Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Кейінгі бес жылда елімізде кәмелет жасына толмаған қыздар арасында жүктіліктің шамамен 12 мың жағдайы тіркелген. 15 пен 19 жас аралығындағы жас пен жасөспірімдердің үштен бірінің жыныстық тәжірибесі бар. Қиыны, ЮНФПА зерттеулерінің мәліметі бойынша, олардың көбі АИТВ, ЖИТС-тен қорғану туралы ақпараттардан хабарсыз.
Денсаулық сақтау министрлігінің зерттеулеріне сәйкес, инфекция белгілері бар жастардың 60%-дан астамы медициналық көмекке жүгінбейді. Бүгінде елдегі әрбір алтыншы отбасы бедеулікке тап болады. Бұл тек әйелдерге ғана емес, ерлерге де қатысы бар дерек. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мамандарының пікірінше, мұндай көрсеткіш ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіреді.
Апталық аясында жастар денсаулық орталықтары мен алғашқы медициналық-санитарлық көмек ұйымдарында «Ашық есік күні», тақырыптық дәрістер, тренинг, интерактивті сессия, мамандардың қатысуымен онлайн-вебинарлар өтеді. Бұл жөнінде арнайы ұйымдастырылған баспасөз мәслихатында Ұлттық комиссия төрағасының орынбасары, Парламент Сенаты төрағасының кеңесшісі Жұлдызай Ысқақова тарқатып айтып берген еді.
– 2021 жылдан бастап Президент тапсырмасымен «Аңсаған сәби» арнайы бағдарламасы жұмыс істеп келеді. Жыл сайын ЭКҰ бағдарламаларына мыңдаған квота бөлінеді. Бұл дегеніңіз ашық, ғылыми негізделген диалогті қажет ететін репродуктивті денсаулық саласында үлкен мәселелер бар екенін көрсетеді. Сондықтан акцияның мақсат-мұраты – азаматтарды маңызды бағыттар туралы көбірек ақпараттандыру. Сондай-ақ жастардың, ересектердің өз денсаулығына саналы көзқараспен қарауға ынталандыру, – дейді Ж.Ысқақова.
Ел көлемінде жасөспірім, жастар арасында отбасының маңызын ұқтырып, репродуктивті денсаулыққа қатысты сауатын арттыруды мақсат еткен 103 Жастар денсаулық орталығы (ЖДО) жұмыс істейді. Мұнда мамандар 10–18 жас аралығындағы кәмелетке толмағандарға, 18–29 жас аралығындағы жастарға медициналық, емдеу-профилактикалық көмек көрсетеді. Былтырғы жылдың есебі бойынша ЖДО-ға 780 мыңнан астам жас көмекке жүгінген. Олардың 84%-ы – қала жастары. Сондықтан қазір облыс пен аудан деңгейінде де осындай орталықтар ашылып жатыр.
Кешенді іс-шаралар нәтижесінде кейінгі 5 жылда жасөспірімдер арасындағы жүктілік 43%-ға төмендеп, 1 мың жасөспірім қызға шаққандағы көрсеткіш 4,25 болды. Сондай-ақ осы жастағы жасөспірімдер арасында туу, жасанды түсік жасау көрсеткіші айтарлықтай төмендеген. Осы бағытта іске асып жатқан жұмыстың бір тармағын Денсаулық сақтау министрлігі Ана мен бала денсаулығын сақтау департаменті Аналар денсаулығын сақтау басқармасының басшысы Шакизат Халықова айтып берді.
– Денсаулық сақтау министрлігі ел азаматтарының, оның ішінде жасөспірімдердің репродуктивті денсаулығын нығайту мақсатында бірталай іс-шараны үйлестіріп отыр. Атап айтқанда, қыздардың гинекологиялық патология жағдайларын дер кезінде анықтау үшін ауылдық жерлерде балалар гинекологінің болуын қамтамасыз етеді. Егер патология анықталса, қыз балалардың репродуктивті денсаулығын қалыптастыру, сауықтыру мақсатында облыстық, республикалық медициналық мекемелерге жолдау маршруты бекітілді. Осы іс-шаралар негізінде 2026 жылға дейінгі балалар гинекологиясын жетілдірудің Жол картасы әзірленді, – деді Ш.Халықова.
Жасөспірімдерге, олардың ата-аналарына қолдау көрсететін іс-шаралардан Оқу-ағарту министрлігі де қалыс қалмады. Министрліктің бастамасымен әр өңірдегі білім беру ұйымдарында ата-аналар, мектеп, колледж оқушылары жүгіне алатын психологиялық қолдау орталықтары ашылған. Былтырдың өзінде осындай орталықтарға 600 мың өтініш түскен. Әр мектепте бала мен ата-ана арасындағы байланысты қолдау мақсатындағы психологиялық, педагогикалық қолдау көрсету орталықтары жұмыс істейді. Жыл басынан бері, 4 айдың ішінде балалардан 70 мыңға жуық өтініш келген. Оның ішінде отбасындағы, көшедегі зорлық-зомбылық туралы 300-ге жуық қоңырау түсіпті.
Оқу-ағарту министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің төрағасы Насымжан Оспанованың айтуынша, отбасында ата-ана жауапкершілігі төмендегеннен балалар осындай ауыр жағдайға тап болып жатады.
– 15-17 жас аралығындағы балалар туыстарымен ашық сөйлесуден қорқады. Сондықтан мектепте балаларды қолдайтын іс-шаралар өткізген тиімді. Былтыр біз ЮНИСЕФ-пен бірлесіп, балалардың интернет кеңістіктегі қауіпсіздігіне қатысты «Kazakhstan Kids Online» зерттеуін жүргіздік. 1 200 бала зерттелді. Оның ішінде әрбір оныншы бала белгісіз адамның өтінішімен өз суреттерін өзгеге жолдаған. Әрбір он бірінші қыз бейтаныс адамдармен кездесуге барған. Балалардың 3%-ы белгісіз адамдармен қарым-қатынаста болды. Бұл ата-аналарға, тәрбиешілерге балалармен байланыс орнату, сенім арту, анамен, әкемен жылы қарым-қатынаста болудың маңызды екенін көрсетеді, – дейді Н.Оспанова.
Осы орайда «Қазақстанның жыныстық және репродуктивті денсаулық жөніндегі қауымдастығы» қоғамдық бірлестігі туралы айта кеткен жөн. Педагогтер мен медицина мамандарының басын қосып жүрген ұйым үкіметтік емес секторда 25 жылдан астам уақыт жұмыс істейді. Халықтың репродуктивті денсаулығын нығайтуға лайықты үлес қосып жүр. Ұйым отбасын жоспарлау, жүктілікке дайындық, жасөспірім, жастардың денсаулығы, АИТВ, ерте жүктілікпен қоса, жыныстық жолмен таралатын инфекциялардың алдын алу, сапалы медициналық көмекке қол жеткізу сынды мәселелерге ерекше назар аударады. Бірлестіктің вице-президенті, акушер-гинеколог дәрігер, қоғамдық денсаулық магистрі, ЮНФПА сарапшысы Мира Сауранбаева өмірлік дағдыларға негізделген кешенді білім беруді енгізуге күш салып жатқанын атап айтты. Өйткені бұл тек ақпараттандыруға бағытталған тәсіл емес, жасөспірімдер мен жастардың дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін әдіс.
– Әлеуметтік желідегі, интернет кеңістігіндегі ақпарат әрқашан сенімді бола бермейді. Біздің міндетіміз – жасөспірімдерге денсаулық туралы ғана емес, өзімізді қалай қорғайтынымыз жайлы сенімді, ғылыми негізделген ақпарат беру. Қауымдастық сарапшылары педагогтер мен жасөспірімдерге арналған әдістемелік нұсқаулық, сондай-ақ үлестірме материалды қамтитын оқу-әдістемелік кешен әзірледі»,– дейді М.Сауранбаева.
Жастардың репродуктивті сауаттылығын арттыру, ерте жүктіліктің, түсіктердің, жыныстық жолмен берілетін инфекциялардың алдын алу мақсатында қолға алынған бастамалардың бірі – «Saulyq Life» жобасы. Республикалық қозғалыс Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен, Азаматтық бастамаларды қолдау орталығының мемлекеттік гранты аясында іске асып келеді. Жоба еліміздің барлық 17 облысын, 3 республикалық маңызы бар қаласын қамтиды. Екі жылда 200-ден астам іс-шара өткізіліп, оған 40 000-нан астам жас қатысады деп мақсат қойған. Бүгінде жастарға медиа бағытта қолдау көрсететін Saulyq.kz онлайн платформасы іске қосылған. Қазірдің өзінде платформа арқылы 95 мыңнан астам пайдаланушы көмекке жүгінген. Сонымен қатар 3 800 жастан анонимді өтініш келіп түсті. Платформа арқылы 3 мыңнан астам жас гинеколог, андролог, психологтің консультациясын алған.
Қорыта айтқанда, бір емес бірнеше министрліктің, қоғамдық бірлестіктердің, ұлт саулығына алаңдайтын белсенді азаматтардың репродуктивті денсаулық тақырыбын күн тәртібіне шығаруы ұтымды шешім болды. Әрі олар өз құзыреті шеңберінде жасөспірімдерге, жастарға қорған болатын, саулығына қарасатын жобаларды жүйелі іске асырып келеді. Дегенмен бала әке-шешеге қарап бой түзейтінін ескерсек, репродуктивті денсаулық, жыныстық тәрбие тақырыбы әуелі үйде айтылғаны дұрыс.
