Үзіліп түскен моншақтай көгілдір көлдер мен қолдың саласындай ақ қайыңдар көмкерген қасиетті Көкше топырағына табаның тиіп тұрып, тіліңе Зеренді оралса, көз алдыңа самсаған қарағай елестер еді. Зерлі Зерендінің төл табиғаты – құдды көркем сурет. Әлемдегі ең дарынды, ең шебер суретші кенепке салған, салтанаты асқан, сәні келіскен туынды іспетті. Күшпай Әбілқайырұлы осы тұмса табиғаттың ішінде бар ғұмырын адал еңбекпен өткеріп келеді. Жай ғұмыр емес, мағыналы, мазмұнды ғұмыр. Сол еңбегі кейінгі толқынға әдемі, өміршең өнеге боларлық.
– Әкем Әбілқайыр Боқанұлы – майдангер, – дейді Күшпай Әбілқайырұлы. – Майдан даласынан елге оралғаннан кейін Зеренді орман шаруашылығында орманшы болып істеген. Тұп-тура қырық жыл. Анам Күлшай Әбенқызы да орман тұқымбағында бел жазбай еселі еңбек еткен. Ата-анамыз бізді, бауыр еті балаларын адал еңбекке тәрбиеледі, көркем табиғатты құрметтей білу, сүйе білу – бала жастан сүйегімізге сіңген әке аманаты. Олар да өз еңбектерінің нәтижесін көргісі келді. Қара жерге көшет егіп, оның жайқалып өскенін көру, берген жемісін тату бір қуаныш дер еді. Оң-солымды танысымен осы орман алқабы мені өзіне шақырып, қойнауына сүңгітіп жіберді. Қуанышы да аз емес, бейнеті де таразы басын тең басып жатады.
Орман туралы оралымды ойлары көп-ақ. Жалғыз орман ғана емес, туған жердің тарихы да. Мәселен, зергер зерлегендей бедерлі бейнесі жан-жүрегіңді елжіретіп, қойнауына сүңгітіп жіберетін ну орманның іші аңызға толы. Құлақ түріп тыңдасаң, кестеленіп, елітіп, есіңді алып ертегі әлеміне тартатындай. Күшпай Әбілқайырұлының аузынан естіген ажарлы әңгіменің бір парасын оқырман назарына ұсынайық.
Осы Зерендіде Қошқарбай тауы бар. Асқары көк тіреген, жотасын мәңгі мұз жапқан асқақ тау емес, шағын тау. Асқақтықты, биіктікті аңсаған етегіндегі жұрт панасын көргеннен кейін даласын көтеріп, төбесін тау десе, оған таласымыз жоқ. Ал орманшы Күшпай шерткен әңгіме тау бейнесін биіктетіп, еңсесін көтере түскендей. Ілкі заманда жасыл таудың етегін қалың ел жайлаған. Сол елдің ішінде Қошқарбай есімді батыр жігіт болыпты. Бірде Сандықтаудың арғы жағындағы жалпақ жұрт үлкен ас берсе керек. Әлгі асқа бірінен бірі өткен жолдастарын ертіп Қошқарбай батыр да барады. Әуелі аламан бәйге. Жер танабын қуырған тұлпарлардың жарысы. Жүйріктер жарысқа аттанғанда көкорай шалғынның үстінде күрес өткізілген. Ел іші ерсіз болған ба, балтыры бесіктей, кеудесі есіктей кіл мықты кілем үстіне шығады. Бір сәт көкірегін намыс буған Қошқарбай батыр да кілемге шықса керек. Қарсы жақтың балуанын тепсе темір үзетін төрт жігіт мойнына шынжыр салып әкелді дейді. Балуанның мықтылығы сондай, мойнын оқыс қозғап қалғанда жуан шынжырдан мықтап ұстаған төрт жігіт жел шайқаған қамыстай ұйқы-тұйқы болып кетеді екен. Шамасы қарсыластың мысын басайын деген айбаты болар. Күресті басқарушы ақсақал белгі берген кезде оқтай атылған Қошқарбай батыр ежелгі әдісімен іштен шалған. Түйе балуан шаң қауып қалыпты. Осы астың үстінде Қошқарбай батыр сол елдің ай десе аузы, күн десе көзі бар Зерен сұлумен кездесіп, тілдесіпті. Екі жас тіл табысыпты. Көзсіз батыр емес пе, алып қашқан. Қыздың ағасы Айдабол батыр түре қуған. Дәл осы уақытта ежелгі жау құба қалмақ та тау етегіндегі қалың қарауылдың ауылдарын шаппақ болып төніп келген. Ел ішіндегі дау-шарға қарайтын уақыт жоқ. Қос батыр басқыншы жаумен айқаса кетеді. Зерен сұлу Қошқарбайдың еліне бет алған. Көл шетіне жетіп, тізгін тартса керек. Қалмақтар да таяп қалады. Аман қалудан әбден күдерін үзген соң Зеренді сұлу ақбас толқындары аспанға атып жатқан көлге қойып кетеді. Қанша жерден бес қаруын асынып, қамсыз жатқан қазақты қырмақ болып келген қалмақ жағы ойсырай жеңіліс табады. Қошқарбай мен Айдабол батырлар алдағы уақытта берік бітімге келіп, елге қорған боламыз деп уағдаласады. Көнекөз қариялар бүгінгі Зеренді көлінің атауын Зерен сұлудың опат болуымен байланыстырады.
Міне, орман ішінде ой баққан Күшпай Әбілқайырұлының ел тарихы жайындағы бір шөкім әңгімесі. Әрине, орманды қорғау бағытында қисапсыз шаруа атқарылып жатыр. Табиғи апаттан қорғау, көшет егу, оны күтіп-баптау – міндет.
– Кейінгі жылдары туризм қарқынды дамып келеді, – дейді «Көкшетау» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі Зеренді филиалының директоры Күшпай Боқанов. – Бүгінде Зеренді өңіріне алыс-жақын шет елдерден келетін меймандардың қатары көбейіп жатыр. Өз елімізден де көркем табиғаттың көрікті бір пұшпағында саф ауасын жұтып, құр атқа мінгендей сергіп қайтуды мақсат ететіндер аз емес. Негізінде біз сол қалың қауымды күтіп алуға дайын болуымыз керек. Бұл уақыт өрт қаупі еселей артатын маусыммен тұспа-тұс келеді. Ойланбай, жазатайым жерге тастай салған бір тал темекінің тұқымы баға жетпес байлығымыздың кенересін кемітіп, ойсыратып кетуі ғажап емес. Сондықтан жаз айларында орманшылар кірпік ілмей жұмыс істейді десем, артық емес. Бізге көгілдір Көкшенің көркем бір мүйісін сеніп тапсырғаннан кейін сол жауапкершілікке әрдайым дайын болуымыз қажет.
Орманшының айтуынша, адамдарды туған жерді құрметтей білуге тәрбиелеу – міндет. Сонда ғана ортақ істің жүгі жеңілдейді. Оның барлығы адамдардың ішкі жан-дүниесіне, мәдениетіне байланысты. Орманшылар қазір ел ішінде түсіндіру, таным көкжиектерін кеңейту орайында жұмыс жүргізіп жатыр. Өйткені ел байлығы келешек ұрпаққа аманаттайтын сый.
Ақмола облысы,
Зеренді ауданы
