Экономикалық тұрғыдағы дербестігінің жеткіліксіздігінен, кеш әлеуметтенуінен және жалпы азаматтық белсенділіктің төмендігінен қазақстандықтардың өз болашақтарына деген сенім деңгейі төмендей түскен секілді. Еңбек нарығындағы нақты ахуалға сәйкес келетін мамандар даярлай алмай отырмыз. Бұл өз кезегінде жұмыссыздықты көбейтті, бағаны тым асқақтатып, экономикалық дамудың сапасын нашарлатты. Еңбек ету дағдысы мен халыққа әлеуметтік қызмет көрсету сапасының деңгейі төмендеді.
Сайып келгенде, бәленің бәрі – әлеуметтік-экономикалық ахуалдың нашарлауынан, барлық салада істеліп жатқан жұмыстардың сапасыздығынан. Соның себебінен, жұмыссыздық, әлеуметтік түйткілдер тұрғындардың өмір деңгейі мен оның өзін-өзі сезіну мәселесі мен көңіл-күйіне теріс әсер етуде. Жастар сапасыз білім алып, содан келіп жұмыссыздардың қатарын толтырып, қарапайым жұмыстарды елемей, ауырдың үсті, жеңілдің астымен жүріп, тер төкпестен және жауапкершілікті мойындарына артпастан, өз мамандықтарынан «жеріп», ақшасы мол қызметті іздеп, шетінен «бастық» болғылары келеді. Қазақстанның кез келген түкпірінде шұрқ-тесік, ойқыш-ойқыш жолдар, қабырғалары жарылып, есік-терезесі қисайған, шатыры ұшып, төбесінен су ағып, сылағы түскен, тіптен опырылып құлап жатқан жаңадан салынған үйлер кездеседі. XXI ғасырда осындай тұрмыстық «ыңғайсыздықтың» тауқыметін көріп, мал асырап, оны бағайын десе, өрісі тар ауылдар қаншама. Сапа тұрғысынан алғанда қалалардағы жағдай да мәз емес. Жаппай сапасыздық немқұрайдылыққа әкеліп, адамның пейілі бұзылып, жаны күйзеліске ұшырап, азаматтар саналы қадам жасаудан қалып барады.
Тұрғындарға көрсетілетін тұрмыстық қызметтердің сапасының көп жағдайда сын көтермеуі қоғамда әртүрлі теріс пікірлер тудырып, әлеуметтік желілерде жағымсыз ақпараттық кеңістік қалыптастыруда. Ол, өз кезегінде, қоғамдық ортаның әлеуметтік-мәдени негізіне көлеңке түсіріп, мемлекеттік басқару жүйесінің беделіне нұқсан келтіруде. Өйткені адамдардың өздерін әлеуметтік тұрғыда жақсы сезінуі олардың көңіл күйіне, қазіргі және болашақтағы өмірлік жағдайларын субъективтік тұрғыда бағалауларына, материалдық жағдайы мен әлеуметтік мәртебесіне байланысты. Оның сыртында олардың кәсіби қызметі, құқықтық тұрғыда қорғалуы және елдегі қоғамдық-саяси, этносаралық және дінаралық, одан қала берсе, экологиялық мәселелер тағы бар. Өз өмірі мен әлеуметтік-қоғамдық үдерістерді сыни көзбен бағалау барысында қазақстандықтардың бойын оптимизм де, пессимизм де билейді.
Осы көріністердің барлығының негізі, өкінішке қарай, барлық деңгей мен саладағы сапасыздықтың күнделікті өмірде, адамдардың тұрмысында орын алып отырғандығында жатыр. Бұл ақыр соңында елдегі әлеуметтік-психологиялық жағдайға теріс әсер етіп, түбінде әлеуметтік шиеленіс тудыруы мүмкін. Мұндай құбылыс мемлекеттілікке қауіп төндіретін, тіптен оған қарсы жұмыс істейтін өте жойқын және жымысқы күш болып есептеледі. Сапасыздық: қурап қалған ағаш пен тапталған көгал, шашылып жиналмай жатқан қоқыс, майысқан бағаналар мен қоршаулар, бір маусымға жарамсыз көшедегі жолақ сызықтар және тағысын тағылар. Бұлар көзге көрінетін сапасыздықтарды құраса, қоғамдық өмірдің түрлі салаларында өз шешімдерін іске асырып, нақты нәтижеге қол жеткізе алмай жатқан мемлекеттік басқару органдарының қабілеттілігінің төмендеуін ұстап көруге болмайтын сапасыздық ретінде қарастыруға болады. Өйткені қолға алынған істің түпкі нәтижесі сапалық көрсеткіштермен емес, жалпы өндірілген өнім мен жалпы бөлінген қаржы және оның «толықтай игерілуімен» бағалануда. Ұлттық сана қалыптастыру мәселесі ұзақ мерзімдік болғандықтан, уақыт ұттырмай, сапаны қолға алу арқылы Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту барысында санаға сапамен біртіндеп әсер етіп, оны аздап демеп жіберген жөн болар.
Қалай дегенде де, бізге батыл да тиімді, мемлекетшіл қадамдар қажет-ақ. Бәлкім, сонда ғана заңның үстемдігі орнайтын күн туар.
