Алаш мұрасына адалдық

Білікті де іскер басшы

Жұртшылыққа есімі белгілі, қоғамда өзіндік орны бар Ша­ғангүл Жанаева бүгінде М.Әуе­зов атындағы педагогикалық кол­ледждің біліктілігі бірінші санатты басшысы, қазақ тілі және әде­биеті пәндерінің жоғары білік­ті оқытушысы, филология ғылым­дарының кандидаты. 1992 жылдан қазірге дейін 33 жыл табан аудармай Алаштың алғашқы бі­лім ордасы – патша заманында мұға­­лімдер семинариясы болған ғасыр­дан астам тарихы бар білім оша­ғында еңбек етіп келе жатқан зияткер тұлға. Ең­бек адамының ең бір ерекше мысалы да осы Шағангүл апай. Ол колледжде әуелі директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары қызметін 18 жыл атқарып, 2010 жылы директор лауа­зымына тағайындалған­нан кейін оқу ордасы заманауи та­лапқа сай жабдықталып, жаңа типті білім мекемесіне айналуына зор үлес қосқанын Семей жұрты жақ­сы біледі.

Ол әуелі Әуезов колледжінің қазақ тарихындағы орны ерекше екенін ғылыми тұрғыда дәлелдеп қана қоймай, тарихи ғимараттың әр кірпішіне дейін көзінің қарашы­ғындай қорғап, Алаш аманатын ұрпаққа саф күйінде жеткізді. Шаған­гүл Алдамжарқызы кол­ледж­ді көркейтуде кәсіпкер-меценат азаматтарды менеджер­лікпен тарта білді. Соның нәтижесінде оқу орнының ма­териалдық базасы жақсар­ды. Былтыр «Қаражыра» АҚ ком­­па­ния­сының демеушілігімен екіқабатты зәулім сарай – рухани орталық ғимараты бой көтерді. Бұл «Ес-Аймақ» деп аталады. Олай аталуы да тегін емес, тарихтан тамыр тартып жатыр. Міне, мұның бәрі Шағангүл Алдамжарқызы ның іскер басшы ғана емес, қазақтың білім-ғылымын қызғыштай қоры­ған жанашыр жан екенін көр­се­теді. Қазір барып көрсеңіз, көне­ден жеткен колледждің айналасы құдды бір кинодағы Гарвард қала­шығы іспетті. Бұрынғы мен бүгін­гінің әсем үйлесімділігін байқай­мыз.

2022 жылы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Се­мей қаласында болып, Алаштың тұң­ғыш білім ордасы болған оқу орнына арнайы барды. Колледжді көріп, ұжымының еңбегіне жоғары баға бергені бар.

«Семей – Ұлы даланың ұла­ғат­ты өлкесі. Бұл – Алаш арыстары­ның ізі қалған, зиялыларымыз елдің болашағы үшін күрескен қа­сиетті өңір. Семей – ұлттық ғылым мен білімнің, өнер мен мәдениеттің тарихи орталығы. Еліміздегі мұғалімдер даярлайтын алғашқы оқу орны осы қалада ашылғаны белгілі. Онда Мұхтар Әуезов, Жүсіпбек Аймауытов, Қаныш Сәтбаев, Әлкей Марғұлан, Шәкен Айманов сынды ұлт зиялылары білім алған. Сондықтан бұл жерді халқымыз қазақ руха­­ния­­­тының қайнар жері деп ерек­ше қадірлейді», деген еді Президент.

Оқыған жетер мұратқа

Шаған өзенінің бойында туып, Құндызды жерінде тәй-тәй басқан Шағангүл Алдамжарқызының ғұмыр­­­­­на­масына аз-кем шегі­ніс жасайық. Ол қой шаруашылы­ғының жоғары білікті бони­тері, зоотехник-селекцио­­нер, эконо­мист Алдамжар Жанаев пен кітап­­­­ханашы Жұмаш Кенжалы­­қы­­зының отбасында бұрын­ғы Семей облысы Абай ауданының Қызыл Ту аулында 1965 жылы 2 маусымда дүниеге келген. Әкесі Алдекең де Абай еліне сыйлы, мал шаруашылығының білікті маманы, экономист, үлгілі әке болғаны туралы басылым бет­терінде бәдізделіпті. Ақын Төлеу­жан Ысмайловпен дос-жарлығы – балаларының әдебиетке жақын болуына әсер етті ме екен, Гүлжамал, Нұржамал, Шағангүл үшеуі де филолог болып шығады. Кішкентай Шағангүл бесігінде жатып-ақ қалың кітаптың арасында құндақ­талыпты. Ол заманда бала тудым екен деп қазіргідей жылдап дек­рет­тік демалыста болатын заман емес, анасы марқұм Жұмаш апамыз екі айлық Шағангүлді алып, жұмысқа шығып кетеді екен. Әйгілі Борхес жұмаққа балайтын, Әбіш Кекілбайұлы адамды адамзат еткен дейтін, ақын Талғат Ешенұлы «Жүрегі бар жалғыз үй» дейтін киелі орын – кітапханада қарақұлақтанған Шағангүлге кітап иісі ерте сіңеді.

1986 жылы Семейдің Н.К.Круп­ская атындағы пед­­институтын (қазіргі Шәкәрім университеті) қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша қызыл дипломмен үздік бітіреді. Сол жылы Абай ауданы Құндызды орта мектебінің мұға­лімі болып еңбек жолын бастайды.

Аманат арқалаған ұстаз

1988 жылы Семей қаласына келіп Абайдың әдеби-мемориал­дық мұражайында үлкен еңбекке араласады.

«Тоқсаныншы тоқырау жыл­дар. Бір күні келе жатсам, сәкіде отырған әйгілі академик, ұстазым Қайым Мұхаметханов ағайға жолығып қалдым, – деп еске ала­ды Ша­ғангүл апай. – Бірден тани кетті». «Сен Жанаевасың ғой?» дейді. Содан мені жетелеп Абай мұражайын басқарған Төкен Ибрагимов ағайға алып барды. «Мына қызға қалай да бір орын тауып бер» деді. Әуелі хатшы­лық жұмыстан бастап, бөлім меңгеру­шісіне дейін көтерілдім.

Осылайша, Шағангүлге Абай­дың нұры сіңіп, білікті маман болып қалыптасады. «Алаш рухын жалғаған Нәубат Қалиев, Абай мұражайын ұзақ жыл басқар­ған Төкен Ибрагимов, ғылыми жетек­шісі Арап Сіләмұлы мен ұстазы Қинаят Шаяхметұлы сияқты зиялы тұлғалардан тағылым алғанымды мақтан тұтамын. 1992 жылы Абай мұражайында еңбек етіп жүр­генінде, Мұхтар Әуезов білім алған қара шаңыраққа келуіне себепкер болған – Нәубат аға», дейді ол.

Осы аралықта педагогика мен мәдениет саласына қатысты талай тағылымды мақалалары об­лыстық, республикалық мер­зім­ді басылымдарда ұдайы жа­рия­­­­ланып тұрды. Қалам­­­гер­­­­лігімен қабат, Шағангүл Алдамжарқызының ғылы­ми еңбек­тері де жетерлік. Өзінің бас­шылығымен 2013 жылы оқу орнының тарихына арналған «Алаштың білім ордасы» атты тарихи-танымдық кітаптың І том­дығы, 2018 жылы ІІ томдығы, 2024 жылы ІІІ томдығы «Атамұра» бас­пасынан жарық көрді. Бұған қоса «Құбалаң заман­дағы құ­­­пия өлеңдер» монографиясы, «Қоңы­раулы жылдар күмбірі» («Фолиант» баспасы) атты кітабы шықты.

Бүгінде Шағангүл Алдамжар­қызы – колледждегі директорлық қызметін абыроймен атқара жүріп, өңірдің қоғамдық өміріне белсене араласып жүрген іскер азаматтың бірі. Аймақтағы қазақ мәдени-әлеуметтік орталы­ғы­ның төрағасы, Абай облысы әкімі жанындағы Әйелдер ісі және отбасылық демография­лық саясат жөніндегі комиссия­ның, облыстық ономастика ко­миссиясының мүшесі, Абай об­лыстық мәслихатының VІІІ ша­қырылымының депутаты, об­лыстық мәслихаттағы «Amanat» партиясы депутаттық фракция­сының төрағасы.

Ақынның жары

Әлем әдебиетіндегі Пушкина, Толстаяларды айтпағанда, қай­рат­кер Нәзипа Құлжанова, ке­ше­гі Әбіш Кекілбайұлының зайыбы – Клара, М.Ма­­­ғауиннің жары – Бақытжа­мал апа­ларымыз тағы басқа әйгілі ақын-жазушылардың қосағы туралы небір жылы естеліктер айтылып жатады. Осы қатарда Шағангүл апайымыз да бар.

Тыңнан түрен салып, аймақта жатып-ақ Мемлекеттік сый­лық­тының лауреаты атанған, өзіндік мектебі қалыптасқан белгілі ақын Тыныштықбек Әбдікәкімұлы – қазақ әдебиетінде орны ерекше, мә­нері бөлекше тұлға. Үлкен қала­лардан жырақ, әдеби орта дей­тін шу-шұрқаннан саяқ жүре­тін, Әбішше айтсақ, «біртүрлі ақын­ның» адал жары, адал досы, мәңгілік музасы, бірінші оқырма­ны да осы – Шағангүл. Кезінде «Ақшам хаттары» деген пышақтың қырындай жыр жинақ пышақ үстінде таралып, әдебиетсүйер қауым жата-жас­тана оқығаны есімізде. Сол бір «дүрбелең» тудырған дүние Ша­ған­гүл апайымызға арналғанын айта кету әбестік болмас.

Ақынның жары болу қиын дей­тіндерге ол былай жауап қай­тарады: «Тыныштықбек – ойдың ақыны. Мінез-бітімі ерекше адам. Өлең жазғаннан кейін кейде маған оқытады. Қандай жағ­­дайда болсам да, мейлі, шаршап отырсам да оқимын. Оқып отыр­ғанымда қабағыма қарап, пікір айтуымды күтіп отырады. Кейде өлең жолдары түсінікті болса да, түйсікпен талдап айта ал­­­майтын жайттар кездеседі. Ондай жағдайда өзімнің жеке пікірім­­ді айтуды жөн көремін, сонда «Осы­ны өзім де күтіп отырған едім» деп қуа­нып қалады», дейді Шағангүл Алдамжарқызы.

Абай облысы