Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
– Асқар Сауытбекұлы, жағымды жаңалықты естіп жатырмыз. Айтысты Париж төріне шығарғалы жатыр екенсіздер. Құтты болсын! Бұл Франция жерінде алғаш ұйымдастырылып жатқан айтыс па?
– Рахмет. Әуелі мына жайдың басын ашып айтып алайын, бұл айтыстың Париж төріне алғаш көтерілуі емес. Франция астанасында 2008 жылы Жүрсін Ерман ағаның бастамашылығымен, Өмірзақ Сәрсенов, Амангелді Ермегияев сияқты ірі меценаттардың қолдауымен дүбірлі айтыс өткен. Оған атақты әншілеріміз, күйшілеріміз, термешілеріміз де қатысып, өнер көрсеткен. Интернетте сол айтыстың есебін «Егемен Қазақстанның» бетінде жарқыратып жазған Қорғанбек Аманжолдың мақаласы бар екен. Сізбен сұхбатқа дайындалғанда сол мақаланы бастырып та алдым. Міне, оқып та берейін: «Бірден айтайық, наурыздың бірінші жұлдызында өткен ақындар айтысы өскен елдің өркенді өнерін, кемел өресін қалтқысыз танытып, ұлттық мәдениетімізге үлкен олжа салды деуіміз керек. Топтан суырылып озған ең үздік айтыс ақындарымен қатар әншілер, термешілер, күйшілер, қобызшылар Еуропа елдеріндегі қандастарымызды атамекен, туған жердегі қара орман қазағының дәстүрлі өнерімен қауыштырып, қуанышқа бөледі. Тарихта тұңғыш рет осындай үлкен деңгейде кең ауқыммен өткен бұл думан халқымыздың фольклорлық музыка концерті ретінде де осында жиналған талғампаз әрі бекзат қауымның көңілінен шығып, ұлттық рухты ұлықтаған шынайы өнер мерекесіне айналды», деп жазылыпты. Бұған қосымша түсіндірме жасап жату артық та болар. Біздің мақсат – сол игі істі жалғастыру, халқымыздың өзіндік ерекшелігін айшықтап көрсететін айтыс сынды ұлы өнерімізді әлемнің мәдени астанасы деп дәріптелетін Парижде тағы да таныта түсу.
Оның үстіне мұны дәл биыл өткізудің себебі де бар. Бұл достық кездесу бауырлас екі халыққа – қазақ пен қырғызға ортақ бірегей өнердің 2015 жылы ЮНЕСКО-ның Адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасының репрезентативтік тізіміне енуінің 10 жылдығына орай ұйымдастырылып жатыр.
Орайы келіп тұрғанда Париждегі айтыстың идеясын Қырғыз Республикасының Франциядағы елшісі, ЮНЕСКО жанындағы Тұрақты өкілі Садық Шер-Нияз ұсынғанын айтып өту парыз. Бұл азамат кезінде Қырғызстанның мәдениет және ақпарат министрі, Кинематографистер одағының төрағасы болған, «Айтыш» қоғамдық қорының негізін қалаған танымал кинорежиссер. Біздің көрермендердің талайы оның «Құрманжан датқа» фильмін қызыға тамашалаған. Бауырлас екі халықты жақындастыруға қосқан үлесі үшін 2021 жылы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығымен еліміздің ІІ дәрежелі «Достық» орденімен марапатталған. Біз, әрине, бұл игі бастаманы қуана қолдадық.
– Дұрыс екен. Мұндай шаруа оңайлықпен өткізілмейді ғой. Айтыстың ұйымдастырылуы жөнінде не айтар едіңіз?
– Алдымен бұл айтыстың өзіндік сипатына аздап тоқтала кетейін. Әрине, 2008 жылы өткен айтыстың ауқымы үлкен болған. Мемлекет және қоғам қайраткерлері, Парламент депутаттары, айтыскерлер, өнерпаздар, жанкүйерлер Қазақстаннан Францияға тікелей чартерлік рейспен келген екен.
Биылғы айтысқа қатысушылардың саны шектеулі. Концерт қойып та жатпадық. Қазіргі күннің талабына, бүгінгі өмір сипатымызға осы көлем жарасады деп ойлаймыз. Бұл айтыстың ерекшелігі – бөлекше мәртебесінде. Осы жолы қазақ пен қырғыздың қасиетті өнері саналатын айтыс тұңғыш рет ЮНЕСКО төріне көтеріліп, бұл атақты ұйымның бас пәтеріндегі сахнада өтейін деп тұр.
ЮНЕСКО-дағы тұңғыш айтысты ұйымдастыруға біздің тараптан «Amanat» партиясы, Айтыс ақындары мен жыршы-термешілер халықаралық одағы қолдау көрсетті. Сөздің орайын пайдаланып, «Amanat» партиясының төрағасы Ерлан Қошановқа айрықша алғысымызды жеткізгіміз келеді. Айтыстың ұйымдастырылуына ерекше қолдау көрсеткен Мәжілістің Экономикалық реформа және өңірлік даму комитетінің төрағасы, руханият жанашыры, меценат Нұртай Сабильяновқа арнайы разылығымызды білдіреміз. Сонымен қатар Шымкент қаласының, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау облыстарының әкімдіктері ақындар қосынын қалыптастыруға өздерінің септігін тигізді. Парижге Парламент Мәжілісінің депутаттары – Айтыс ақындары мен жыршы-термешілер халықаралық одағының төрағасы Аманжол Әлтай, танымал қаламгер Жанарбек Әшімжан қазылар алқасының мүшелері ретінде келуі де бізді қуантады. Жюри құрамында қырғыз жағынан Жогоргу Кенеш депутаттары Мирлан Самыйқожоның, Шайырбек Ташиевтің болатыны бауырлас ел парламентінің де бұл халықаралық іс-шараға тиісінше көңіл бөліп отырғанын көрсетеді.
– Айтысқа кімдер қатысады? Қашан, қалай өтеді?
– Қазақ айтыскерлерінен Айбек Қалиев, Абай Жолмағамбетов, Мейірбек Сұлтанхан, Дидар Қамиев, Бөрібай Оразымбет келгелі отыр. Олармен сөз сайысына қырғыздың суырыпсалма ақындары Амантай Құтманалиев, Азамат Болғонбаев, Ақматбек Сұлтанұлы, Мақсат Құлуев шықпақшы.
Әрине, айтыста ел мен ел емес, ақын мен ақын айтысатыны түсінікті. Ақындар жеребе бойынша айтысады. Ең көп ұпай жинаған екі ақын финалға шығады.
Айтыс осы сенбіде, 17 мамыр күні, ЮНЕСКО бас пәтерінің II залында өтеді. Мекенжайы: 125 avenue de Suffren, 75015 Paris. Бұл мәліметті интернетке де салдық, Франция мен Еуропадағы отандастарымыз бен қандастарымызға да интернет арқылы жеткіздік.
Негізгі мақсатымыз – ортақ өнеріміз арқылы тарих, тағдыр табыстырған туыстас халықтар екенімізді таныта отырып, айтыстың ғажайып қасиеттерін насихаттау. Елдігімізді көрсету.
– Қысқа да болса толымды әңгімеңізге рахмет. Айтыс сәтті өтіп, төл өнеріміз әлем төріне көтеріле берсін деп тілейміз.
Әңгімелескен –
Маржан ӘБІШ,
«Egemen Qazaqstan»
