2023 жылы жалға берілген пәтерді жекешелендіру туралы Мәжіліс депутаты Нұртай Сабильянов: «Абай облысындағы елді мекендерде халықпен кездесу өткізгенде тұрғындар тарапынан сатып алу құқығынсыз жалға берілген тұрғын үйлерді жекешелендіру мәселесі жиі көтерілген болатын. Мұндай көпқабатты, бірқабатты тұрғын үйлер Абай облысының Семей қаласы мен аудандарында да салынған», деп мәлімдеген еді.
Мәселені шешу мақсатында облыс әкімінің тапсырмасымен облыстық деңгейде жұмыс тобы құрылды. Жұмыс тобының мүшелері аудан тұрғындарымен кездесіп, заң аясында атқарылатын іс-шараларды егжей-тегжейлі түсіндіру жұмысын жүргізіп жатыр. Абай облысы прокуратурасының қоғамдық мүдделерді қорғау басқармасының басшысы Мейіржан Қалиасқаровтың айтуынша, мәселе жер учаскелерінің құқықтық рәсімделмеуінен туындаған.
– Бұл ретте ең бірінші Жер кодексінің талаптарына сәйкес, жерге деген меншік құқығы мен үйге деген меншік құқығы бір-бірінен ажыратылмайды. Берілген үйлердің жерлеріне қатысты кадастрлық төлемдер мемлекетке төленбеген. Бұл тұрғындардың емес, үйлерді салған, сатқан кәсіпкерлердің тарапынан кеткен заң бұзушылық, – деді М.Қалиасқаров.
Оның айтуынша, ендігі кезекте кәсіпкерлер мен аудандық әкімдік бірлесе отырып, ортақ шешім шығаруға тиіс. Әрбір жер учаскесі бойынша кадастрлық төлем мөлшері – 300 мыңнан 700 мың теңгеге дейін.
– Егер кәсіпкерлер өз еріктерімен төлем жасамаса, уәкілетті органдар сотқа жүгініп, төлемді мәжбүрлеп өндіріп алу шарасын қолданады. Бірақ тұрғындар алаңдамасын, ешкімді үйінен шығармайды. Тек жекешелендіру рәсімі 1–2 айдың ішінде шешімін табады, – дейді басқарма басшысы.
Аягөз қаласының тұрғыны, көпбалалы ана Күмісхан Қыдырмолдина билік өкілдерінен бұл мәселенің тезірек шешілуін сұрап отыр.
– Мен прокуратура өкілдері, аудан әкімдігі, облыс әкімінің орынбасары қатысқан жина-лыста болдым. Аналардың бар тілегі – үйлерді жекешелендіріп, жер мәселесін заңды түрде шешіп беру, – дейді көпбалалы ана.
Облыс әкімі Берік Уәли бұл мәселені қараша айының соңына дейін толық шешуді тапсырған еді. Жұмыс тобы осы уақыт ішінде тұрғындардың өтініштері мен құжаттық рәсімдерін заң шеңберінде реттейді деп сенеді өңір тұрғындары. Өйткені әлеуметтік тұрғын үйлерді жекешелендіру тәртібі заңмен нақты реттелген. Біріншіден, үй әлеуметтік жалға берілген болуға тиіс. Екіншіден, тұрғын бұл баспананы заңды негізде кемінде бес жыл пайдаланып келгені дәлелденсе, жекешелендіруге құқы бар. Үй міндетті түрде мемлекеттік тұрғын үй қорына тиесілі болуы, оның орналасқан жер учаскесінің құқықтық құжаттары толық рәсімделген болуы қажет. Алайда заңда жекешелендіруге жатпайтын тұрғын үйлер де бар. Олардың қатарына қызметтік (ведомстволық) пәтерлер, апатты жағдайда деп танылған үйлер, қорғаныс, қауіпсіздік мекемелеріне қарасты баспаналар, сондай-ақ мемлекет меншігіндегі арнайы мақсаттағы үйлер – балалар үйі, интернат, жатақхана секілді нысандар кіреді.
Аягөздегі жағдай секілді қиындық көбіне тұрғын үйдің бастапқыда мемлекеттік меншікке толық тіркелмеуінен туындайды. Кей үйлерді жеке компаниялар салып, кейін жергілікті әкімдік балансына өткізген, бірақ жер телімдерінің кадастрлық құжаттары рәсімделмеген. Сондай-ақ кейбір мердігерлер жерге тиесілі төлемді төлемеген немесе баспананы әлеуметтік емес, коммерциялық жалға ұсынған жағдайлар да кездеседі. Мұндайда заң кәсіпкерлерді өз міндетін орындауға, яғни жер төлемін төлеуге, барлық құжатты реттеуге міндеттейді. Қажет болған жағдайда уәкілетті органдар жекешелендіруді уақытша тоқтатып, жер мен үйді бірлесе рәсімдеу талабын қоя алады. Қорыта айтқанда, Жер кодексінің 20-бабында жазылғандай, «Жер учаскесіне меншік құқығы оған салынған ғимараттар мен құрылыстарға меншік құқығымен бірге берілуге» тиіс. Демек жердің мәртебесі анықталмайынша, үйді де жеке меншікке өткізу заңға қайшы.
Облыстық құрылыс басқармасының басшысы Шыңғыс Риахановтың мәлімдеуінше, 2025 жылға арналған тұрғын үйді пайдалануға беру жоспары 348,7 мың шаршы метрді құрайды. Халықтың әлеуметтік осал топтарын тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында барлығы 1 146 пәтер сатып алу жоспарланған. Семей қаласының Қарағайлы шағын ауданында 18 көпқабатты тұрғын үй құрылысы жүріп жатыр. Биыл 4 тұрғын үй пайдалануға берілді. Сондай-ақ Қарағайлы шағын ауданында бой көтеретін 29 несиелік тұрғын үйдің жобалық-сметалық құжаттамасы жасалған.
Абай облысы
