Ресми дерекке жүгінсек, тарихы мыңжылдықтармен астасып жатқан Бүйрекбастау-Бұлақ тұрағын екі елдің ғалымдары 8 жыл бұрын тапқан көрінеді. Сол кезде тарихи орыннан ошақ пен тас құралдар табылған деседі. Жапониядағы Нара институтының ғалымдары қолға түскен жәдігерлерге зерттеу жұмысын жүргізе келе, 16 мың жыл бұрын қоныстанған адамдар пайдаланғанын дәлелдепті. Олардың айтуынша, алғашқы адамдар қазақ даласында өмір сүру дағдысын қалыптастырып, жапон жеріне де ат басын бұрған. Енді олардың жасын анықтау – басты мақсат.
Он жылға таяу уақыт бұрын басталған зерттеу жұмысы пандемияға байланысты уақытша тоқтап қалған екен. Енді қайтадан жанданып жатыр. Ал ғалымдар Талас пен Жамбыл ауданының шекарасындағы тұрақтың 10 шаршы метр аумағын зерделеуге кіріскен. Экспедицияның басты мақсаты – төменгі және орта палеолит дәуіріне жататын мәдени қабаттарды зерделеп, сол дәуірдегі адамдардың тіршілік ортасы мен еңбек құралдарын ғылыми тұрғыда сараптау, тарихи деректерді анықтау.
«Қазақтың сайын даласындағы тас дәуірін жапон жеріндегі тас дәуірінің бастауы деуге негіз бар. Сіздердің елде ғұмыр кешкен алғашқы қауым адамдары корей түбегі арқылы жапон жеріне жеткен деп пайымдаймыз. Олар біздің елдегі аралдарға қоныстанған. Осыған қарап-ақ жапондардың түп-тамыры Еуразия құрлығымен сабақтасып жатқанын бағамдауға болады. Оны тарихи ескерткіштердің ұқсастығынан да аңғарамыз. Біздің елде тарихы 40 мың жылмен тамырлас палеолит дәуірінің тұрақтары анықталды. Зерделей түссек, әлі талай тың деректер табылуға тиіс», дейді Нара ұлттық ғылыми зерттеу институтының профессоры Садакатсу Кунитаке.
Ғалымның айтуынша, Жапонияның Нарасы Қазақстанның Таразы секілді тарихы тереңде жатқан қала екен. Сол себепті Жамбыл жеріндегі тарихи жәдігерлер оның бойындағы қызығушылықты арттыра түскен. Мұндағы археологиялық қазба жұмысының ол үшін мәні зор. Жамбыл жеріне сол себепті аяқ басыпты.
«Технология дамыған уақытта тарихи ескерткіштер мыңжылдықтардың шежіресінен сыр шертіп тұрғаны таңдай қақтырады. Топырақ астында жатқан жәдігерлердің айтары мол. Қаратау жотасында жүргізіліп жатқан қазба жұмысы кезінде қолға түскен тас қарулар сол дәуірдегі адамдардың тұрмыс-салтын ғана емес, елдің экономикасы мен кәсібінен, инфрақұрылымынан да хабар беріп тұр. Арши берсең, терең тарих тұңғиығына тарта түседі», дейді ғалым.
Зерттеу жұмысына тыңғылықты кіріскен экспедиция құрамында PhD Ейки Суга, Васэда университетінің студенті Милена Сугияма және Нью-Йорк университетінің аспиранты Мирас Есмұратұлы секілді өз ісінің мамандары бар. Ал экспедиция жетекшісі Жәкен Таймағанбетовтің зерттеу жұмыстарымен айналысқанына жарты ғасырға жуықтапты. Ол бастаған топ 2017 жылы Бүйрекбастау-Бұлақ тұрағына келіп, археологиялық қазба жұмысын бастаған.
«Бірінші рет бұл маңға табанымыз тигенде көне тарихты аршуға деген қызығушылық басым болғанымен, ұзақ уақыт зерттеу жұмысын жүргізе алмадық. Арада жыл өткен соң, 12 шаршы метрге жуық жерді қазып, бірнеше тас құрал таптық. Мұндағы топырақтың қалдығы мен табылған ошақтың күлін алып, зертханаға жолдадық. Жәдігерлер Жапонияның Нара институтында зерделеніп, 16 мың жыл бұрын жасалғаны анықталды.
Тағы бір жолымыз түскенде 20 шаршы метрдей жерді қаздық. Сол кезде көне тарихтан сыр шертетін біраз затты қолға түсірдік. Өкінішке қарай, кейін пандемия салдарынан жапон ғалымдары біздің елге келе алмады. Сол себепті қазба жұмыстары бірнеше жыл бойы тоқтап қалды.
Өткен жылы Токио университетінде дәріс оқыдым. Нара университетінің басшылығына бірге жұмыс істегені үшін алғыс айтуға мүмкіндік туды. Бұл істі орта жолда қалдырмай, бірлесе жалғастыру керегін тілге тиек еттім. Сол кездесуде бүгінгі зерттеуге қатысып жатқан студенттер де болды», дейді тарих ғылымдарының докторы Жәкен Таймағанбетов.
Ғалымның айтуынша, 6 шаршы метр қазба жұмысы түйінделген кезде 2 метр 10 сантиметр тереңдіктен тағы да ошақ пен тас құралдары табылыпты. Ол сол ошақтың маңайында адамдар тас өңдеген деген болжам жасап отыр. Сондай-ақ профессор мұнда зертхана болғанына бек сенімді. Тұрақтағы қазба жұмысын тереңдетуге мұндағы бұлақтан шыққан су кедергі келтіріп жатыр екен.
«Қазған жер түнімен тұрады. Ала таңнан мұндағы суды шелектеп тасып шығарамыз. Бәлкім су тартыла бастаған кезді күту керек шығар. Мүмкін қолға алған жұмысты күз мезгілінде жалғастыру керек болар. Өйткені мұндағы қазба жұмысын тоқтатуға болмайды.
Жамбыл өңірінің тарихи ескерткіштерге өте бай екені бізді қызықтырып отыр. Мұнда тас дәуірінен бастап, орта ғасырға дейінгі тарихтан сыр шертетін жәдігерлер жиі кездеседі. Тіпті тастар жер бетінде жатыр. Бұл маңай шөл болғандықтан, бос топырақты жел ұшырады. Мәселен, Қызылтау деген тұрақтың 1 шаршы метрінен 700–800 тас құралдары кездеседі. Бәрі де жердің бетінде жатады.
Бүйрекбастаудағы тіршілік біз әзірге тапқан жәдігерлер көрсеткендей, 16 мың жылмен шектелмеуі мүмкін. Тарих тіпті әрмен қарай созыла түсуі ықтимал. Оны толыққанды анықтайтын жәдігерлер әлі күнге дейін топырақтың астында көмулі жатқан шығар. Кім білсін...», дейді Ж. Таймағанбетов.
Ғалымдар алдағы уақытта топырақтың қабаты мен ошақ күліне радиокөміртекті талдау жұмысын жүргізуге бекініп отыр. Бұл істі жапондық ғалымдар қолға алмақ. Сол арқылы тас дәуіріндегі тұрақтың нақты жасын анықтау мүмкіндігі тумақ. Ал мамандар бұл жұмыстың қорытындысы қараша айында шығады деп отыр.
Жамбыл облысы
