Момышұлы полкінің жауынгері

Ол 1922 жылы қазіргі Түркістан облысы Түлкібас ауданының Бірлік ауылында дүниеге келген. Білімге құштар жас талап 1939 жылы Ал­ма­ты теміржол техникумына оқу­ға түседі. 1941 жылы соғыс бас­тал­ғанда әскер қатарына алы­нып, алғаш Петропавлдағы әске­ри әуе күштері, кейін Қазалыда жаяу әскер курсында оқиды. Ке­шік­пей Мәскеуді неміс-фашист басқыншыларынан қор­ғаған 8-гвардиялық (бұрын 316) ат­қыш­тар дивизиясының Б.Момыш­ұлы басқаратын полкі сапына жіберіледі.

Бір күні Нұрлыбай полк ко­ман­дирімен бетпе-бет келіп, «Ас­салаумағалейкум!» деп қа­зақша сәлем береді. «Әлейку­массалам! Қайдан келген қазақ­сың?» депті Баукең. «Түлкібастың азаматы­мын, аға!» дейді жауынгер. «Қоянды қамыс, жігітті намыс өлтіреді», намысыңды найзағайға жанып, нағыз ерлерше шайқас!» дейді командир қатулана сөйлеп. «Құп болады, жолдас командир, зұлым жаумен қасық қаным қалғанша соғысамын!» депті Нұрлыбай.

Полк командирі Бауыржан Момышұлының қолбасшылық аманатын, ағалық өсиетін жүре­гінде бойтұмардай сақтап, зұлым жаумен жан аямай шайқасқан Нұрлыбай Тұңғышбайұлы жерлес қаһарман туралы көп қызық дерек айтатын...

1942 жылдың қақаған қысы. Қаһарман 8-гвардиялық дивизия Мәскеу маңындағы жау басып алған елді мекендер босатуға кіріскен кез. Бір күні Б.Момышұлы қарамағындағы әскери басшылар Трошково жаққа барлаушылар жіберіп, мықты бекіністе жатқан жаудың қарулы күшін, алдағы жоспарларын анықтау керек деп шешеді. Дереу полктан барлаушы тобын жасақтап, оларға немісше білетін бір тілмашты қосады. Ішін­де жаңадан келген жас жауынгер Нұрлыбай Қасымбеков те болады.

Бұлар сол түні Трошково деревнясынан өте ептілікпен екі неміс офицері мен екі солдатын ұстап қайтады. Әкелген құжаттан фашистердің маңызды әскер жоспары шығыпты. Одан әрі жайғасқан бес селодағы мұздай құрсанған неміс құрамалары туралы мәлімет алынады.

Жауынгер Нұрлыбай Қасым­бе­ковтің майдандағы тағы бір ерлігі мынадай: 8-гвардиялық диви­зия, оның ішінде Б.Момышұлы басқаратын 1073-полк (кейінгі 19) Холмға таяғанда дұшпандар­дың тегеурінді қарсылығына ұшырай­ды. Бірнеше дзот орнатқан не­міс басқыншылары ештеңеден тайынатын емес. 7-ротаның бір бөлім­шесі жау дзотын талқан­дауға жібе­рілді. Міне, бар болға­ны жеті адамы қалған осы бөлім­шенің құрамында Нұрлыбай Қасымбеков те бар еді.

1942 жылдың соңында Нұр­лы­бай Қасымбеков химзауытқа қызметке жіберіліп, көп ұза­май сержант атағын алады. Кескілес­кен шайқастардың бірінде Нұре­кең басынан қатты жарала­нып, №2752 дала госпиталіне түседі. Сол жарақаттан аман-есен жа­зыл­ған гвардияшы Нұрлыбай Қасым­беков 1943 жылы бөгеу отря­дына қызметке жіберілді. Бұл бөгеу жасақтарының негізгі міндеті – жауынгерлердің ұрыс да­ласына кіруін тексеріп, әскер­лер­дің орынсыз шегінуіне тос­қауыл қою. Отряд тылға қарай өте­тіндерді, мейлі генерал, мейлі қа­тардағы офицер болсын, қа­таң тексеретін. Нұрлыбай Қасым­беков бұл жұмысты да абыроймен атқарды. Майданға қайта түскен сәтте екінші рет жараланады. Емделіп шыққан соң оны полк штабы арнайы жолдамамен Камышинск командалық жаяу әскер училищесіне оқуға жіберді.

Оқуы аяқталғанда соғыс та соң­ғы нүктесін қойған еді. Нұрлыбай Қасымбеков 1946 жылы лейтенант әскери дәрежесінде елге қайтты. Қалған бүкіл өмірін ұстаздық қыз­метке арнаған ол Абайыл ауы­лындағы мектепті 40 жыл бас­қа­рып, абыройлы педагогке айналды.

Қазақстан Үкіметінің 2015 жылғы 27 сәуірдегі №360 қаулы­сына сәйкес, соғыс және еңбек ардагері, Қазақстанның үздік педагогі, марқұм Нұрлыбай Қа­сымбековтің есімі өзі басқарған мектепке және ауылдағы көшеге берілді.

Жеңістің 80 жылдығы қар­саңында Абайыл теміржол беке­тіндегі мектепте майдангер-педагог Нұрлыбай Тұңғышбайұлының өмірі мен қызметіне арналған «Ғибратты ғұмыр» мұражайы ашылды. Салтанатты іс-шараға Алматы, Астана, Түркістан, Шым­кент, Тараз қалаларынан ел аға­лары мен мемлекет қайраткерлері, ұстаздар, жастар қатысты.

Жеңіс пен мәдениеттің салтанаты мемлекеттік Әнұранмен бас­талды. Алғаш сөз алған мемлекет және қоғам қайраткері Дархан Мыңбай Екінші дүниежүзілік соғыстың тағылымы мен Қа­зақ­стан жауынгерлерінің ерлі­гіне тоқталды. Нұрлыбай Тұңғыш­байұлының ауданның білім саласын дамытудағы еңбегін айтты.

Түркістан облысы әкімінің орын­басары Бейсен Тәжібаев Жеңістің 80 жылдығы аясында облыс көлемінде атқарылып жат­қан шараларды атап өтіп, Н.Қа­сымбеков мектебі мұра­жайының жас ұрпаққа әскери-патриоттық тәрбие беру бастамаларын қолдауға даяр екенін жеткізді.

Түлкібас ауданының әкімі Асқар Естібаев майдангер Нұр­лыбай Тұңғышбайұлы мен жұ­байы, «Батыр ана» Болай Мәткә­рімқызы екеуі мыңдаған шәкірт тәрбиелеп шығарғанын тілге тиек етті. «Ашылып отырған мұра­жай жас ұрпаққа игі пайдасын тигізеді деп сенеміз», деді Асқар Сұлтанұлы.

Майдангер-ұстаздың перзенті Сәтбай Нұрлыбайұлы жиналған жалпы көпшілікке алғыс білдіріп, әке өмірінен қызықты өмірлік деректер айтып берді. Мұражай лентасын мемлекет және қоғам қайраткері Дархан Мыңбай мен аудан әкімі Асқар Естібаев қиды.

Кабинет жүйелі безендіріліпті. Кіреберісте Д.Қонаев, И.Панфи­лов, Б.Момыш­ұлы, портреті ерекше көз тартады. Төрде Н.Қасым­бековтің бюсті, жауынгер-педагог­тің жазу үстелі, орындығы, сиясауыты мен қаламдары, кітаптары, жазу машинкасы қойылыпты. Оң қапталдағы шыны шкаф-сөрелер – өзінше бір әлем. Солдаттың су ішетін флягі мен ас ішетін котелегі, қасығы, шинелі мен тоны, пилоткасы мен құлақшыны осы араға жайғасқан. Кейінгі сөреде майдангер орден-медальдары, құрметті атақтары, мақтау қағаздары, ол кісі туралы деректі кітап қойылып­ты. Келесі сөреде білім саласы­ның ардагері, 10 баланың анасы Болай Мәткәрімқызының алтын жұлдызы, Ыбырай Алтынсарин төсбелгісі, басқа да марапаты, кам­золы мен тұтынған тұрмыстық бұйымдары (самауыр, ыдыс-аяқ, «Зингер» тігін машинасы) тұр.

Мұражайдың сол жақ қабыр­ға­сындағы стендтер ерлі-зайып­ты ұстаздардың өмірінен, педа­гогтік қызметінен сыр шертеді. Ұл-қыздарының бәрі – абыройлы, еңбекқор азаматтар. Тұң­ғышы Пернайым ҚазМУ-дің химия фа­культетін бітіріп, Ал­матыда ұзақ жыл ұстаздық, басшы­лық қызмет атқарса, екін­ші перзенті Сәтбай ҚазПИ-дің тарих мамандығын тәмамдап, мемлекеттік қызметте болды. Үшінші перзенті Жақсыбай Нұрлыбайұлы – әйгілі Н.Э.Бауман атындағы МВТУ түлегі, техника ғылымдарының докторы, профессор, салалық академияның академигі. Кейінгілері Өсербай мен Сәбит политехника институтын, Бақытбай теміржол институтын, Марат технология институтын, Нүрия Ленинград экономика институтын, Талғат Қырғыз мемлекеттік университетін, Манат медицина институтын бітірген. Пернайым, Нүрия, Манат өмірден ерте озды. Бірақ соңында өшпес із қалды. Кенжесі Сәбит Нұрлыбай еліміздің Бас прокуратурасы комитетінің төрағасы, шені – генерал. Осының бәрі – ұлт, отбасы-әулет қадір-қасиетін ойлаған ата-ана тәрбиесінің жемісі.

Сол күні Түлкібас ауданының орталығы Тұраркент стадионында футбол мен шахматтан майдан­гер-педагог Нұрлыбай Қасымбе­ков­ті еске алуға арналған дәстүрлі 25-турнир өткізілді. Аруақтарға Құран бағышталып, ас берілді.

«Ер есімі – ел есінде» деген осы болса керек.

Мырзахан АХМЕТОВ,

журналист