Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Қазір қоғамда «Болашақ» арқылы білім алғандар елге пайда тигізіп жатыр ма?» деген сұрақ бар. Біз осы мәселені талқылауды көздеп, шетелде ғылыми тағылымдамадан өткен Астана IT университетінің ассистент профессоры Айнұр Сіләмғажы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті халықаралық ынтымақтастық бөлімінің басшысы Салтанат Төлеуқызы және С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің Ветеринариялық санитария кафедрасында қауымдастырылған профессоры Әсел Паритованы әңгімеге тартып, «Ғылыми тағылымдама сіздерге не берді?» деген ортақ сұрақты қойдық.
Жас ізденушілер ғылымға дайындықсыз келеді
Айнұр Сіләмғажы:
– АҚШ-та біліктілігімді арттыру барысында мұндағы студенттердің өздігінен ізденуіне жасалған қолайлы жағдайға куә болдым. Академиялық еңбектерге толық қолжетімділік, зерттеу жүргізуге арналған ақылы бағдарламалардың тегін берілуі, сондай-ақ ғылымдағы этика мәселесіне ерекше көңіл бөлінетіні байқалды. Мысалы, университетте CITI Program (Collaborative Institutional Training Initiative) кеңінен қолданылады. Бұл курстың мақсаты – зерттеушілерді ғылыми адалдыққа, деректерді дұрыс пайдалануға, адамға, жануарларға тәжірибе жүргізгенде этикалық қағидаларды сақтауға үйрету. Көптеген АҚШ университетінде зерттеуші жобаға қатысу үшін осы курстан өтіп, сертификат алуы міндетті. Мұндай тәжірибені еліміздегі жоғары оқу орындарында да енгізу қажет деп ойлаймын. Себебі ол жас ғалымдардың зерттеу мәдениетін көтеріп, ғылыми нәтижелердің сапасын арттыруға ықпал етер еді.
Қазіргі уақытта елімізді академиялық хабқа айналдыру мақсаты қойылып отыр. Бұл бағытта нақты істер де қолға алынды. Мәселен, жақында Cardiff университетінің еліміздегі филиалы ашылды. Бұған қоса, алдағы уақытта шетелдік беделді 40-қа жуық университеттің бөлімшелері ашылмақ. Жыл сайын докторантураға бөлінетін грант саны да көбейіп келеді. Бұл – қуантарлық жайт. Алайда тек грант санын арттыру жеткіліксіз, докторантураға қадам басқан жас ізденушілерге дұрыс бағыт-бағдар беретін тәжірибелі ғалымдар қатары көбейгені абзал. Егер ол ғалымдарды шетелден тартса да, бұл ғылым сапасын арттыруға зор үлес қосар еді. Жақында докторантураға қабылданғандардың тізімі жарияланды. Сол уақытта әлеуметтік желіде «Докторантураға қабылдандым, қандай кеңес бересіздер?» деген мазмұндағы жазбаларды көзім шалды. Бұл – жас ізденушілердің көбінің ғылымға дайындықсыз келетінін көрсетеді. Шын мәнінде докторантура – уақытыңды ғылымға толық арнауды қажет ететін жауапты кезең. Ол үшін ізденушілер нақты бір тақырыпқа қызығып, сол бағыттағы еңбектерді оқып, шабыттанып, ол қызығушылық (curiosity) олардың докторантураға қадам басуына түрткі болуға тиіс. Мұндай қызығушылықты оятып, ізденушіге түрткі болатын, көп жағдайда ғылыми жетекшілері, оқытушылары. Сондықтан білім беру тек білгеніңді үйрету емес, ол үнемі ізденісте болу, бейімделу, халықаралық тәжірибелерді де ескеру, ой салу. Қоғамда, медиада ғалымдардың сарапшылық пікіріне сұраныс жоғары болуға тиіс. Себебі ғылыми көзқарас тек академиялық ортада қалып қоймай, қоғамды дұрыс ақпараттандыруға, саясат пен экономикада оң шешімдер қабылдауына ықпал етеді. Мәселен, мен «Бір белдеу, бір жол» бастамасы, мәдени байланыс, жұмсақ күш тақырыптарын он жылға жуық зерттеп келемін. Осы тақырып бойынша отандық БАҚ-та ғана емес, Түркия мен Қытайдың жетекші медиаларында да пікір білдіріп жүрмін. Ғалымдардың пікірлері жиі жарияланып, қоғамдық талқылауға араласуы ғылыми еңбектің қоғаммен байланысын арттырады әрі жас зерттеушілерді ғылымға ынталандырады.
Тәжірибе теориямен емес, практикамен меңгерілсе...
Салтанат Төлеуқызы:
– Бұл тағылымдама кәсіби және ғылыми өмірімде ерекше кезең болды. Маған тек жаңа білім мен тәжірибе ғана емес, сонымен қатар әлемдік білім беру кеңістігін терең түсіну мен еліміздің жоғары білім беру жүйесін интернационалдандыру үдерісіне жаңа көзқарас қалыптастырды. Тағылымдама барысында мен білім беруді басқару саласындағы заманауи ғылыми тәсілдер мен аналитикалық құралдарды меңгердім. Джордж Вашингтон университетінің профессорлары мен менторларының жетекшілігімен халықаралық жоғары білім берудің даму үрдістері, стратегиялық басқару модельдері және университеттердің жаһандық желілердегі орны туралы зерттеулер жүргіздім.
Зерттеу тақырыбым – «Жоғары білімді интернационалдандыру: заманауи үрдістер мен сын-қатерлер» деп аталады. Соның барысында АҚШ пен Қазақстанның жоғары білім жүйелерін салыстыра отырып, халықаралық серіктестік, академиялық ұтқырлық, және университеттердің жаһандық бәсекеге қабілеттілігі мәселелерін талдадым. Сонымен бірге мен АҚШ Конгресс кітапханасында және Джордж Вашингтон университетінің Гельман кітапханасында (Gelman Library) өткен ғылыми воркшоптар мен зерттеу семинарларына қатысып, академиялық ізденіс мәдениетін жетілдірдім. Бұл орталарда ғылыми ақпаратпен жұмыс істеудің заманауи әдістерін, деректерді визуализациялау мен библиометриялық талдау тәсілдерін үйрендім.
Тағылымдаманың тағы бір маңызды қыры – тәжірибені тек теория жүзінде емес, практикалық контексте меңгеруге мүмкіндік беруінде. Мен жобаларды басқару, институционалдық саясатты талдау, білім беру сапасын бағалау әдістерін игеріп, аналитикалық зерттеу жүргізудің халықаралық стандартын үйрендім. Бұл дағдылар бүгінде менің жұмысымда, нақты айтқанда, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің халықаралық ынтымақтастық бағытындағы қызметін дамытуда нақты қолданыс тауып отыр. Еліміздің жоғары білімді интернационалдандыру стратегиясында көрсетілгендей, еліміздің университеттері әлемдік білім беру кеңістігіне терең интеграциялануға тиіс. Тағылымдамадан алған тәжірибем дәл осы стратегиялық бағытқа сай келеді және оның табысты жүзеге асуына өз үлесімді қосып отырмын. Аталған ғылыми тағылымдама маған кәсіби өсу, ғылыми ізденіс пен халықаралық деңгейдегі тәжірибе сыйлады.
Құс өнімінің физикалық-химиялық зерттеу әдісін игердім
Әсел Паритова:
– Мен Израиль елінде Негев және Тзафон ауылшаруашылық ғылыми-зерттеу орталығында 6 ай тағылымдамадан өттім. Осында Израиль еліне танымал көптеген профессордың дәрісін тыңдап, Сде Бокер құс шаруашылығында, азық өндіру зауытында, асшаяндар өсіретін стартап шаруашылықта, Бен-Гурион университетінің ауылшаруашылық биотехнологиясы зертханасында тәжірибеде болдым. Тағылымдама ветеринария, мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы, тағам қауіпсіздігі саласындағы теориялық білімім мен практикалық дағдымды шыңдауға көмектесті. Сонымен бірге халықаралық стандарттарға сай озық технологиялар мен әдістерді үйренуге, беделді ғылыми зертханаларда жұмыс істеуге, шетелдік ғалымдармен бірге зерттеу жұмыстарын жасап, рецензияланатын журналдарға ғылыми мақалалар жазуға мүмкіндік алдым. Тағылымдама өту барысында 1 ай азық өндіру зауытында азық өндірудің озық технологияларымен, құс, балық пен мал азығының сіңімділігі мен қауіпсіздігін жақсарту үшін экструзия кезінде қоректенуге қарсы факторларды жою арқылы қоректік заттарды оңтайландыру, жоғары құнды өнімдерді жасау үшін қайта өңдеу және өнімнің консистенциясын қамтамасыз ету үшін өндірістегі сапаны бақылаудың автоматтандырылған жүйелерінің қызметін меңгердім. Осыдан кейін үш ай бойы Сде-Бокер құс шаруашылығында құс өнімдерін өндіру технологиясымен, соның ішінде құс ауруларын ерте анықтау үшін жасанды интеллектіні, тұрғын үй жағдайлары мен жемді бақылауға арналған интернеті (IoT) бар сенсорлы датчиктерді қолдану, бройлер өсіруге арналған торға негізделген технологияларды, тазартылған суды және қалдықтарды кәдеге жарату үшін инсинераторларды пайдалану әдісін үйрендім. Бен Гурион университетінің Ауылшаруашылық биотехнология зертханасында құс өнімдерінің физикалық-химиялық зерттеу әдісін игердім. Соның ішінде еттің тағамдық құндылығын, аминқышқылдарының құрамын хроматографиялық әдістермен зерттеуді үйрендім. Тағы қосып айтарым, Бен-Гурион университетінде өткен Су қауіпсіздігі мен сапасы бойынша халықаралық конференциясына қатысып, өзімнің балық өнімдерінің қауіпсізідігі бойынша баяндамамды қорғадым. Сонымен қатар тағылымдамадан өтіп келгеннен кейін 2023–2025 жылдары жас ғалымдарды гранттық қаржыландыру байқауына қатысып, симбиотик рецептурасы негізінде жасалған экструдталған толыққұнды балық азығын өндіру бойынша ғылыми жоба ұтып алдым. Қазір ауылшаруашылық азық өндіру технологиясы, құс және балық шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігі мен сапасы бойынша студенттерге дәріс оқып, магистранттар мен докторанттарға академиялық хат, тағам қауіпсіздігінің заманауи әдістері пәндерінен сабақ беремін.
Түйін сөз: Қоғамды ілгерілететін басты қозғаушы күш – ғылым. Әлемдегі кез келген дамыған елдің тәжірибесі көрсеткендей, ғылым экономиканың дамуына тікелей әсер етері сөзсіз. «Болашақ» және «500 ғалым» бағдарламасы арқылы шетелден оқып келген әр ғалым өз саласы бойынша жаңалық ашып, ел ғылымына титтей де болса үлес қосса, құба-құп. Кешегі Алаш арыстары ынтызар болған озық елдерде білім алу арманы бүгінгі қазақ жастарының бағына бұйырып отыр. Ал сол мүмкіндікті қастерлеп, ел үмітін ақтау да сол жастардың жауапкершілігіне саятын іс.
Дайындаған –
Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН,
«Egemen Qazaqstan»
