Іс-шараға Ұлттық ғылым академиясының академигі, Парламент Сенатының депутаты Алтынбек Нұхұлы, филология ғылымдарының докторы, профессор Серік Негимов, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ филология факультетінің деканы Серікзат Дүйсенғазы, павлодарлық ғалым Әділбек Әміренов, тағы да басқа ғалымдар мен зиялы қауым өкілдері қатысты.
Биыл Ертіс-Баян өңірінің қасиетті топырағынан түлеп ұшқан тұғырлы тұлғалар – ағартушы, қоғам қайраткері Сәдуақас Шормановтың 175 жылдық және дауылпаз ақын Иса Байзақовтың 125 жылдық мерейтойлары аталып өтуде. Қос тұлғаның мерейтойы аясында Бұқар жырау атындағы әдебиет және өнер музейінің қолдауымен «Сәдуақас Шорманов» және «Дауылпаз» атты қос кітап жарық көрген еді. «Сәдуақас Шорманов» кітабына қоғам қайраткерінің Ресей архивтерінде сақталған «Басшы» қолжазбасы мен 1909 жылы Қазан қаласында жарық көрген «Аушы» еңбегі енген. Оған қоса қоғамдық қызметі, ұлт мүддесі жолындағы күресі, ағартушылық еңбектері мен публицистикалық мұрасы жан-жақты зерттеліп, қамтылған. Құрастырушы – Марғұлан университетінің профессоры, филология ғылымының кандидаты Әділбек Әміренов.
Ал Иса Байзақовтың тұлғалық бейнесі мен шығармашылық жолын суреттейтін «Дауылпаз» атты поэма кітабының авторы – керекулік жас ақын Мизам Жұмәлі.
Музей қызметкерлері кейінгі жылдары Ертіс-Баян өңірінен табылған құнды жәдігерлерді Астана төрінде таныстырды. «Ұлтын сүйген ұлылар» атты көрмеде Абай Құнанбайұлының 1909 жылы шыққан тұңғыш жыр кітабы (ең толық сақталған нұсқасы), Ахмет Байтұрсынұлының «Маса» жинағы мен «Қырық мысал» кітабы, Қошмұхамбет Кемеңгерұлының «Қазақ тарихынан» кітабы, Сұлтанмахмұт Торайғыровтың таңдамалы шығармалар жинағы және «Темірқазық», «Жас қазақ» журналдарының түпнұсқалары ұсынылды. Сондай-ақ ғұлама Мәшһүр Жүсіптің бойтұмары мен әкесінің көк құраны, Жүсіпбек Аймауытовтың кілемі, Қаныш Сәтбаевтың жазу мәшіңкесі, Иса Байзақовтың, Әлкей Марғұланның, Сәбит Дөнентаевтың, Мұзафар Әлімбаевтың жеке заттары қойылы.
Кітаптың тұсаукесерінде сөз алған ғалым Серік Негимов: «Ақын Мағжан Жұмабаев: «Иса – Алла тағаланың қазақ халқына сыйға берген, теңдесі жоқ бұлбұлы. Өткен ғасырларда қазақтың небір ғажап дүлдүлдері болған, солардың бірі де Исаға тең келе қоюы екіталай», деген. Ал жазушы Сәбит Мұқановтың өзі Иса ақын туралы: «Иса бір Алланың пендені таңғалдыруға жіберген өкілі», десе, Қасым Аманжолов: «Иса бүкіл дүниені алдына алып отырып жырлайтын Тәңірдің өзіндей құдіреті бар ақын», деп баға беріпті. Сол бір заманның атақты жыршылары Кенен, Нартай, Қалқа, Үмбетәлілер: «Ол бір соққан дауыл, қара еменді де суырып кетеді», дейді екен. Сахна шебері Қалибек Қуанышбаев: «Ой, шіркін-ай! Еліре шабатын ешкі бас екен ғой!», деп тамсаныпты. Ақын Жақан Сыздықов: «Иә, Исаның өзі де ерке, домбырасы да ерке еді!», дегені бар. Иса – өткен ғасыр басындағы қазақ айтыс өнерінде ұлы құбылыс болып танылды. Оның буырқанып-бұрсанып, қауға түскен өрттей лапылдап жанып, найзағайдай жарқылдаған ұшқыр ойлары соншалықты шапшаң болғанын өлеңдерінен-ақ аңғарылады», деп тебіренді.
Ал Алтынбек Нұхұлы Шормановтар әулетінің қазақ даласына, соның ішінде Баянауыл еліне тигізген шарапаттары туралы баяндады. «Жігіттің жақсысы – нағашыдан» демекші, Сәдуақастың әкесі Мұса Шорманов атақты жиһангез ғалым Шоқан Уәлихановтың туған нағашысы. Шоқан талай мәрте нағашы жұртында болып, Шормановтар әулетінің ел басқарудағы әділ билігіне, жергілікті жастарды білімге ұмтылдырудағы қасиеттеріне тәнті болған.
«Сәдуақас Шорманов Ертіс-Баян өңірінде алғаш мектеп ашып, қаншама қазақ баласының арманын орындады. Сол мектепте ғұлама Қаныш Сәтбаев та оқыған. Сәдуақастың есімі ағартушылар қатарында аталуы заңдылық. Оның ұлты үшін жасап кеткен еңбектері, шығармашылығы әлі де болсын зерттеуді қажет етеді», деп атап өтті ғалым.
Павлодарлық музей мен ЕҰУ филология факультеті алдағы уақытта ғылыми зерттеу жұмыстарын бірлесіп жүргізуге уағдаласты.
Астана
