Салық жүктемесі әділ бөлінуге тиіс

Премьер-министр Мемлекет басшысының тапсырмасын іске асыру аясында ұсынылған шаралар жұртшылықпен, әсіресе бизнес өкілдері және сарапшылармен белсенді түрде кеңінен талқыланып жатқанын атап өтті. Ұлттық экономика, қаржы вице-министрлері бастаған жұмыс топтары барлық өңірдегі бизнес-қауымдастықтармен кез­десіп, талдау және өңдеу үшін ұсыныстар жинады.

Ұлттық экономика министрлігі фискалды ре­форманың негізгі тәсілдерін қысқаша таныстырды. Сара­ланған ҚҚС және есепке қою шегін төмендету Ұлттық қор­ға тәуелділікті азайтып, инф­ра­­құрылымды дамытуға қо­сым­ша қаражат жұмсауға мүм­кін­дік береді. Сонымен қатар ар­найы салық режімдері­нің са­нын 364 қызмет түрінен 40-қа дейін қысқарту ұсыны­ла­ды. Бүгінгі таңда Қазақстан­­дағы кі­ріс­тер деңгейі шамамен 20%-ды құрайтыны, бұл түсімдер бо­йынша ІЖӨ үлесі екені атап өтілді. Басқа елдермен салыстыратын болсақ, Ресейде бұл көрсеткіш – 42%, дамыған елдерде – 50%-дан астам.

«Әкімшілікке қатысты көп­теген сұрақ туындайды. Біз де бір жерде тұрмаймыз, жұмыс істейміз. Белгілі бір жетістіктер бар. Бюджеттің кіріс бөлігі бо­йынша да белсенді жұмыс істеп жатырмыз. Қаңтар айында біз кірістер жоспарын 150%-ға орындадық. Мұның барлығы мемлекеттік кірістер саласын­дағы жұмыс пен цифрландыру­дың нәтижесі», деп атап өтті О.Бектенов.

Үкімет тиімділікті арттыратын және бизнес пен мемлекет арасындағы өзара әрекеттесуді жеңілдететін бірыңғай цифрлық экожүйені құру бойынша жұ­мыс жүргізіп жатыр. Жасанды интел­лект және автоматтандыры­л­ған деректерді талдау енгізілу­де, бұл әкімшілік жүктемені азайтады және ашықтықты арттырады. Салықтық әкім­шілендірудің тиімділігін арттыру үшін деректерді өңдеу технологиялары белсенді түрде енгізіліп отыр.

Салық реформасы аясында жалған мәмілелерді жою мақ­сатында ЖШС-лер мен ЖК-лерді тіркеуге бақылауды күшейту ұсынылып отыр. Face ID арқылы кәсіпкерлерді сәйкестендіру шаралары қарастырылып жатыр. Сонымен қатар жалған тұлға­лар­дың атына тіркелу қаупін азай­ту үшін ақпарат тексеріледі. 2024 жылы 1 мыңнан астам осындай компания анықталды. Тағы бір бастама – құрылтайшының кәсіпорындары жұмыс істемесе, салық берешегі болса немесе елеулі салықтық бұзушылықтарға жол берген жағдайда жаңа компанияларды тіркеуге тыйым салу.

Түрлі интернет-платформаларда жұмыс істейтін азаматтар санының өсуін ескере отырып, салықтық әкімшілендіру­дің маңызды қадамы плат­фор­малық жұмыспен қамтуды реттеу болды. Мысалы, «Яндекс такси» платформалық жұ­мыс­пен қамту бойынша са­лық­тық әкімшілендірудің пилот­тық жобасы аясында 2024 жыл­дың қыркүйегінен бастап жүргізушілер үшін 378 млн теңге көлеміндегі жеке табыс салығын, сондай-ақ 1 млрд теңгеге жуық әлеуметтік төлемдер аударылды. Жеке кәсіпкер ретінде 50 мың такси жүргізушісі тіркелді Осылайша, Яндекс салықтар бюджетке қосымша процедура­лық мәселелермен ауыртпалық­сыз тікелей төленеді. Биылғы бірінші тоқсанның соңына дейін Қаржы министрлігі жоба­ның қолданысын 30-дан астам платформаға кеңейтуді жоспарлап отыр.

«Қазақстан халқына» қоғам­дық әлеуметтік қорының бұ­рынғы төрағасы, экономика ғылымдарының кандидаты Болат Жәмішев ҚҚС мөлшерлемесін 15 млн-ға төмендетуді қолдады. «Менің ойымша, 15 млн төменгі шек нақты сақталуы керек. Әрине, бұл шегті көтеруге міндетті түрде қысым болады. Бұл қызыл жолақ, өйткені ол бизнесті бөлшектей бас­тайды. Салық мөлшерлемелері көтерілген кезде бөлшектену үшін көбірек ынталандыру бар», деді Б.Жәмішев.

Тәуелсіз директор, «Алматы» ӘКК» АҚ директорлар кеңесінің мүшесі Абай Сарқұлов бюд­жет тапшылығын қысқарту үшін реформалардың пайдасына Ұлттық қордан қаражат алудан бас тарту ұсынылатынын атап өтті. Ал «Қазақстанның жел­деткіш құрылғыларын өндіру­шілер одағы» заңды тұлғалар бірлестігінің басшысы Марат Баққұлов өз сөзінде кәсіпорын басшылығы тарапынан бизнес жұмысын әкімшілендіруге тоқталды. «Ешқандай кәсіпкер салықты көтеруді «жақтаймын» деп айтпайды, бұл түсінікті. Бірақ адал әрі ашық жұмыс істейтіндер, біздер салықты барлығы төлеуі керек деп айтамыз. Яғни салық көлемі төмендетілетін жекелеген санаттар болмауы керек, өйткені бұл қашан да «сұр» схемаға айналады», деді М.Баққұлов.

Қарағанды халықаралық «Сарыарқа» әуежайының иесі Ерлан Оспанов дамыған елдерде салықтан жалтару қылмыс екенін айтты. Сондықтан бизнестің бөлшектенуі қоғамдық сынмен қатар жүреді. Бұл ретте сарапшы кәсіпкерлік операция­лар­дың заңдылығын сақтауды қамтамасыз ету құралы ретін­де салықтық әкімшілендіру­ді цифр­ландырудың және тек­серу­лер­ді кезең-кезеңмен азай­ту­­дың маңызын атап өтті. Өз ке­зе­гін­­де кәсіпкерлер де адал жұмыс іс­теуі керек.

«Экономикалық зерттеулер институты» АҚ басқарма төрайымы Әсел Сәрсенбаева экономикадағы, оның ішін­де салық реформасындағы тең­герімсіздіктерді жою қажеттігі туралы баяндады. Үкіметтің қазір­гі ұсынысы ҚҚС-ты меха­ник­а­лық көтеруді білдірмей­ді, бұл салық ауыртпалығын әділ бөлуге қатысты ұсыныстар. Мак­­ро­экономикалық тұрғы­дан ал­ғанда, бұл ортамерзімді келешек­те инфляцияның төмендеуіне әкелуі мүмкін ақша-несие және фис­калдық саясат арасындағы теңгерімсіздікті жою туралы.

Ал «Zertteu Research Institute» коммерциялық емес ұйымы­ның тең құрылтайшысы және ат­қарушы директоры Шолпан Әйтенова кіріс бөлігін ғана емес, шығыс бөлігін де реттеу және оның тиімділігін арттыру мәселелеріне тоқталды. Атап айтқанда, функциялары цифрлық шешімдермен алмастырылуы мүмкін органдар санын қысқарту ұсынылды.

Өз кезегінде «NAC Analytica (NU)» қоры талдау орталығы­ның басқарма төрағасы Расул Рысмамбетов мемлекеттік бюд­жетті толықтырудың негізгі ба­ғы­­ты тауарлардың заңсыз қоз­ға­лысына бақылауды күшейту және экономикадағы көлең­келі схемаларды жою екенін атап өтті. Сонымен қатар салық­тық міндеттемелерді барынша азайту мақсатында бизнесті бөл­­шек­теу схемаларын теріс пайда­лану жағдайларын жария ету са­­лық тәртібін қамтамасыз ету­дің тиімді тетігі бола алады. Қаржы министрлігіне бұл мәсе­лені жан-жақты зерделеу тапсырылды.

Сонымен қатар салық міндеттемелерін азайту мақ­сатында бизнесті бөлу схема­ларын теріс пайдалану жағдай­ларын жария түрде жариялау салық тәртібін қамтамасыз етудің тиімді тетігі бола алады. Қаржы министрлігіне осы мәселені егжей-тегжейлі пысықтау тапсырылды.

Сарапшылар айтқан бар­лық мәселе бойынша тиісті түсініктемелер берілді. Вице-премьер – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин табысы 15 млн теңгеге дейінгі кәсіпкерлердің 80%-ы микро және шағын бизнес санатына жататынын атап өтті. Салыстыру үшін Ресейде бұл шек – 10 млн теңгені, Өзбекстанда – 30 млн теңгені, Қырғызстанда 30 млн теңгені құрайды. Қазақстанда табысы 39 млн-нан 78 млн теңгеге дейінгі бизнес 20-30 компания­ны тіркей отырып, неғұрлым тиімді салық санатында қалу үшін бөлшектеу схемасын жиі пайдаланады. Мысалы, мұндай көрініс құрылыс индустриясында байқалады. Осылайша, ірі және орта бизнес салықтан жалтарып, шағын және орта сегментке кетеді. Сайып келгенде, кәсіпкерлер саны өседі, бірақ бизнестің ІЖӨ-ге қосқан үлесі көбеймейді.

Премьер-министр айтылған ұсыныстарға түсіндірме бере отырып, шығындарды қысқарту мәселесі де маңызды бағыт болып саналатынын атап өтті. Қазіргі уақытта Үкімет қайталанатын және өзге де басым емес функцияларды қысқарту жөніндегі шешімдер пакетін пысықтауда. Бұл шешімдер жұртшылыққа да айтылатын болады. Сонымен қатар шығыстарды қысқартудың рұқсат етілген көлемі бюджеттегі бар теңгерімсіздікті өтемейді және тозған инфрақұрылыммен проблемаларды шешуге және орнықты экономиканы дамыту жөніндегі мақсаттарды іске асыруға мүмкіндік бермейді.

Талқылауды қорытынды­лай келе, Үкімет басшысы са­лық жүктемесін әділ бөлудің ма­ңыздылығын атап өтті. «Спи­керлердің көпшілігі әділдік қағидалары мен барлығы са­лық төлеуі керек дегенді айт­ты. Салық төлемейтін адам жай ғана жосықсыз бәсекелеседі. Бұл түсінікті. Ол өзін заңға бағынатын компаниялармен салыстырған­да артықшылықты позицияға қояды. Біз адал бизнеске, салық төлейтіндерге назар аударуымыз керек. Бүгін оларды көріп отырмыз. Біз оларды қолдаймыз», деді О.Бектенов.