Жоғары сот кеңесі жанындағы Сот төрелігі академиясы 2016 жылы Жоғарғы сот жанындағы Сот төрелігі институтының базасында құрылды. Мемлекеттік басқару академиясының құрылымынан бөлінген институт негізіндегі академия оқыту мен сот тәжірибесінің өзара байланысын күшейту мақсатында жүзеге асырылған еді. Сот жүйесін әрі қарай реформалау үдерісі аясында 2024 жылдың 15 шілдесінен бастап Сот төрелігі академиясы Жоғарғы соттан Жоғары сот кеңесінің қарамағына берілді.
Осы кезеңнен бастап Жоғары сот кеңесі Сот төрелігі академиясының қызметін жетілдіруге ерекше назар аудара бастады. Бүгінде сот білімінің сапасы мен тиімділігін арттыру мақсатында жаңа басымдықтарды әзірлеу және енгізу бағытында ауқымды жұмыс атқарылып жатыр. Бұл бастамалар академиядағы білім бағдарламалары мен курстарының жоғары білікті мамандарды даярлау қажеттігін толық ескере отырып, сот төрелігінің заманауи талаптарына сай болуын қамтамасыз етуге бағытталған.
Академияны одан әрі дамыту заңнамадағы және сот практикасындағы өзгерістерге жедел ден қоя алатын неғұрлым икемді әрі заманауи бағдарланған білім құрылымын қалыптастыруға бағытталуы керек. Бұл ретте сот жүйесінің кадрларын даярлау бағдарламалары еліміздің ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып қана қоймай, халықаралық сот төрелігі стандарттарына да толық сәйкес келуі қажет.
Кеңес 2025 жылдың 11 ақпанында Сот төрелігі академиясын дамытудың 2025–2027 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекітті. Бұл тұжырымдама Академияны дамытудың негізгі бағыттарын айқындайтын жаңа стратегиялық құжат ретінде оның қызметін жақсарту жөніндегі ұзақмерзімді жоспарлар мен шараларды қалыптастыру үшін негіз құрайды. Жаңа тұжырымдаманың мақсаты – білім, ғылыми, кадрлық әрі материалдық-техникалық әлеуетті нығайту. Бұл сот төрелігінің заманауи талаптары мен міндеттеріне сәйкес келетін жоғары білікті судья кадрларын тиімді даярлауға ықпал етеді. Аталған мақсатқа бірқатар стратегиялық міндетті іске асыру арқылы қол жеткізе аламыз: жоғары оқу орнынан кейінгі білім бағдарламаларын жетілдіру, қосымша білім жүйесін дамыту, академия қызметінің ғылыми құраушысын жандандыру, академияның кадр саясатында жаңа тәсілдерді іске асыру, академияның материалдық-техникалық инфрақұрылымын жақсарту, оң имидж қалыптастыру.
Жоғары оқу орнынан кейінгі білім бағдарламаларын одан әрі жетілдіру судьялардың кәсіби даярлығын жақсарту, сот төрелігін жүзеге асырудың жоғары сапасын қамтамасыз ету, сондай-ақ сот жүйесін шапшаң өзгеретін қоғамдық үдерістерге бейімдеу үшін қажет. Бұл бағыт аясында бейіндік магистратура бағдарламасының теориялық құраушысын күшейту, ғылыми-педагогикалық бағыттағы магистратураны ашу, сот төрелігін іске асыру мәселелері бойынша өзекті оқу пәндерін әзірлеу, Жоғарғы сот, жергілікті және басқа да соттардың судьяларын сабақ өткізуге тарту практикасын жалғастыру қарастырылған. Сонымен қатар жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің екі сатылы моделін толыққанды іске асыру мақсатында PhD және бейінді докторантураны жуық арада ашу да жоспарланған.
Бүгінгі таңда судьялар мен сот жүйесі қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстары соттардың заңнамасы мен құқық қолдану практикасындағы өзгерістерге бейімделудің жоғары дәрежесіне ие болуға тиіс. Осыған байланысты қосымша білім жүйесін дамыту мақсатында соттардың мамандануы бойынша жалпыланған оқу бағдарламаларынан судьялардың біліктілігін арттырудың жеке бағдарламаларына кезең-кезеңімен көшуді жүзеге асыру қолға алынған. Сондай-ақ сот төрағаларының лауазымдарына тағайындалған, соттың мамандануын ауыстырған судьяларды қайта даярлау курстарын өткізу практикасын жаңғырту көзделген.
Мәселен, биыл сәуір айында қылмыстық соттардың судьяларын жекелендірілген даярлаудың жаңа жобасы сәтті іске асырылды. Мұндай міндеттерді орындау оқыту бағдарламаларын әрбір судьяның біліміндегі «олқылықтарға» нақты бағдарлауға мүмкіндік береді, тиісінше судьялар мен сот жүйесі қызметкерлерін қайта даярлау мен біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастырудың сапалы деңгейін көрсетеді.
Кеңестің бастамасымен Сот төрелігі академиясының тарихында алғаш рет референдиат арқылы судья лауазымына үміткерлердің теориялық даярлық деңгейін арттыру курстары енгізіліп, қазіргі таңда екінші ағымына тыңдаушыларды қабылдау басталды.
Академияның ғылыми қызметін күшейту бағытында жұмыскерлердің ғылыми ортадағы белсенділігі мен танымалдылығын арттыру, академия шығаратын «Сот төрелігі академиясының хабаршысы» журналының сұранысын күшейту жоспарланған. Сонымен қатар академия өткізетін халықаралық ғылыми іс-шаралардың, оның ішінде сот-құқықтық дайындықтың Түркі желісі шеңберінде өкілдігін кеңейту және басқа елдердегі судьяларды даярлаумен айналысатын оқыту мекемелерімен серіктестік құру қарастырылып отыр.
Академияның жетекші ғылыми орталық ретіндегі рөлін күшейту сот жүйесіне инновациялық шешімдерді әзірлеуге және енгізуге ықпал етеді. Алдағы уақытта жоспарланып отырған іс-шаралар академияны жоғары деңгейдегі ғылыми кадрлармен нығайтуға мүмкіндік береді.
Бүгінде академияны дамыту тұжырымдамасының ғылыми бағыты алғашқы нәтижесін көрсетіп отыр. Сәуірде академия ғылыми қызмет субъектісі ретінде аккредиттеу рәсімінен сәтті өтті. Аккредиттеу куәлігін алу – академияның ғылыми және білім әлеуетін дамытудағы маңызды жетістіктердің бірі.
Сондай-ақ академияның материалдық-техникалық базасын жақсарту – маңызды әрі шұғыл қажеттілік. Өйткені академияның сапалы білім мен ғылыми дамуы заманауи жабдықтардың, технологиялардың және инфрақұрылымның болуына тікелей байланысты. Тиімді материалдық-техникалық базаны құру және қолдау сот кадрларын даярлаудың жоғары деңгейін қамтамасыз етуге, ғылыми жұмысты дамытуға сот білімінде инновацияларды енгізуге мүмкіндік береді.
Оқу үдерісін толығымен цифрландыру, криминалистикалық полигонын құру, компьютерлік және өзге де офистік техника паркін жаңарту сияқты ауқымды іс-шаралар оқыту сапасын арттыруға, ғылыми іс-шараларды өткізу мүмкіндіктерін кеңейтуге, академияның жоғары технологиялық хаб ретіндегі имиджін арттыруға ықпал етеді. Мұндағы мақсат – академияның негізгі құндылықтарын, жетістіктері мен бірегей ерекшеліктерін көрсететін оқу орнының оң әрі кәсіби имиджін қалыптастыру. Сот білімі саласындағы жетекші ғылыми және білім беру мекемесі ретінде академияға деген сенімді одан әрі күшейту қажет. Сонымен қатар академия халықтың құқықтық сауатын арттыру және азаматтардың құқықтық-әлеуметтік белсенді мінез-құлқын қалыптастыру ісіне өз үлесін қосады. Осылайша, тұжырымдама аясында қарастырылған іс-шаралардың орындалуы алдағы уақытта Сот төрелігі академиясының беделін көтеріп, заңнамадағы және сот практикасындағы өзгерістерге тез жауап бере алатын икемді әрі заманауи оқу орнына айналатынына кәміл сенемін.
Дмитрий МАЛАХОВ,
Жоғары сот кеңесінің төрағасы