Орасан ойдың Олжасы немесе бір дана кітап туралы

Әдебиетсүйгіш қал­пымыздан қанға сіңген қасиет – сондай жауһар дүниелерді жинап, мұралап жүретін жақсы дағ­дымыз бар. Газет-журнал, бас­па ісіне де біршама қанықпыз – өлке­тануға қатысты, түрлі бағыттағы тақы­рыптық жинақ­тар, жекелеген белгілі адам­дардың өмірі мен қызмет жолына, шығармашылығына ар­налған кітаптар құрастырумен де жүйелі түрде шұғылданып келеміз.

Қайсыбір жылы сол үрдіс­пен О.Сүлейменов туралы жа­зылған та­нымдық, зерттеу, ме­рейтойлық материалдарды жинап, арнайы кітап дайындаған едік. Жинаққа абыз Әбіш Ке­кілбаевтың сонау 1964 жылы жарық көрген мақаласынан бастап, күні бүгінге дейін үзбей жарияланып келе жатқан эсселер, сұхбаттар, танымдық ма­териалдар топтастырылған. Жаз­баларда ақынның бекзат болмысы, азаматтық асқақ тұлғасы жан-жақты көрсетілген. Жинақ ішінде берілген сирек суреттер шоғыры кітап мазмұнын байыта түскен.

Эссе, мақалалар тақыры­бы­ның өзі оқырман назарын еріксіз аудар­ғандай еді: «Халқын асқақтатқан ақын» (С.Мұратбеков), «Елінің елшісі, ұлтының ұяты» (М.Жолдасбеков), «Мәңгілік демі – тәңірдің лебі» (Мұ­рат Әуезов), «Прометейтекті тұлға» (Н.Оразалин), «Ұлтының көксемсері» (Т.Жұртбай), «Ға­рыш поэзиясы» (А.Егеу­баев), «Ер» (С.Абдрахманов), «Әлем таныған Олжас» (Б.Қанапиянов), «Аса танымал тұлғаның беймәлім қыры мен сыры» (З.Қоңырова), «Олжас феномені немесе рух құйыны» (С.Құттықадам), «За­мана заңғары» (Т.Есполов), «Ұйық­таған ойды түрткен тұл­ға» (Н.Жүсіп), «Түркінің текті ақыны» (Ә.Балқыбек), «Ғарыш перзенті» (Д.Амантай), «Аз и Я» ақиқаты» (А.Кеңшілікұлы), «Білге ақын» (Д.Қыдырәлі), та­ғысын тағылар. Көріп отырғанымыздай, авторлар арасында әдебиет, мәдениет мар­қас­қаларымен қатар, кейінгі жас буын өкілдері, ақын-жазушы, зерттеуші ғалымдар да бар.

Сондай-ақ Е.Евтушенко, Анар, В.Бондаренко, Б.Лайпанов, С.Марков сынды басқа ұлт өкіл­дерінің жазбалары да аударма күйінде қамтылған. Сол ой-толғамдардан ілкі үзінділер кел­тіре кетсек те артық емес:

«Арманда кетіп барам... Бірақ менің арманым жетінші ұрпағымда бір қайталанады. Бір әулетім өзім тәрізді батыр және асқан жырау болады», деді де көзін жұмды... Олжа­бай батырдың айтқаны келді. Жетінші ұрпағында тағы бір ұл туды. Халық оған арғы бабасының атын берді. Ол жас еді, бірақ асқан дарынды, тамаша ақын болды...» (Ілияс Есенберлин).

«Олжас Сүлейменов – құді­ретті рухтың көңілінен шығып, өз замандастарын Ақиқат пен Сұлулыққа жақындата түсу үшін әділеттілікті аңсау мен соған деген ұмтылысты бүкіл болмысына енгізіп қойған ақындардың бірі. О.Сүлейменов – маңызды әрі теңдесі жоқ құбылыс. Біз жаңаша өлең жазуды Олжастан үйрендік...» (Сергей Марков).

«Олжас біздің рухани көш­бас­шымыз болды. Ол бізге жаңа тақы­рыптарды ашты, олар­ды қалай иге­рудің жолдарын көр­сетті. Егер алпы­сыншы жыл­ғылар өнерде немесе әде­биетте қандай да бір табыстарға қол жеткізе алған болса, бұл жетістіктерде Олжас ойы мен парасатының да үлесі бар» (Қалихан Ысқақ).

Мұндай үзінділерді тоқтамай тізе беруге болар. Жоғарыда атал­ған туын­дылардың біразы әр жылдары мерзімді басылымдарда жарияланған, жекелеген авторлық жинақтарға енген, дегенмен көпшілігі уақыт қойнауында, шаң басқан архивтерде ұмыт қалған дүниелер.

Міне, осындай толымды том­дықты жинап, құрастырып шыққан соң, бірқатар есті-басты азаматтарға, ақын-жазушы аға­ларымызға көрсетіп, батасын алған едік. Сол кісілердің ақылымен түрлі баспаға ұсынып та көрдік. Бірақ, өкі­нішке қарай, талабымызды құп­тағанмен, басып шы­ғаруға ынталы, жанашыр азаматтар табыла қоймады. Содан да орынсыз тықпалап, сұрамсақтануды жөн деп таппадық. Дегенмен осынша тер төгіп, қаншама архив ақтарып, тір­нектеп жинаған еңбегіміз еш кет­песін деп дайын кітапты ерекше үл­гі­мен қаттап (ондай да өнеріміз бар), әсем безендіріп, жергілікті баспалардың біріне өті­ніш жасап, бір дана етіп бастырып шығарып алдым. «Орасан ойдың Ол­жасы» атты тамаша томдық бүгінде бас жағымдағы сөреден түспейтін «киіз кітаптардың» қатарында тұр. Жиі парақтап, ішіндегі ілкімді ойлар мен та­ғылымды толғамдарды оқып, тұщынып, тәнті болып отырамын. Әлі де болса аз таралыммен болсын бастырып шығарса кәні деп қиялдап та қоямын іштей...

Олжас Сү­лейменов поэзиясы – тамырын ғасырлар қойнауынан алатын терең ой мен асқақ рухтың тоғысы. Сол тұрғыда ақын шығармалары мен еңбектері – ұлттық болмыс пен азаматтық жа­уапкершілікті ұғынуға жол ашатын тағылымды мұра, бүгінгі және өскелең ұр­паққа рухани бағдар, елдік пен адам­гершіліктің үлгісі болып қала береді.