Көктемгі егіс кедергісіз жүруге тиіс

Көктемгі егісті уақтылы және сапалы жүргізу – Үкіметтің тұрақты бақылауындағы мәселенің бірі. Биыл жалпы егіс алқабы 23,7 млн гектарды құрайды, бұл өткен жылмен салыс­тырғанда 413 мың гектарға көп. Пре­зидент тапсырмасына сәйкес, ауыл шаруашылығы дақылын әртарап­тандыруға жүйелі жұмыс жүргізілуде. Нәтижесінде, 2 жылда бидай алқабы 750 мың га қысқарды.

«Ал «Түркістан» әлеуметтік кәсіп­керлік корпорациясы мен қытай­лық Синьцзян Лихуа компаниясының ортақ жобасы есебінен тамшылатып суарылатын мақта алаңы керісінше 50 мың гектарға ұлғаяды. 2023 жылға дейін тек 2 мың гектар мақта алқабы тамшылатып суару технологиясымен өсірілген еді. Қызылорда өңірінде күріш алқабы 4,7 мың га қысқарады. Одан бөлек, суды үнемдеу үшін 9,2 мың га су үнемдеу технологиясын енгі­зіп, 60 мың га лазерлік тегістеу жұ­мысы жүргізіледі», деді Ауыл шаруа­шылығы министрі Айдарбек  Сапаров.

Бүгінде республика бойынша жаздық дақылдарды егу басталып, егіс науқаны барлық өңірде жүріп жатыр. Барлығы 3,7 млн га егілді. Сонымен қатар оңтүстік өңірде ерте пісетін көкөністерді жинау жұмысы басталды. Түркістан облысында 1,2 мың га алаңнан 38,3 мың тонна қырыққабат жиналды. Жалпы, биыл 580 мың тоннаға жуық ерте пісетін көкөніс жинау жоспарланған. Бұл жаңа егін жинауға дейінгі маусымаралық кезеңде ішкі нарықтың қажетін толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Көктемгі ауа райының қалып­тан тыс жылы болуына байланыс­ты биылғы вегетациялық кезең жылдағыдан 20 күнге ерте басталды. Биылғы ерекшеліктің бірі – вегетация алдында топырақ ылғалының жеткіліксіздігі. Бұл фактор оңтүстік өңірдегі су шаруашылығы жағдайына айтарлықтай әсер етті. Үстіңгі қабаттағы ылғалдың аз болуына байланысты егістіктің суға қажеттілігі 50%-ға артты. Бұл алдағы айларда су тапшылығы қаупін күшейтіп отыр.

«2025 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша оңтүстік өңірлердегі су қойма­ларда 26 млрд м³ су жиналған. Меже­лі түрде тұрақты су жеткізуді қам­та­масыз ету мақсатында, мамыр айында Қазақстан, Тәжікстан және Өзбекстан арасындағы «Бахри-Точик» су қоймасының маусым-тамыз айларындағы жұмыс режімі бойынша үшжақты кесте бекітіледі. Аталған құжат шеңберінде елге вегетациялық кезеңде Достық каналы арқылы кемін­де 491 млн м³ су жеткізіледі деп жос­пар­ланып отыр», деді Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов.

Су ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында министрлік өткен жылдың қазан айынан бас­тап вегетацияаралық кезең мен көктемгі тасқын кезінде жалпы көлемі 15,7 млрд м³ суды көлдік жүйе­лер мен жайылымдық және ша­­­бындық алқаптарға бағыттау жұ­мыс­­тарын жүргізді. Мысалы, Тасөт­­кел су қоймасынан Созақ ауданы аумағына 1,5 млрд м³ су ағы­зыл­­ды. Биыл жыл басынан бері Қапшағай су қоймасынан Балқаш көліне 3,8 млрд м³ су жіберілді. Бұл іс-шаралар аймақтардың экологиялық жағдайына оң әсерін тигізері сөзсіз.

Қазгидрометтің мәліметі бо­йынша, алдағы вегетация маусымы еліміздің оңтүстік және батыс өңірлерінде жауын-шашын тапшылығы жағдайында өтеді. Сондай-ақ, Дүниежүзілік метео­ро­ло­гиялық ұйым мен Солтүс­тік Еуразиялық климаттық орталығы­нан алынған деректерге сәйкес, биыл мамыр-шілде айларында гидроло­­гия­лық құрғақшылықтың туындау ықти­малдылығы жоғары деп болжа­ған. Бұл жағдай аграрлық секторда, әсіресе Жайық және Сырдария өзен­дері бассейндерінде елеулі қиындық ту­дыруы мүмкін.

Әйтсе де, биыл елдің көп бөлігінде қыс жылы және қарлы болып, топы­рақтың молынан ылғалдануына әсер етті. Елдің солтүстігі мен орталығының егіс алқаптарында ылғал қоры негізінен қанағаттанарлық және оңтайлы. Алайда, сәуірдегі ыстық ауа райы белсенді булануға себеп болды. Ылғал тез кетіп, сол себепті егіс кезеңінде Батыс Қазақстанның кейбір ауданында топырақ ылғалының қоры жеткіліксіз болуы ықтимал.

«Жауын-шашын негізінен көпжылдық нормалар шегінде болжанып отыр. Тек қиыр солтүстік-батыста, солтүстікте, оңтүстікте және оңтүстік-шығыста жауын-шашын нормадан көптеу жауады. Тамыз бен қыркүйек айы егіннің пісуі және оны жинау жұмысына қолайлы болады. Жаз айларының алдын ала болжамы нақтыланып, ай сайын толықтырылады, сондай-ақ барлық мүдделі мемлекеттік органдар мен халыққа жеткізілетін болады», деді Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан  Нысанбаев.

Қазір әлемде ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасы мен оларға деген сұраныстың өсу үрдісі байқалады. Осыған байланысты ұлт­тық азық-түлік қауіпсіздігін қам­тамасыз ету мен аграрлық сектордың экспорттық әлеуетін нығайту, оның қатарында ауыл шаруашылығы өнімдерін терең өңдеуді ынталандыру Үкіметтің басым бағыты. Бұл ретте егіс науқанын уақтылы әрі сапалы өткізу айрықша маңызға ие.

«Үкімет ауыл шаруашылығы жұмыстарын қаржыландыру мен  материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету бойынша барлық қажетті шараларды қабылдады. Осы кезеңде жоспарланған іс-шаралар­дың тиімді әрі үйлесімді іске асыры­луын қамтамасыз ету өте маңызды. Егіс науқаны белгіленген мерзімде аяқталуы керек. Мемлекет басшысы атап өткендей, диқандар ішкі және сыртқы нарықта тұрақты сұраны­сы байқалатын дақылдардың егіс алқаптарын ұлғайтуы қажет, сондай-ақ осындай бағыттарда мемлекеттік қолдауға басымдық берілуге тиіс», деді Олжас Бектенов.

Үкімет басшысының айтуынша егіс алқаптарының құрылымын әртараптандыру бойынша бекітілген жоспарлар іске асырылуы қажет. Міндеттердің толық кешені  минералды тыңайтқыштарды уақтылы салу мен өсімдіктерді қорғау құрал­дарын қолдануды қоса алғанда, агротех­нологиялық шарттардың қатаң сақ­талуын талап етеді. Алайда, тыңайт­қыштарды салу көлемі әлі де болса, ғылыми дәлелденген қажеттіліктен анағұрлым аз болып отыр.

«Осыған байланысты ішкі нарық­ты тыңайтқыштармен басым тәртіп­пен қамтамасыз ету мақсатында  отан­дық өндірушілерді ынталандыру шара­ларын қабылдаған ләзім. Өнер­кәсіп және ауыл шаруашылығы министр­лік­теріне диқандарды жеткі­лікті көлем­де қолжетімді тыңайт­қыш­тар­­мен қам­тамасыз ету бойын­ша тиісті жұ­мысты үйлестіруді тап­сыра­мын. Ауыл шаруашылығы техни­ка­сы­ның жұ­мысқа әзір болу мәсе­лесі де  маңыз­ды болып табылады. Лизинг­тік бағ­дар­ламаларды іске асыруға бөлін­­ген қаражат тиімді,  атаулы әрі ашық пай­да­ланылуға тиіс», деген Премьер-ми­нистр, белгіленген көлем­де арзан­датылған дизель отынымен үздік­сіз қам­тамасыз ету мәселесі ерекше назар аударуды талап ететінін қадап айтты.

«Бұл бірінші кезекте – әкімдік­тердің жауапкершілігі. Бүгінгі таңда шамамен 220 мың тонна отын жөнел­тілді. Бұны мақсатсыз пайдалану, алып­сатарлықпен өткізу мен жасан­ды тапшылық жасау фактілеріне мүл­дем жол беруге болмайды. Отын­ның барлық қажетті мөлшері фермер­лерге бекітілген кесте бойынша жет­кізіп берілуі шарт. Мемлекет басшы­сының тапсырмасы бойынша биыл мемлекеттік қолдау көлемі едәуір ұлғайды», деді Үкімет басшысы.

Көктемгі егіс пен егін жинау жұмыстарын жүргізуге 700 миллиард теңге, жеңілдетілген лизинг бағдарламаларына 200 миллиард теңге бөлінді. Бұл ретте қаржыландыру тек қана тиімді әрі адал өндірушілерге берілгені дұрыс. Премьер-министр әкімдіктерге бюджет қаражатының мақсатты әрі ұтымды пайдаға асуына тұрақты мониторингті жүргізуді тапсырып, диқандарды қажетті су ресурс­тарымен қамтамасыз ету мәселесінің маңызы зор екенін айтты.

«Климаттық сын-қатерлердің күшеюі мен қолжетімді су ресурстары­ның қысқаруы жағдайында вегета­циялық кезеңнің сәтті өтуі ерекше өзек­тілікке ие болып отыр. Бұл мәсе­лені шешу жүйелі тәсілді қажет етеді. Ылғалды көп талап ететін дақыл­­дарға тәуелділікті азайту шара­ларын қабылдау, ғылыми инсти­тут­тарды жұмылдыра отырып,  фер­мер­лердің құрғақшылыққа төзімді агротехнологияларға көшуі бойынша жер-жерде түсіндіру жұмыстарын жандандыру керек», деді О.Бектенов.

Дегенмен, ауа райының қолайсыз болуы егіннің сапасы мен көлеміне әсер етпеуі керек. Тиісті шараларды алдын ала қабылдау қажет екенін айтқан Үкімет басшысы, бірінші кезекте Ауыл шаруашылығы министр­лігі «Бәйтерек» холдингімен бірге, өтінім­дерді қарау рәсімдерін оңтайландыру мен диқандарды барынша қамти отырып, жеңілдетілген қаржыландыруды ашық ұсынуды қамтамасыз етуі қажет екеніне тоқталды. Сондай-ақ екінші кезекте аграрлық секторды цифрландыру жұ­мыстары жүргізіліп жатқаны жөнінде баяндап, Үкімет егіс алқаптарын мониторингтеу үшін дрондар сатып алуға қаражат бөлгенін алға тартты.

Премьер-министрдің айтуынша, су тапшылығы қаупі жоғары өңір­лерді басым тәртіппен қаржы­ландыруды көздеу қажет. Сондай-ақ диқандардың тамшылатып және жаңбырлатып суаруға көшуін ынталандыру жөніндегі ша­ралар кешенін іске асырған жөн. Со­ны­мен қатар жедел әрекет ету үшін Экология және табиғи ресурс­тар министрлігі метео­болжамдарды уақ­тылы ұсынуды қамтамасыз етуге тиіс.