Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Біз білім алып жатқан университет (Lancaster University) Ланкастер қаласының шет аймағында орналасқан. Кампус біраз жерді алып жатыр. Оқу орнына жақын маңда «Galgate» (Галгейт) деп аталатын, бізше айтқанда, ауылдық округ бар. Осы жерде «Drinkwater Mushrooms Ltd» агрокомпаниясы орналасқан. Кәсіпорын елдің барлық супермаркетін саңырауқұлақпен қамтамасыз етеді. Саңырауқұлақтың порчини және каштан сияқты түрлерін өсіретін компания 1969 жылдан бері жұмыс етіп келеді.
Агроферманы оңай тауып келдік, бірақ оның ішіне кіруге мүмкіндік жоқ, бөгде адамдарды маңына да жолатпайды. Алғашқы күні айналасын фотоға түсіріп, кері қайттық.
Жетісіне бір рет аптаға жететіндей азық-түлік сатып аламыз. Әр жұма күні кешкілік ALDI (бағасы арзан) супермаркетіне барамыз. Осы уақытта сауда орнында адам ерекше көп. Барған сайын қырғыз бауырларды жиі кездестіреміз. Олар да бізді жақын тартып, туысқанын көргендей амандық-саулық сұрасады. Сұрастыра келе білгеніміз, барлығы жоғарыда аталған фермада жұмыс істейді екен. Іздегеніміз алдымыздан шығып, біз де қуандық. «Фермада қазақтар жұмыс істей ме?» деп сұрағанымызда, «Қазақтар бар, бірақ аз», деп жауап берді. Бір күні осы сауда орнында қазақ қыздарын да жолықтырдық.
Ардақ, Нәзира және Гүлнұр Қызылорданың тумасы екен. Ұлыбританияға өткен жылдың қараша айында келіпті.
«Мен негізі Оңтүстік Кореяға кетемін деп жүрген едім, бірақ жұмыс осы елден бұйырды. Таңнан кешке дейін саңырауқұлақ тереміз. Таңғы сегізде басталған жұмыс кейде ерте, кейде 8-9-да, кеш аяқталады. Бір күн ғана демаламыз. Фермада екіқабатты үй бар, сонда тұрақтадық. Қалған жұмысшылар «керуен» деп аталатын вагондарда тұрады. Іші жылы. Тамақты өзіміз әзірлейміз. Нанды қолдан пісіреміз, тағамдары құнарсыз секілді, үйренісе алмай жүрдік. Оның үстіне күн салқын, ызғарлы, жаңбырлы. Жатын орынға аптасына 53 фунт стерлинг ұстап отырады», деді қыздардың ішіндегі еті тірісі әрі кішісі Ардақ.
Қазір Ланкастердегі «Drinkwater Mushrooms Ltd» агрокомпаниясында бес қазақ еңбек етіп жатыр. Жалақылары сағатына 10,10 фунт стерлинг. Бұл – Британия үкіметінің бекіткен тарифі. «Brexit»-тен соң Еуроодақ елдерінен келетін жұмыс күші едәуір азайып, жергілікті фермерлер көп шығынға батқан. Жеміс-жидек уақытында терілмей, қоқысқа да тасталды. Ал елдің жергілікті халқы мұндай қара жұмысқа шыдамсыз әрі айлығын мардымсыз санайды. Сол себепті 2019 жылы мемлекет қанатқақты жоба әзірлеп, ТМД елдеріне ұсынады. Осылайша, Қазақстан, Қырғызстан, Түрікменстан секілді елдерден арзан жұмыс күші Ұлыбританияға ағылды. Жұмысшы мигранттар бастысы виза уақытын қатаң сақтап, заңға бағынса болғаны. Олар маусымдық жұмысқа 6 айға ғана келе алады.
«Біз Ұлыбританияда маусымдық жұмыс барын естігенімізбен, қалай баруға болатынын білмедік. Сұрастырып жүріп, осы жұмысты ұйымдастыратын агенттікке жолықтық. Сұраған ақшасын төлеп, бес ай күттік. Кейін білгеніміздей, мемлекеттік сайт арқылы өзіміз өтініш толтырып жіберсек те болады екен. Бір жағынан ағылшын тілін білмегеніміздің кесірі тиді. Екі ортада делдал агенттіктерге қомақты қаржы бердік, олар болса берген уәделерін орындамады. Алты адам бірге келуіміз керек едік, жан-жаққа тарап кеттік. Үш адам жұмыс болмай, екі апта Лондонда босқа жүрді. Тырмысып жүріп біз әйтеуір орналастық. Бірақ алданып қалған адамдар көп. Сондықтан агенттіктердің қызметіне сенбеген дұрыс», дейді Ардақ.
Ұлыбританияға еңбек мигранттары «Tier-5 Seasonal worker» визасымен келеді. Бұл виза түрі аптасына 30 сағат жұмыс істеуге рұқсат береді. Ел билігі Азия, оның ішінде ТМД елдерінен келетін мерзімді жұмысшыларға квота санын жыл сайын арттырып отыр. Мәселен, 2023 жылы – 45 мың, 2022 жылы – 38 мың, 2021 жылы – 30 мың, 2020 жылы – 10 мың, 2019 жылы 2 500 квота бөлген.
«Саңырауқұлақ өсіретін ферма аумағы үлкен. Жылыжайдың іші ыстық, күні бойы сонда жүреміз. Біз дайын саңырауқұлақтарды теріп, қораптауға жібереміз. Оларды тергенде де үлкен-кішісін бірегей етіп, сұрыптап салып отыру керек. Жұмыс ауыр емес, бірақ жылдамдық, қозғалыс керек. Жұмысқа ұялы телефонмен кіруге болмайды. Келген кезде 11 қазақ болатынбыз, алтауы өткен айда жұмыс мерзімі аяқталып, елге оралды. Енді бесеуіміз сәуір айына дейін осында боламыз. Қырғыздар өте көп, украин, болгарлар бар. Ағылшын тілін үйренемін бе деп келген едім, қырғызша сөйлеп кеттім», деп күлді Ардақ.
Еңбек мигранттарының басым бөлігі тіл білмейді. Ардақтың айтуынша, бірнеше топқа бөлінген жұмыс бригадасын орыс тілін білетін адам басқарады. Жалпы, үкіметтің жаңа елдерден еңбек мигранттарын тарту туралы шешімін ферма қожайындары құп көрмейді. Олардың айтуынша, билік бұлармен санаспайды.
«Бізге жұмыс күші жетіспейтіні анық. Алайда қазір келіп жатқан еңбек мигранттарының тіл білмеуі бізге қиындық туғызып отыр. Өйткені олардың тілінде сөйлеп, түсіндіре алатын супервайзерлер бөлуіміз керек. Оның үстіне барлығын даярлықтан өткізу қажет. Бұл біраз уақыт пен қосымша шығынды талап етеді. Әр елден келген жұмыс тобын әуежайдан күтіп алып, оларға жағдай жасау керек. Үкімет ұсынған жоба бізге қолайлы болып тұрған жоқ», дейді «Angus Soft Fruit Ltd» компаниясының (Арброт, Шотландия) маркетинг бөлімінің жетекшісі Джил Уайтман «The Courier» сайтына берген сұхбатында.
2020 жылы Шеффилд университетінің Саяси экономика ғылыми зерттеу институты Ұлыбританияның ауыл шаруашылығына жыл сайын шамамен 70 мың маусымдық жұмысшы қажет екенін мәлімдеді. Осыған орай ел билігі еңбек мигранттарына арналған виза уақытын 2024 жылдың соңына дейін ұзартты. Ұлыбритания Ішкі істер министрлігінің ақпараты бойынша маусымдық жұмысқа Қазақстаннан 2019 жылы – 4, 2020 жылы – 11, 2021 жылы – 391, 2022 жылы – 2 672, ал өткен жылы 4 430 адам келген.
