– Жоғары білім беру біліктілігін тану туралы Токио және жаһандық конвенцияның негізгі мақсаты қандай?
– Токио конвенциясы, жоғары білім беру біліктілігін тану туралы Азия-Тынық мұхиты аймақтық конвенциясы 2011 жылдың 26 қарашасында Токиода қабылданып, 2018 жылдың 1 ақпанында күшіне енді. Оған 12 мемлекет қол қойды. Токио конвенциясы Азия-Тынық мұхиты аймағында серіктес елдердің білімін тану саласындағы ынтымақтастықты ынталандыруға, сондай-ақ академиялық ұтқырлықты арттыру мақсатында ақпарат алмасуды қамтамасыз етуге бағытталған. Ал жоғары білімге қатысты сертификаттарды тану туралы жаһандық конвенция 2019 жылдың 25 қарашасында ЮНЕСКО Бас конференциясының 40-сессиясының пленарлық отырысында қабылданды. Биыл 5 наурызда күшіне енді. Құжаттың ерекшелігі – алғаш рет ғылыми дәрежелерді аймақтық емес, жаһандық деңгейде танудың жалпы қағидаттарын бекітті. Оған 22 мемлекет қол қойды. Бұл конвенциялар студенттер мен мамандардың халықаралық ұтқырлығына жәрдемдесудің, сондай-ақ әртүрлі елдер арасында академиялық дәрежелер мен біліктіліктерді танудың жалпы стандарттарын белгілеудің негізгі құралы болып саналады.
– Жоғары білім саласындағы конвенцияларды ратификациялауда біздің ел қандай артықшылықтарға ие болады?
– Екі конвенция да жоғары оқу орындары мен жүйелердің әртүрлілігін құрметтейді, қолдайды әрі қорғайды. Сонымен қатар конвенциялар мәдени әртүрлілікке баса назар аударады. Екі конвенция да жеке тұлғаның мүддесін негізге алады. Жоғары оқу орнына түсу үшін және жұмысқа орналасу үшін өзінің біліктілігін өзі бағалауға құқылы. Конвенцияның екеуінде де біліктілікті тану ашық, әділ әрі кемсітусіз болуы керек екені баса айтылған. Жаһандық конвенция мен Токио конвенциясы оқытушылардың, студенттердің, зерттеушілердің мамандардың ұтқырлығын арттырады әрі студенттер мен зерттеушілердің халықаралық ұтқырлығына ықпал етеді. Қысқамерзімді перспективада конвенцияларды ратификациялау ортақ тетіктер мен стандарттарды белгілеу арқылы тану үдерісін жеңілдетеді, студенттер мен мамандардың ұтқырлығын арттырады, білім мен тәжірибе алмасуды кеңейтеді, сондай-ақ халықаралық бәсекеге қабілеттілікті арттырады. Ұзақмерзімді перспективада бұл еліміздің өңірлік деңгейде ғана емес, халықаралық деңгейде де жоғары білім беру біліктілігін тану саласындағы ұстанымын нығайтады. Токио конвенциясын ратификациялау Азия-Тынық мұхиты азаматтарының Қазақстанның білім беру жүйесі, жоғары оқу орындары, білім беру бағдарламалары жоғары білімнің ұлттық біліктілік жүйесі және дипломдар мен сертификаттар беру үдерісі туралы хабардарлығын арттырады. Мұндай өзара іс-қимыл елдер арасындағы өзара түсіністік пен сенімді жақсартуға, сондай-ақ білім мен тәжірибенің мәдениетаралық алмасуын кеңейтуге ықпал ететін болады. Токио конвенциясы бойынша қабылданатын міндеттемелер Қазақстанның Лиссабон конвенциясы бойынша міндеттемелерімен іс жүзінде сәйкес келеді. Токио конвенциясын жүзеге асыру ішкі заңнамаға өзгерістер енгізуді талап етпейді. Лиссабон конвенциясын іске асыруды сүйемелдейтін Ғылым және жоғары білім министрлігінің Жоғары білім беруді дамытудың ұлттық орталығы бір мезгілде Токио конвенциясы үшін де ұлттық ақпараттық орталық бола алады. Сондай-ақ Азия-Тынық мұхиты елдеріне жоғары білім беру жүйесі мен сапаны қамтамасыз ету тетіктері, біліктілік пен оқу орындары туралы ақпарат бере алады.
– Құжаттар ратификацияланғаннан кейін еліміз халықаралық қоғамдастық алдында қандай міндеттемелерді орындауы керек?
– Айта кету керек, еліміз конвенциялардың көптеген баптары бойынша өз міндеттемелерін орындап та жатыр және әкімшілік өзгерістер енгізу арқылы кез келген басқа міндеттемелерді орындай алады. Қазақстан қазірдің өзінде Ғылым және жоғары білім министрлігі арқылы конвенцияларда айқындалғандай Ұлттық ақпараттық орталықты құрды. Орталық жоғары білім беру жүйесі мен сапаны қамтамасыз ету тетіктері, біліктілік пен оқу орындары туралы ақпарат береді. Орталық жеке тұлғалардың шетелдік біліктілігін конвенцияға сәйкес белгіленген міндеттемелерге сай бағалайды. Ол конвенция бойынша міндеттемелерге сәйкес шетелдік білім беру құжаттары мен саяси ұсыныстарды тану бойынша мемлекеттік қызметті ұсынады. Екі конвенция да қатысушы елдердің міндеттемелері мен жауапкершілігін айқындайды. Бірінші жауапкершілік білім берудің әртүрлі деңгейлерімен байланысты біліктіліктерді. Мысалы, қолжетімділік біліктіліктерін, жоғары білім беру біліктіліктерін, сондай-ақ дәстүрлі емес білім беру нысандарын қоса алғанда, әртүрлі тәсілдермен алынған біліктіліктерді тануға қатысты. Мемлекет Еуроодаққа мүше басқа мемлекеттерде алған біліктіліктерін, сондай-ақ елеулі айырмашылықтар көрсетілуі мүмкін жағдайларды қоспағанда, елдегі белгілі бір білім деңгейіне қойылатын жалпы талаптарға сәйкес келетін құжатталған алдыңғы білімді тануы керек. Екінші – босқындардың біліктілігін тану. Үшінші – ақпарат беру.
– Конвенцияларды жүзеге асыруда студенттер мен оқу орындарын қолдау үшін қандай шаралар қабылданады?
– Конвенциялар шеңберінде тану қағидаттарын іске асыру тану жолындағы негізсіз кедергілерді барынша азайтады. Сонымен қатар шетелде білім алған әрі оқуға немесе кәсіптік қызметпен айналысуға ниет білдірген адамдардың тап болатын қиындықтардан сақтандырады. Сондай-ақ шетелде білім алуға мүмкіндігі бар азаматтар санының артуына оң әсер етеді.
