңілдіктер — инфляцияға қарсы құрал
Маркетплейстер жаппай жеңілдіктерді, промокодтарды, «1+1» акцияларын, жеке ұсыныстарды ұсынып, баға мәдениетін қалыптастырады. Мұның барлығы орташа сатып алу бағасын төмендетіп, инфляциялық қысымды әлсіретеді.
Сауданың цифрлануы — тұрақтылық факторы
Маркетплейстердің дамуы жай ғана технологиялық үрдіс емес, тұтыну нарығының тұрақтылығын арттыратын жүйелік құбылыс. Цифрлық арналар шағын және орта бизнеске ірі инвестициясыз кең аудиторияға қол жеткізуге мүмкіндік береді, бұл ұсынысты арттырып, баға өсімін тежейді. Сонымен бірге цифрлану мемлекетке баға қалыптастыруды, салық түсімдерін және нарықтық үрдістерді жақсы бақылауға жол ашады.
Қорытынды
Қазақстандағы маркетплейстер инфляция драйвері емес. Керісінше, олар бағаның айқындығын арттырып, бәсекені күшейту арқылы нарықтағы бағаларды тұрақтандыруға ықпал етеді. Офлайн-ритейл әлі де басым болғандықтан, электронды сауданың инфляцияға әсері шектеулі. Алайда цифрлану тереңдеген сайын бұл сектор баға өсімінің емес, оның тұрақтылығын қамтамасыз етудің құралына айналуы ықтимал.
