Коллажды жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Президент лауазымына кірісе сала алғашқы сөзін: «Еліміздің даму жолындағы осы маңызды мезетте бүкіл қоғам болып, өркендеген, демократиялық, әділетті Қазақстанды құру идеясының төңірегіне топтасуы керек» деген болатын. Содан бері жасалған бүкіл реформа «әділдік» деген ұғымды тұғырнама етіп келеді. Осылай бұқара елдегі реформалардың мән-маңызын, рухани һәм экономикалық серпінін терең сезініп, халықтық әл-ауқаты артып, құқықтық саладағы санасы сілкіне бастады. Әділетті Қазақстан құру идеясы аясында заң шығарушы органның бақылау функциялары күшейіп, конституциялық негіздегі институционалды өзгерістер жасалып жатыр.
Сол өзгерістердің басында аудандық және облыстық маңызы бар қалалардың әкімдерін сайлау бастамасы тұр. Себебі әкімдерді бұқараның таңдауы ел басқару үрдісінің ашықтығын қамтамасыз етіп, сайланған шенеуніктердің халық алдындағы жауапкершілігін арттырады. Сондай-ақ азаматтардың мемлекеттік басқару ісіне белсенді араласуына жол ашады. Бұл қадам мемлекеттегі демократиялық институттарды нығайтып, жаңа саяси дәстүрлер қалыптастырып, демократиялық негізге сүйенген Әділетті Қазақстан құруға мүмкіндік береді.
«Бүгінгі таңда Президентіміздің бастамасымен мемлекетті нығайтуға және азаматтардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған саяси реформалар жүріп жатыр. Бұл бағытта әкімдерді халықтың таңдауы елдің саяси санасын жаңғыртып, әділетті қоғам құруға жол ашары анық. Демек, алдағы уақытта қоғам өмірінің барлық саласы мен саяси мәдениетіміз түбірімен өзгереді деген сөз. Ол өзгеріс тікелей халықтың араласуымен жасалып, әділет, ашықтық және жауапкершілік қағидаттарына негізделген ел дамуының жаңа моделін қалыптастырады», дейді Мәжіліс депутаты Елнұр Бейсенбаев.
Сарапшылар әкімдерді тікелей халықтың таңдауы ел басқару ісінде бәсекелестікті арттырып, есеп беретін әкімдер институтын қалыптастыратынын, бұл қадам жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің жұмысына қан жүгіртетінін айтады.
«Менің ойымша, Мемлекет басшысы уәде еткен саяси өзгерістер мен бастамалардың ең маңыздысы – әкімдер сайлауы. Біріншіден, әкімдердің жоғарыдан тағайындалмай, халықтың таңдауымен сайлануы еліміздегі демократиялық үрдістердің ілгерілеуіне, тиісінше жүйелі өзгерістерді тудыруға зор ықпалын тигізеді. Екіншіден, халықтың сенімін арқалаған әкім бұқарамен күнделікті бетпе-бет кездесіп, оларды толғандырған мәселесін жедел шешуге тырысады. Үшіншіден, бұл қадам билік органдарының жұрт алдындағы жауапкершілігін арттырды. Төртіншіден, әкімдерді кез келген демократиялық процедураны халықтың қалауына сай ұйымдастыруға мүдделі етеді. Бесіншіден, ауыл әкімдерін сайлау елімізде дамуы кенжелеп қалған азаматтық қоғамды қалыптастырудың басты көрсеткіші болады. Алтыншыдан, халықтың саяси мәдениетін өсіреді», дейді Ұлттық құрылтай мүшесі, заңгер Қазыбек Дәуітәлі.
Сондай-ақ сарапшы кейінгі жылдарда сайлау жүйесі демократия қағидаларына сай жаңартылғанын, бір мандатты сайлау жүйесі енгізіліп, соның нәтижесінде соңғы сайлауда Мәжілістің үштен бірі, облыстық мәслихаттардың тең жартысы, ал аудандық мәслихаттар толықтай – бір мандатты округтерден сайланғанын айтты.
Саяси реформалар жүргізіп жатқан кезеңде бұқараның билікке, мемлекеттік органдарға деген сенім мәселесі өзекті екені анық. Бұл туралы Қ.Дәуітәлі: «Батыс саясаткерлері билік пен халық, бұқара мен әлеуметтік топтар арасындағы сенімді екі топқа бөліп қарастырады. Оның алғашқысы – вертикальды сенім. Бұл тікелей билік пен жалпы халық арасындағы сенімді сипаттайды. Ал екіншісі – горизонтальды сенім. Бұл сенім бұқара мен әлеуметтік топтарының бір-біріне деген өзара сенімін нығайтуды көздейді. Горизонтальды сенім мемлекет құраушы қазақ ұлты мен басқа этнос өкілдерін бір идеяға жұмылдырып, ұлтаралық қақтығыстардың болмауын қадағалайтын сипатқа ие болуы керек. Мемлекет басшысының бастамасымен жасалып жатқан реформалардан вертикальды сенімді ғана емес, горизонтальды сенімді де қалыптастыру мақсаты жатқанын аңғаруға болады. Бұл орайда саяси реформалар елдің дамуы мен халықтың әл-ауқатын арттыруға басымдық беріп отырғанын байқаймыз. Мәселен, билік жемқорлықпен қарқынды күрес жүргізіп, кезінде өздерін халықтан биік санап, жалғанды жалпағынан басқандар жазаланып жатыр. Бұл заң алдында барлық адамның бірдей екенін көрсетіп, Әділетті Қазақстанда заң құрығынан ешкімнің сытылып кете алмайтынын аңғартты. Яғни саясаттану ғылымындағы вертикальды сенімнің халықтың жүрегіне орнауына оң ықпалын тигізеді. Бұл орайда да әкімдер сайлауы сол сенімнің одан әрі нығая түсуіне септесуі керек», деді өз сөзінде.
Биылдан бастап «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» заңына сәйкес аудандық және облыстық маңызы бар қалалардың әкімдері төрт жылдық мерзімге сайланады. Бұл сайлауда тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте тұратын, 18 жасқа толған Қазақстан азаматтары дауыс беруге құқылы. Сондай-ақ әкімдік лауазымға 25 жасқа толған Қазақстан азаматы кандидат ретінде тіркеле алады.
«Қазір кез келген адам үшін әділет деген ең қастерлі құндылықтардың бірі саналады. Өйткені әділет болмаса, сенім де болмайды. Ұлт болып ұйысып, қоғам болып бірігу үшін халық ел басқару ісіне тікелей араласуы керек. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың алға қойған мақсаты – қоғам өмірінің бар саласында әділеттің үстемдік құруы. Осы бағытта елімізде түбегейлі өзгерістер жасалып жатыр. Сіз бен біз бүгінгі таңда сол ауқымды реформалардың нәтижесін көріп отырмыз», деді депутат Е.Бейсенбаев.
Мемлекет басшысы биыл «Ana tili» газетіне берген сұхбатында: «Әділетті мемлекет дегеніміз – құқықтық мемлекет. Онда азаматтардың бәрі заң алдында тең болады, заңдарды, ережелерді және нормаларды қатаң сақтай отырып, жалпыға бірдей мүмкіндіктерді толық пайдалана алады», деген еді. Президент айтқан азаматтарының бәрінің құқығы тең Әділетті Қазақстанды құру – бізге міндет. Ендеше, әкімдер сайлауы демократияға бастар жол екенін ешқашан да қаперімізден шығармауға тиіспіз.
