«Тағы да қайталап айтамын: біздің қоғамымызда заң мен тәртіп үстемдік құруға тиіс. Бұл – бүкіл қоғамның және әр адамның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты ең басты талап. Біз сонда ғана Әділетті, Таза және Қауіпсіз Қазақстанды құра аламыз. Осы стратегиялық мақсатымызға жету үшін еліміздің бейбіт өмір сүруіне және тұрақты дамуына қолайлы сыртқы жағдай қалыптастыруымыз қажет. Бұл – қазіргі аса күрделі геосаяси ахуал кезінде өте жоғары кәсібилікті талап ететін дипломатияның міндеті», деген еді Президент Қазақстан халқына арнаған «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» атты Жолдауында.
Сонымен қатар Мемлекет басшысы осы Жолдауда қоғамда өзекті мәселеге айналған қылмыс пен құқық бұзушылық туралы да айтып өткен болатын. Бұл – цифрлық заман дәуірлеген шақта пайда болған интернет алаяқтары. Одан кейінгісі – ұсақ құқық бұзушылықтар, әсіресе есірткі тарату мен нашақорлыққа қарсы күрес шарасы мемлекеттің басты міндетіне айналып келеді. Буллинг, яғни оқушылардың бір-біріне әлімжеттік көрсетуі де бала тәрбиесіндегі ахуалдың бірі деу керек.
Осы орайда республиканың үшінші мегаполисінде тәртіпті қадағалау бағытында ауқымды іс атқарылып жатқанын айта кеткен жөн. Мәселен, Шымкент қаласы полиция департаментінің мәлімдеуінше, «Заң мен тәртіп» қағидасын іске асыру нәтижесінде 2025 жылдың 9 айында қоғамдық орындарда жасалған қылмыс саны 1 780-нен 1 479-ға немесе 16,9 пайызға, оның ішінде көшелерде жасалған қылмыс саны 1 109-дан 877-ге немесе 20,9 пайызға азайған. Бұл орайда «Заң мен тәртіп» қағидатын сақтау – бәрімізге ортақ міндет. Басты мақсат – қоғамда тыныштық пен тұрақтылықты сақтау, азаматтардың құқығы мен қауіпсіздігін қорғау екенін айтады қалалық полиция департаментінің бастығы, полиция полковнигі Нұрлан Алмасбеков. Оның мәлімдеуінше, Қазақстан Республикасының Конституциясы, сондай-ақ Қылмыстық кодекс пен Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс негізінде қоғамдық тәртіпті қорғау – полицияның басты міндеттерінің бірі.
«Заң мен тәртіп» қағидаты аясында департамент тарапынан бүгінде жастардың арасында кең таралған жәбір көрсетушілік, яғни буллингтің алдын алу мәселесіне ерекше мән берілген. Осы орайда құзырлы орган өкілдері өскелең ұрпақтың құқықтық сауатын арттыру мақсатында шаһар аумағында орналасқан барлық мектепте оқушы, ата-аналармен, білім беру ұйымдарының ұстаздарымен кездесу өткізіп тұрады. Соның шеңберінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық және Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстері бойынша заңды жауапкершілік түрлерін таныстыра отырып, құқықтық түсіндірме жұмыстарын жүргізіп келеді.
Мәселен, полицейлер қаладағы №65 Ы.Алтынсарин атындағы мектеп-гимназиясында жоғары сынып оқушыларына арнап профилактикалық қауіпсіздік сабағын өткізді. Онда тәртіп сақшылары жасөспірімдерге жеке қауіпсіздік ережелері мен қоғамдық орындарда тәртіп сақтау туралы әңгімелеп, құқық бұзушылық үшін қарастырылған жауапкершілік жөнінде баяндады. Дәл осындай кездесу шаһардағы Т.Рысқұлов атындағы №25 мектеп-гимназиясында өтті. Аталған іс-шараның мақсаты – жасөспірімдердің құқықтық мәдениетін қалыптастыру мен құқық бұзушылықтың алдын алу. Оқушылармен жүздесуде киберқылмыс пен оған қаралған жауапкершілік, есірткі қолданудың қауіптері, зорлық-зомбылық пен буллингтің салдары, сондай-ақ оқушылардың өз құқықтарын қалай қорғау керектігі туралы әңгіме қозғалды. Сондай-ақ полиция департаментінің қызметкерлері №148 жалпы білім беретін мектептің жоғары сынып оқушыларымен кездесіп, «Жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу» тақырыбында арнайы дәріс оқыды. Мұндағы басты мақсат жасөспірімдердің құқықтық сауатын арттыру, заң алдындағы жауапкершіліктің болатыны жөнінде түсінік қалыптастыру және интернет кеңістігінде, сондай-ақ күнделікті өмірде қауіпсіздік ережелерін сақтай білуге үйрету екенін жеткізді құзырлы орган өкілдері. Қала полицейлері әлеуметтік желідегі алаяқтықтың қандай түрлері кең таралғанын оқушыларға айтып өтті. Және қиберқылмыскерлерден қорғанудың тәсілдерін баяндап берді. Содан соң қарапайым жол қозғалысы ережелерін сақтау қажеттігін де қатаң ескертті.
Кәмелетке толмағандармен немесе оларға қатысты жасалған қылмыстарды болдырмау үшін полиция департаменті тиісті рейдтік іс-шараларды жиі ұйымдастырып келеді. Соның нәтижесінде түнгі уақытта ойын-сауық орындарында болған 303 жасөспірім және түнгі уақытта тұрғын үйден тыс жерлерде жүрген 6 651 жас бала анықталды. Бұл ретте түнгі сағат 22.00-ден кейін жасөспірімдердің заңды өкілінсіз ойын-сауық орындарында болуына жол бергені үшін 187 мекеме жауапкершілік арқалады. Өз кезегінде ата-анасының қадағалауынсыз көше кезген 464 бала Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығына орналастырылды. Құқық бұзушылыққа бейімі бар 316 жас пен 166 қолайсыз отбасы арнайы есепке алынды. Сондай-ақ сот шешімімен 5 жасөспірім Тараз қаласындағы арнаулы мектепке жолданды.
Полиция департаментінің бастығы Н.Алмасбековтің мәлімдеуінше, шаһар аумағында апта сайын криминогендік ахуалы күрделі аумақтарда «Бір нүктелік» алдын алу іс-шарасы ұйымдастырылып тұрады. Соның барысында 21 жасқа толмаған адамдарға алкоголь өнімдерін сатқаны үшін 280 тұлғаға әкімшілік хаттама толтырылған. Қалада алкогольдік қылмысты төмендетудің оң тәжірибесі қалыптасып келеді. Оған ақсақалдар кеңесі, билер мен белсенді азаматтар ерекше үлес қосып отыр. Солардың қатысуымен мегаполисте профилактикалық және түсіндірме жұмыстары көбірек қолға алына бастады. Соның нәтижесінде Шымкенттің шеткі аумағындағы Шапырашты, Өтеміс, Жыланбұзған ауылдары алкогольдік ішімдіктен бас тартқан елді мекендер қатарына енді. Осынау оңды істердің арқасында бұл ауылдарда ішімдіктің кесірінен жасалған бірде-бір қылмыс тіркелмепті. Шымкенттің бас полицейінің айтуынша, қылмыстар көбіне ойын-сауық орындарында, түнгі клубтарда мас халде болған жағдайда болады. Бір өкініштісі, алкогольдік өнімдер көңіл көтеретін жерлерде тәулік бойы сатылады әрі оның жұмыс режімінде ешқандай шектеу болмайды. Яғни «соңғы келуші клиент» кеткенге дейін жұмыс істейтіндіктен оырыстың соңы төбелеспен аяқталады. Мұндай орындарда көп жағдайда кәсіби күзет жөнді қарастырылмайды. Мәселен, полиция департаменті жүргізген талдау барысында «102» арнасы арқылы ең көп шақырту келіп түсетін «Паладиум», «Тұман», «Астана», «Москва», «Ақсұңқар» түнгі клубтары құқық бұзушылық жасаудың орта қауіптілік деңгейіне жататыны анықталды. Сонымен қатар құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында ойын-сауық орындарының иелері мен әкімшілеріне түсіндірме жұмыстары тұрақты түрде жүргізіліп келеді, дейді полиция департаментінің бастығы. Айталық, жыл басынан бері прокуратура, жергілікті атқарушы билік және тиісті мекемелермен бірлесіп атқарылған профилактикалық, түсіндіру жұмыстарының нәтижесінде жоғарыда аталған «Тұман», «Астана», «Москва», «Ақсұңқар» түнгі клубтары уақытша жабылып, қызмет көрсету мақсаттарын өзгертіп жатқанға ұқсайды.
Полиция департаментінің бастығы Н.Алмасбековтің пайымынша, қоғамда тәртіпті қамтамасыз ету арқылы адамда құқықтық сана қалыптасады, құқықтық мәдениет дамиды. Бірақ халықта ұжымдық жауапкершілік қалыптасқанша біршама уақыт керек екені аян. Өкінішке қарай, көшеде келе жатып қоқысты далаға тастай салатындар әлі көп.
«Мемлекет басшысының бастамасымен жүзеге асып жатқан «Таза Қазақстан» акциясының бір мақсаты да – сол экологиялық мәдениетті халықтың бойына сіңіру. «Заң мен тәртіп» қағидаты да адамдардың санасында осылай орнығады. Яғни адамдарға ережеге бағынуды үйрету, тәртіп бұзбауды қадағалау арқылы қоғамда көзқарасы бөлек, менталитеті басқа жаңа ұрпақ буыны өсіп шығады. Мұндай тәрбиелік кезеңдерді әлемдегі барлық дамыған ел бастан өткерген. Ендігі жерде Қазақстанға да осы жолдан өтуге тура келіп тұр. Бұл бастама қоғамның түпкілікті жаңарып, жаңғыруын көздейді. Біздің елге заңды сыйлайтын, тәртіпті бұзбайтын, қоғамдық орындарда ортақ ережені сақтай білетін, қылмысқа жаны қас есті азаматтар қажет. Жаңа қағида осынау мақсатқа қол жеткізудің ең тиімді жолы десек қателеспейміз. Қоғамды түзеу – баршаның ортақ ісі», дейді Н.Алмасбеков.
