Парламентте энергетикалық сусындар мен адам ағзасына зиян тағамдарға қосымша акциздік төлемді күшейту арқылы біз кішкене болсын үйлестіруге мүмкіндік аламыз деген үміт болған. Ұсыныс қарауға қабылданды, бірақ 15 сәуірде өткен жұмыс тобының кездесуінде Азамат Әмрин бұл идеяны қолдамады.
Дегенмен бұл әбден екшейтін мәселе. Кола мен лимонадтың бағасын көтерсе, тұтыну азаяды деп ойлау аңқаулық. Дүкен сөрелерінің белін қайыстырып тұрған тәттілердің түп атасы – қант. Бұл мәселе әбден екшейтін мәселе.
Қазақстанның алкогольсіз сусындар өндірушілер қауымдастығының басшысы Әлия Мамытбаева құрамында қанты бар алкогольсіз сусындар салығын енгізу сала кәсіпорындарына теріс әсерін тигізеді деп есептейді.
«Депутаттардың энергетикалық сусындарға акциз енгізу туралы ұсынысы талқылаусыз қабылданды. Акциз енгізілген жағдайда біз өндірістің 2025 жылғы 3,4 млрд литрден 2029 жылы 2,9 млрд литрге дейін төмендеуін күтеміз. Бұл ретте акцизді енгізудің алғашқы жылдарында айтарлықтай қысқару күтілуде, ал бұл салық түсімдеріне теріс әсерін тигізеді және импортқа тәуелділікті күшейтеді. Жиынтық акциз салығы мен ҚҚС 16% -ға дейін енгізгенде өнімнің құны кем дегенде 25% -ға дейін өседі» дейді Әлия Мамытбаева.
Қауымдастық басшысының пікірінше, акциз акцизі жергілікті өндірістің Ресейден келетін импортпен бәсекеге түсе алмауына әкеледі, онда да акциз бар, бірақ төмен.
«Ресейде қазір акциз - литріне 50 теңге, Өзбекстанда - 77 теңге. Акциз мөлшерлемесін көрші елдерге қарағанда көбірек енгізу жергілікті өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді. Қазірдің өзінде қазақстандық компаниялар ресейлік өндірушілермен бәсекелестікте жеңіліп отыр. Акцизді енгізу бұл қысымды күшейтеді» деп түсіндірді Әлия Мамытбаева.
«Есеп» компаниялар тобының негізін қалаушы Максим Барышевтің пікірінше, өндірушіге кез келген жүктеме жүктеу туралы шешімге саналы және мұқият қарау керек.
«Кез келген жаңа акциздер - бұл қолданыстағы өндірістің қысқаруы. Тұтыну құнының артуы күтілгендей өсімге емес, салықтың төмендеуіне әкеледі. Нәтижесінде бюджетке аз түсетін болады. Өндіріс қысқарған кезде жұмыстан босатылады және жұмыссыздар пайда болады. Әлемдік тәжірибеде мұндай баж салығын енгізе алмаған кәсіпорындар жабылған жағдайлар болды», деп атап өтті Максим Барышев.
Best Solution Research (BSR) зерттеуі Қазақстанда құрамында қант бар сусындарға акцизді енгізу осы кезеңде орынсыз екенін көрсетеді.
Осы орталықтың зертеушісі Мадияр Кенжеболаттың айтуынша, әлемдік тәжірибе акциздерді енгізу мен қант тұтынудың төмендеуі, семіздік немесе диабеттің таралуы арасында нақты байланыстың бар екенін растамайды. Бұл мәселе заң шеңберінде шешілетіндіктен назар аударылмаған.
«Қазақстанда акцизді енгізу ең алдымен шағын бизнеске соққы болады. Алкогольсіз сусындар өндірушілердің 90% -дан астамы - жеке кәсіпкерлер мен шағын компаниялар. Coca-Cola немесе ресейлік импорттаушылар сияқты ірі ойыншылар бейімделе алады, ал шағын өндірушілер жабылуы мүмкін. Бұл нарықтың монополиялануына және ең алдымен Ресейден келетін импортқа тәуелділіктің артуына әкеледі», дейді Мадияр Кенжебулат.
BSR зерттеуіне сәйкес, орташа қазақстандық күніне 3100-3400 ккал тұтынады және қант қосылған сусындар осы көлемнің 165 ккал ғана береді -шамамен 5%.
Tax Foundation сарапшыларының айтуынша, газдандыруға акциздер өнімнің тым тар сегментін қамтиды. Сатып алушылар кола мен лимонадтардың қымбаттауы кезінде рациондағы қанттың жалпы көлемін қысқартпай, басқа тәттілерге ауысады. BSR зерттеуінің мәліметтері бойынша, кейбір елдер салық салынғаннан кейін тәттілендірілген сусындар сатылымының төмендегенін байқаған, бірақ бұл сауықтыру нәтижесін бермеді. Сода бағасының көтерілуі адамдардың денсаулығын айтарлықтай жақсартады деген дәлел жоқ.
Тек тәтті сусындарға ғана бағытталған салықты денсаулық сақтау саласының сарапшылары оқшауланған шара деп санайды. Caspian International School of Medicine, Caspian University қауымдастығының профессоры Рафаил Қыпшақбаевтың айтуынша, акциз жай ғана қоңыраулы сағат сияқты ескертеді, ұйқыдан оятады. Бірақ семіздік індеті көрінісін нақты өзгерту үшін салық декларациясы бар жалғыз солист емес, шаралар оркестрі қажет.
Профессордың пікірінше, қазіргі уақытта газдандыру - жасөспірімдер мен балалардың артық салмағының басты демеушісі, және егер елде семіздіктің өсіп келе жатқан эпидемиясына әсер етпек болса, онда жарқыраған бөтелкедегі қанттың ең арзан, жаппай және зиянды көзінен бастау қисынды. Бірақ акциз проблеманы толығымен шеше алмайды.
«Проблемаға кешенді түрде қарау керек және халықтың талғамын қайта үйренуді бала кезден бастау керек. Қант - темекі сияқты әдет. Одан да біртіндеп айырылу керек. Адал таңбалау керек. Қазір көбі шырынға өнімнің табиғи екенін, ал ішіндегі глюкоза-фруктоза шәрбатының пропорциялы екенін жазады. Әсіресе балалар үшін жарнаманы реттеу керек. Балаларға темекіні жарнамалауға болмайды ғой, сода да жарнамалауға болмайды. Университеттер мен емханаларда фастфуд автоматтарын ауыстыру, мектептерде чипстер мен шырындарды сатпау. Су, жеміс, ашыған сүт сусындарын сату. Ол үшін пайдалы баламаларды өндіру мен сатуға субсидиялар қажет. Және трибунадан қант зияны туралы қызық дәрістер оқымау керек. Қантты аз жеп, көңілді емес, сәнді болу керек» дейді Рафаил Қыпшақбаев.
