«Шын мәнінде, кітап оқитын ел зиялы ұлтқа айналады. Біз жас ұрпақтың кітапқа құштарлығын оятуымыз керек. Бұл қиын мәселе екенін түсінемін. Әсіресе олардың бар назары әлеуметтік желіде болған кезде тіпті қиын. Бірақ бұл мәселемен шұғылдану керек. Басқа жол жоқ», деген болатын Президент. Мемлекет басшысының «Балалар әдебиеті» бағдарламасын жасау және жүзеге асыру туралы тапсырмасы аясында Оқу-ағарту министрлігінің Республикалық ғылыми-педагогикалық кітапханасы балаларға арналған көркем әдебиеттің интерактивті каталогін әзірледі.
«Еліміздің білім беру ұйымдарына Bookfund.gov.kz жүйесі құрылды. Бұл – қазақ әдебиетінің түрлі кезеңі мен жанрларын қамтитын цифрлық форматтағы кітаптардың арнайы тізімі. Қазір бекітілген көркем әдебиет тізімі бойынша интерактивті каталогтерді енгізу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Одан кейін пайдаланушылар өз аккаунты бойынша жүйеге тіркеліп, толық каталогпен таныса алады», дейді Республикалық ғылыми-педагогикалық кітапхананың директоры Әлия Сайдембаева.
Иә, балаларға арналған кітаптардың тізімі жасалғаны қуантады. Бірақ ең басты мәселе – баланы сол кітапты оқуға баулу. Мәселен, біздің бала кезімізде смартфон болса да, оның мүмкіндігі дәл қазіргідей дамыған жоқ еді. Бәлкім, содан да болар, бізге қызықтың бәрі кітапхананың ішінде көрінетін. Ал баланың санасы смартфонға байланған кезеңде «оқуға қайтіп баулуға болады» деген сұрақ туады. Бізге әке-шешеміздің «Балам, кітап оқы» деген сөзі мен көрсеткен үлгісі негіз болды. Одан соң мектеп кітапханасында бетін ашқаннан елітіп әкететін ертегі кітаптар көп болды ма, әйтеуір бала қиялымызды байытып, оқитын дүние табыла беретін. Айтпақшы, биыл Астанада жыл сайын өтетін халықаралық кітап жәрмеңкесіне барған кезде кішкентай оқырмандардан не оқып жүргенін сұраған едік. Бір-екі бала сөреде тұрған Бердібек Соқпақбаевтың «Менің атым Қожа» кітабын көрсеткені болмаса, 99 пайызы (артық не кем айтқанымыз емес) орыс және ағылшын тіліндегі кітаптарды атаған-ды. Сонда балалардың қызығушылығын оятатын қазақша кітап жоқ па деген ойға қалдық. Ал Республикалық ғылыми-педагогикалық кітапхана жасаған тізім осы олқылықтың орнын толтырады деп сенеміз.
Психолог мамандар баланың кітапқа қызығушылығын оятып, оқу дағдысын кішкентайынан үйрету керек, балаға оқу мәдениетін 3 айлығынан бастап қалыптастырған жөн дейді. Иә, бұл баланың бойына бір сәтте қалыптаса салатын дағды емес.
«Кез келген бала естігенін емес, көргенін істейді. Сондықтан бала кітап оқу үшін ата-ана өзі де кітап оқуы керек немесе баланы қалыптастыратын ортасы болғаны абзал. Сондай-ақ кітапты баланың қызығушылығына қарай таңдаған жөн. Әрі кітаптың тілі түсінікті, жеңіл жазылған болуы керек. Бала кітапты оқып аяқтағаннан кейін міндетті түрде сол бойынша сұрақ қойып, әңгіме өрбіткен дұрыс. Бұл оның өз ойын, пікірін еркін жеткізуге тәрбиелейді. Ал 1 жасқа дейінгі балаға дауыстап кітап оқып беруге және оны визуалды қызықтыруға болады. Кітаптағы суреттердің атауын айтқанда бала есту және көру арқылы байланыстырып түсінеді. Бұл оның сөздік қорын молайтуға септігін тигізеді. Сонымен қатар кітап оқу уақытын баланың қызығушылығына қарай лайықтап белгілеу керек. Егер бала жалыға бастаса, мәжбүрлеп оқытуға болмайды. Сондықтан бірнеше минут отырса да, оқығаны маңызды. Бала күн сайын аз уақыттан кітап оқуды әдетке айналдырса, құлшынысы оянып, келесіде ұзағырақ уақыт оқитын болады» дейді психолог Ғалия Мақашева.
Психолог мамандардың айтуынша, мектепке дейінгі жастағы балаларға күндіз немесе кешке, ал бастауыш мектеп оқушыларына ұйықтар алдында, түнде ертегі оқыған дұрыс. Тіпті балаға кітаптағы кейіпкерге тән мінез-құлық пен дауысты сомдап беруге болады. Ол баланың қиялын дамытады. Мағжан Жұмабай «Педагогика» кітабында бала қиялын дамытуға мән беру аса маңызды екенін жазған. «Жан тұрмысы өркендеу үшін, яғни ойы, ақылы кеңейіп, құлқы түзеліп, тілі баю үшін жас балаға ертегі – тым қымбат нәрсе. Бала ертегіні жан-тәнімен тыңдайды. Ертекке шын көңілімен нанады. Бала құрғақ ақылды ұқпайды. Жандандырып, суреттеп алып келсең ұғады. Мысалы, балаға өтірік айтпа деген құрғақ сөзің желге айтылғанмен бірдей. Егер сен балаға өтірікші туралы ертек айтсаң, сол ертекте өтірікшінің өтірігінен қор болғанын, зиян көргенін суреттеп алып келсең, міне, бала өтірік айтпау керек екендігін сонда ұғады. Қысқасы, балаға ертегі – тым қымбат нәрсе. Бірақ ертегінің ертегісі бар. Кейбір ертектер баланы бұзудан басқаға жарамайды. Мысалы, дию, пері, жалмауыз кемпір, аруақ, көрден кебінін жалмап шығатын обыр, жын-шайтан секілді ертегілерді балаға айту тіпті дұрыс емес. Мұндай ертегілер баланы бұзады, қорқақ, жасық қылады. Қазақтың баланы «бөки келеді», «қызыл көз келеді» деп қорқытулары да тым-ақ жарамайтын іс», дейді Мағжан Жұмабай.
Расында, ертегілер сәби санамызға түсінік қалыптастырып, сезім түйсігімізді дамытты, сұлулықты көріп, жамандықтан жиренуге үйретті. Баланың сана-сезіміне лайықтап жазу жаза алу әсте қиын іс. Әрі ол әр баланың өз заманына сай болуы керек. «Балалар әдебиетін жазу да бала көзінің айналасын қаламмен сызу секілді. Егер дұрыс жаза алмасаңыз қарашығын ағызып жібергеніңіз», дейді ақын Ерлан Жүніс. Сондықтан баланың оқығаны ғана емес, не оқығаны да маңызды екенін ескергеніміз жөн. Әлбетте, балалар әдебиетінің жайы өз алдына бөлек әңгіме. Ал Мемлекет басшысы айтқандай, оқырман ел зиялы ұлт болу үшін бесіктен бастау керек.
