Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Numbeo сарапшылары деректер жинайтын 97 елдің ішінде Қазақстан аутсайдерлер тобына кіреді. Еуропа мен Азияның көптеген елімен салыстырғанда біздің республика өз азаматтарының жоғары, тіпті жаһандық орташа жалақысымен мақтана алмайды. Жұмыс істейтін адамдар жалдамалы жұмыстан ең жоғары табыс алатын бес елде сома мыңдаған долларға жетеді. Мысалы, Швейцарияда салықты төлегеннен кейінгі орташа жалақы – 6,6 мың доллар. Бұл біздің табыстан 11,3 есе көп. Теңгеге айырбастар болсақ, 6,6 мың доллар дегеніңіз – 2,9 млн теңге.
Әрине, Қазақстан мен Швейцария арасын мыңдаған шақырым ғана емес, бірқатар материалдық, мәдени ерекшеліктер де бөліп жатыр. Швейцария өмір сүру сапасының индексі жоғары елдердің қатарында. Ал Қазақстан бұл рейтингте Нигерияға таяу тұр. Мұны бір деп қойыңыз. Өмір сүру индексін шығару үшін елдегі өмір сүру құны, қауіпсіздік деңгейі, денсаулық сақтау көрсеткіші, экологиясы мен тұрғын үй қолжетімділігі ескеріледі. Швейцария бұл рейтингте 185,8 индексімен алтыншы орында. Қазақстан көрсеткіштен екі есе төмен – небәрі 96,5 балл – және 84 елдің ішінде 73-орында.
Finprom сарапшыларының айтуынша, біздің республикамыз барлық дерлік көрсеткіштер бойынша – жалақының сатып алу қабілеті, өмір сүру құны, ластану деңгейі, қауіпсіздік, денсаулық сақтау жағдайы бойынша артта қалды. Екі елге ортақ бірден-бір нәрсе – азаматтар үшін баспананың құны мен қолжетімділігі. Егер Швейцарияда жылжымайтын мүлік құнының үй шаруашылығының табысына қатынасы 11 болса, Қазақстанда бұл көрсеткіш – 10,9. Көрсеткіш орташа табысы бар азаматтың ауданы 90 шаршы метрді құрайтын пәтерді сатып алу үшін қанша жыл жинақтау керектігін көрсетеді. Айлықтары жоғары болғанымен, швейцариялықтарға үй сатып алу біз секілді қиынға соғады. Бір қызығы, бұл елдегі ипотекалық несиенің пайыздық мөлшерлемесі біздің азаматтардың арманына да кірмейді: 20 жылға тұрғын үй несиесін алғанда – небәрі 2,5 пайыз.
Осындай жақсы шарттар бола тұра кез келген швейцариялық отбасы несиеге пәтер сатып ала алмайды. Швейцария халқының 38,2 пайызы ғана жеке баспанаға ие. Мұның бәрі құнына байланысты. Швейцария қалаларындағы көпқабатты тұрғын үйдің бір шаршы метрінің құны 17,2 мың долларды құрайды. Бұл Қазақстанмен салыстырғанда 12 есе көп. Біздің елде шаршы метр 1,4 мың долларға бағаланады, бұл да – көптеген отбасы үшін қолжетімсіз баға.
«Швейцариялықтардың көпшілігі тұрғын үйді жалға алады, бұл да көп ақшаны қажет етеді. Цюрихте немесе Женевада бір бөлмелі пәтерді жалдау құны – айына 2 200 доллар. Біздің елде орташа бағалар, Numbeo деректеріне қарағанда, әлі соншалықты жоғары емес: айына небәрі 552 доллар. Жылжымайтын мүлік агрегаторлары өте қымбат, бірақ еуропалық стандарттар бойынша шағын болса да, Алматыда айына 500-600 мың теңгеге (1,1-1,3 мың доллар) пәтерлерді ұсынады. Қазақстан мен Швейцарияда балабақша қызметтерінің бағасы да айтарлықтай ерекшеленеді. Еуропалық елде мектепке дейінгі мекемеде баланы тәрбиелеу мен күту үшін ай сайынғы төлем 2,8 мың доллардан асады. Ал Қазақстанда, кем дегенде, теориялық тұрғыдан алғанда, мемлекет негізгі шығындарды көтереді, ал ата-аналар тек тамақ үшін төлейді (бірақ бұл тек мемлекеттік балабақшаларда ғана, олар бұрыннан барлық балаларға жеткіліксіз болды)», делінеді.
Швейцарияда киім-кешек, коммуналдық қызмет, бензин мен азық-түлік те Қазақстаннан әлдеқайда қымбат. Дәмді ірімшіктер елінің экологиялық санасы өте жоғары. Ол жақтағылар экологиялық таза, органикалық өнімдерді, тіпті қымбатырақ болса да сатып алуға дайын. Үкімет «жасыл» егіншілікті де қолдайды: Швейцарияның ауыл шаруашылығы жақсы субсидия алады. Үш жыл бұрын Швейцарияның Экономикалық зерттеулер орталығы бай елдің ауылшаруашылық өндірісінен мүлде бас тартуы мүмкін деген мәліметтерді жариялады. Органикалық егіншілікке қойылатын жоғары талаптарды ескере отырып, қазірдің өзінде швейцариялық өнімдерді өз бетіңізше өндіргеннен гөрі сыртқы нарықтан сатып алу тиімдірек.
Осы салыстырмалы деректерге сүйене отырып, мұндай жоғары бағалармен швейцариялықтардың бүкіл жалақысын үлкен тұтынушылық шығындар «жеп қояды» деген қате тұжырым жасауға болады. Бірақ олай емес. Бұл еуропалық елде жалақының жоғары болғаны сонша, азық-түлік, киім-кешек және бензин бағасын төлеу қиын емес. Бір жыл бұрын «Рейтинг» әмбебап агенттігінің сарапшылары әлемнің 39 еліндегі азық-түлік құнының үлесін салыстырып, Қазақстан бұл тізімде соңғы орында деген қорытындыға келген. Қазақ отбасыларының азық-түлік шығындарының үлесі ең жоғары – 53 пайыз. Швейцарияда отбасылық бюджеттің 12,8 пайызы ғана тамаққа жұмсалады.
