Суретті түсірген Юрий БЕККЕР
Желіде желдей ескен жалған-шыны аралас ақпараттар онсыз да үрей билеген жұрттың жүйкесін титықтатқаны рас. Әсіресе көпқабатты үйлердің тұрғындары үйлеріне қайта кірер-кірмесін білмей екіұдай күйге түсті. Тал түсте қала көшелерінде кептеліс болып, жұрт жер үйде тұратын туыс-туғандарына ағылды. Екінші ауысымдағы сабақтар тоқтатылып, мектеп пен балабақша тәрбиеленушілері үйге қайтарылды.
Қала әкімі Ерболат Досаевтың жетекшілігімен шұғыл комиссия құрылып, төтеншеліктер қала тұрғындарына 16.00-ге дейін ашық алаңда немесе арнаулы пункттерде болу керектігін ескертті. Әкімдіктің баспасөз қызметі сағат 13.00-де қалада 384 қабылдау орны жұмыс істеп тұрғанын, олардың дені мектептер мен балабақшаларда, жоғары оқу орындарының ғимараттары мен стадиондарда орналасқанын хабарлады.
Төтенше жағдайлар департаменті қала тұрғындарын сабырлық сақтап, тек ресми ақпаратқа құлақ асуға шақырды. Себебі Whatsapp хат-хабар желісінде «айғайға айтақ қосқан» жалған хабарламалар жаппай тарап жатты. Жұрт көкейіндегі «Зілзала мұнан да жойқын екпінмен қайталана ма?» деген сұраққа тиісті орындар түс ауа жауап берді.
«Сейсмикалық бақылау мен зерттеу ғылыми орталығының жағдайды бағалау жөніндегі комиссиясы алдағы күндері Алматы аумағында күшті жер сілкіністері болмауға тиіс деген қорытындыға келді. Операциялық сейсмикалық деректерді талдай отырып, комиссия 2024 жылдың 4 наурыз күні 12 сағат 20 минутта полигонда сейсмикалық жағдай тұрақты екенін атады. Наурыздың 4-і күні сағат 11:22 мин (Гринвич бойынша) Қазақстан мен Қырғызстан шекарасында магнитудасы Мрv=6.1 тіркелген жер сілкінісі Алматыда 5 балл, эпицентрде MSK-64 шкаласы бойынша 5-6 балл болды. «Сейсмикалық бақылау мен зерттеу Ұлттық ғылыми орталығы» ЖШС сейсмикалық жағдайды бағалау жөніндегі комиссия жақын арада күшті жер сілкіністері 70% күтілмейтінін, алайда елеулі қауіп төндірмейтін қайталама дүмпулер болуы мүмкін екенін айтты. Ғылыми орталық бақылауды жалғастырады. Жоғарыда аталған комиссияның келесі отырысы 6 наурызда өтеді», деп хабарлады ТЖД баспасөз қызметі.
Табиғаттың дәл қай кезде тосын мінез танытарын әзірге ешбір ғылым тап басып айта алмайды. Десе де Алматының сейсмикалық қауіпті нүктеде орналасқаны ғылыми тұрғыдан дәйектелген дүние. Қаңтардағы жағдайдан кейін Президенттің төрағалығымен арнайы жиын өтіп, Алматыға салмақты сейсмикалық сараптама қажеттігі, жағдайдың алдын алу мен сақтық шараларының сапасын күшейту жіті тапсырылған болатын.
«Жаман айтпай жақсы жоқ». Төтенше жағдай бола қалса, ғимараттар төтеп бере ала ма? Бұқараны мазалаған басты сауалдың бірі осы. Алматыда салынғанына жарты ғасырдан асқан, тіпті 70-80 жылғы таяған тұрғын үйлер аз емес. Дүлей дүмпу түгілі, қит етсе қисайып қалатын сапасы төмен құрылыстар жауапты сәтте сыр бермесе игі. Алматы қалалық Жоспарлау және урбанистика басқармасы жер сілкінісі салдарынан бірді-екілі ғимараттардың төбе сылағы түсіп, қасбетті әрлеу материалдарының элементтеріне зақым келгенін жеткізді. Мамандар бұл зақымданулар тірек конструкцияларының бұзылуына жатпайтынын, мұндай жағдайға тап болған нысандардың тізімі сараптамалық тексеруден өтетінін мәлімдеді.
«Қаңтардың соңында болған жер сілкінісінің шығу тарихы бізге белгілі еді. Қытайдағы жойқын дүмпудің қайталама тербелісі екенін білдік. Осы жолғы сілкініс Алматыға тым жақын жерде болды. Арада қанша сағат өтсе де қайталама дүмпу болмады. Осы жағы мені ойландырып отыр. Мұндай жағдайлар сирек кездеседі. Дүмпудің ошағы жақын жерде екенін бірден сездім. Дегенмен үрейге жол бермеу қажет. Бұрын бұл аумақта жойқын жер сілкінісі бірнеше рет болған. Бұл тұрғыда 1887 жылғы Верный жер сілкінісін және 1911 жылғы Кемин жер сілкінісін атауға болады. Тау қойнауында бізге беймәлім небір тектоникалық үдерістер жүреді. Қалай дегенде де сақтық шараларына мұқият болған абзал. Дүмпу 6-7 баллдан асса, бұл үлкен қауіп тудырады», дейді сейсмолог ғалым Әлқуат Нұрмағамбетов.
– Қазір тыныштық кезеңі аяқталып, белсенділік басталды. Сондықтан тұрғындар мен қала билігі барлық жағдайға дайын болуы керек. Табиғатқа сабыр берсін. Егер де бір жағдай бола қалса, ешкім бізді сақтап қала алмайды. Ұзақмерзімді болжам бойынша Алматының қатты жер сілкіну жағдайы жоғары аймақ екені кеңес заманынан бері айтылып келе жатыр. Ол кезде бұл мәселе терең зерделеніп, талап қатаң сақталатын. Халықтың амандығы бәрінен маңызды. Құмырсқаның илеуіндей қабаттастыра салынған құрылыстар ашық алаңқайларды тарылтып, қауіпсіздік мәселесін қиындатып отыр. Бастысы халық дүрлікпей, сақтық шарасына саналы көзбен қарағаны абзал, – дейді қоғам белсендісі Мәулен Сыбаш.
Жер сілкінісі қас қағым сәтте өтеді. Сейсмикалық белсенді аймақта тұратын әрбір азамат кез келген тосын оқиғаға дайын болуы керек. Әр тоқсан сайын өтетін сейсмикалық жаттығуларда «апат орын ала қалса, азаматтар үйде және жұмыс орындарында не істеуі, қалай қорғануы қажет?» деген сауалдарға жауап беріледі. Өз жақындарының қауіпсіздігіне салғырт қарамайтын азаматтар сақтану сауатын арттырып, интернеттегі арнайы нұсқаулықпен танысқаны абзал. Мамандардың айтуынша, басты мәселе – тұрғындарды үрейлендірмеу. Өйткені жаппай үрей белең алса, жағдай ушыға түседі. Мәселен, жер сілкінуі кезінде ғимараттардың сыртқы қабырғалары ең қауіпті саналады.
«Алматы қаласының тұрғындары тербелісті сезіне салысымен қауіпсіздікті ойлауы керек. Олар алдын ала отбасы мүшелерімен бірге үй ішіндегі қауіпсіз аймақтарды анықтап, апат бола қалған жағдайда сол жерге жету керектігін білгені жөн. Үйде ең қауіпсіз жерлер – негізгі құрылымдық қабырғалар, есік жақтаулары. Төтенше жағдай кезіндегі дұрыс әрекет сіздің аман қалуыңызға себеп болуы мүмкін. Біздің мақсатымыз – халыққа қалай сақтану керегін түсіндіру, оларды арнаулы ережелермен таныстыру», дейді төтеншеліктер.
АЛМАТЫ
