– Егер қателеспесем, сіздің ғылыми зерттеуіңіз Алаш партиясына қатысты. Әңгімемізді осыдан бастасақ. Еуропада туып, сонда өсіп, білім алып жүріп, мұндай тақырыпта ғылыми жұмыс жазу идеясы қалай пайда болды?
– Германияда туып-өссем де, мен әрдайым өзімнің қазақы болмысымның қалыптасуына, ұлтымның мәдениетіне қатты қызығатынмын. Бакалавриатта, магистратурада саясаттану мамандығы бойынша білім алдым. Магистрлік диссертациямда Қазақстанның тәуелсіздіктен кейінгі ұлт қалыптастыру үдерісін зерттедім. Кейінірек қазіргі қазақ ұлтының түп-тамыры қайда екенін, оның бастауында кімдер тұрғанын тереңірек зерттегім келді. ХХ ғасырдың басындағы Алаш қозғалысы осының бәріне ерекше ықпал еткені белгілі. Социологияда ұлттар мен ұлттық болмысты тарихи тұрғыда зерттейтін үлкен бағыт бар. Мен Алаш қозғалысын зерделеуге осы әдіснаманы қолдандым.
– Ғылыми жетекшіңіз зерттеуіңізге қандай қолдау көрсетті?
– Менің жетекшім Синиша Малешевич – Дублин университет колледжінің салыстырмалы тарихи социология профессоры. Осы ғалым зерттеу жобама ықыласпен ерекше қолдау көрсетті. Оның тарихи социология, ұлттар мен ұлттық таным теориясы жөніндегі білімі, ғылыми тәжірибесі қажетті бағыт-бағдар берді. Сонымен қатар Ирландияның отарлық кезеңіне байланысты ондағы университеттерде менің Алаш қозғалысына қатысты зерттеуіме қолдау білдіретін ғылыми орта қалыптасқан.
– Шетелде жүріп Алаш қозғалысы туралы зерттеу жүргізу оңай емес. Бұл қиындықты қалай еңсердіңіз?
– Жобамның таза тарихи емес, социологиялық сипатта екенін ерекше атап өткім келеді. Яғни зерттеу мақсатым – жаңа архивтік дерек табу емес, Алаш қозғалысын ұлттар мен ұлтшылдықты зерттейтін социологияның кең саласына енгізіп, оның теориялық маңызын анықтау. Дегенмен, жұмыс барысында алғашқы деректер қажет болды. Мен атажұрттағы қазақ ғалымдарымен сөйлесіп, қажетті материалдар мен кітаптар алдым. Оларға сол көмегі үшін зор алғыс айтамын.
– Батыс ғалымдары Алаш зиялыларының ұлт жолындағы күресін, олардың азаматтық идеяларын біле ме? Сіз тұрған елде бұл тақырып зерттелген бе?
– Мен тұрған Ирландияда бұл тақырып бұрын зерттелмеген. Алайда Алаш қозғалысы туралы Батыста бұған дейін де бірқатар ғалымдар еңбек жазған. Мен PhD-ді бастаған кезде ағылшын тілінде бірнеше ғылыми мақала мен диссертация бар еді. Олардың көпшілігін қазақ ғалымдары жазған.
– Кітап жазып жүр екенсіз... Сол туралы толығырақ айтып берсеңіз.
– Докторантураны аяқтағаннан кейін роман жазып жүрмін. Ол 30-жылдары Қытайдың Алтай аймағынан Түркияға, кейін Батысқа қоныс аударған аталарымның тарихына негізделген. Шығарма әйел кейіпкердің көзімен баяндалады.
– Ағылшын тілінде жазған өлеңдеріңізді оқыдым. Поэзия мен академиялық зерттеуді қалай тең ұстайсыз?
– Алғашқы өлеңімді он алты жасымда жаздым. Содан бері қолымнан қалам түскен емес. Кейде жазбай кететін, кейде көп жазатын кездер де болады. Бірақ маған поэзия үнемі жақын екенін сеземін.
– Еуропадағы қазақтардың ана тілін ұмытып, этностық болмыстан алыстап қалу қаупі бар ма?
– Интернет пен әлеуметтік желі қалыптасқаннан бері Еуропадағы жастардың поп-мәдениетте, өнерде, спортта қазақтардың болуы өте маңызды. Бұл оларға әртүрлі жақтан көмектеседі деп ойлаймын. Қазір Еуропадағы қазақ жастары атажұртта пайда болған жаңа инди музыка үдерісін жақсы көріп тыңдайды.
– Ғалым үшін ең маңызды қасиет пен құндылық қандай деп ойлайсыз?
– Менің ойымша, ғалым үшін ең маңызды қасиет – ынтымақтастыққа ашық болу. Бұл Қазақстанда өткен ғасырда жоғалған немесе тасада қалған дүниелерді жарыққа шығаруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ жаңа буын ғалымдарды қолдап, оларды шабыттандырып отыру өте маңызды. Маған жетекшім осы тұрғыдан үлгі бола алды.
– Сіз – анасыз. Отбасы мен ғылымды қалай үйлестіресіз?
– Егер мен ер азамат болсам, маған бұл сұрақ қойылар ма еді, білмеймін. Бірақ сұрақтың қойылу себебін де түсінемін. Қанша жерден мүмкіндік бар болса да, отбасы бар кезде әйелдер көбіне тұрмыс пен бала күтімінің қамын жасайды. Менің отбасым мен шығармашылық жұмысымды қатар алып жүруіме жұбайымның қолдауы көп. Ол менің қоғамға қосатын үлесімді жақсы бағалайды. Сонымен бірге жұмыс істеуіме көбірек жауапкершілікті өзіне алады, тең мүмкіндіктерге назар аударады.
– Озық болуға ұмтылған ұлт үшін ғылымның маңызы қандай?
– Ғылым айрықша маңызды, ол – болашақтың кілті. Әсіресе климаттың өзгеруі мен әлемдік геосаясаттың құбыла бастаған уақытында ғылымның көмегімен ұлт өз болашағын қайта болжай алады. Ал тарихи социология отарлық өткенді түсінуге және отарсызданған болашақты елестетуге мүмкіндік береді.
– Жақында әлеуметтік желіден сіздердің қазақ мәдениетіне қатысты подкастар сериясын бастағандарыңызды білдім. Бұл жобаның мақсаты не?
– Психолог әрі суретші досым Мерей Анас екеуіміз жүргізетін бұл подкаст Еуропа мен Қазақстанда өскен қазақтар ретінде бастан өткерген мәдени айырмашылықтар туралы болмақ. Сондай-ақ біз әлеуметтік, мәдени және тарихи тақырыптарды өзіміздің кәсіби дағдымыз – социолог пен психолог тұрғысынан талқылаймыз. Бұған қоса, екеуміз де өнер адамымыз, пәнаралық дайындықтан өткенбіз. Подкастың негізгі аудиториясы – шетелде тұратын қандастар, сонымен бірге қазақтардың өмірлік тәжірибесіне қызығатын халықаралық тыңдармандар.
Әңгімелескен –
Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН,
«Egemen Qazaqstan»
