Мұхаңмен осыдан жиырма күндей бұрын телефондасып, емделіп жатқанын білгенмін. «Тәуір боп қалдым, Құдай бұйыртса, қолға алып жатқан 27-томның ауы мен бауын бітіремін, тағы басқа жазсам ба деп жүрген дүниелер баршылық...» деген. Асыл ағаның мейірімге толы, сәл қарлығыңқы жылы дауысын сол сәт соңғы рет естіп тұрғанымды қайдан білейін.
Мұхтар Мағауин – қазақ сөзін жаңа заманда сапалы сатыға көтерген, шеберлік шыңына жеткен қайталанбас бірегей талант. Жөргегінен Абай жырының әуезімен әлдиленіп өскен хас саңлақ туған әдебиетімізбен бірге көктеп, бірге жапырақ жайды. Ұлтымыздың рухани болмыс-бітімін, мерейлі биігін, өкінішті мұң-зарын, мың жығылып-мың тұрған тайғақ кешуін Мағауин шығармаларынсыз елестету мүмкін емес. Әдебиетіміз бен тарихымыздың өткені мен бүгініне үңілсек, маңдай түзер намысты темірқазығымыз – Мұхаңның жауһар дүниелері екені талассыз.
М.Мағауин – алғашқы туындысымен-ақ әдебиет табалдырығын құбылыс болып аттаған теңдессіз тұлға. «Қобыз сарыны» монографиясы мен «Алдаспан» антологиясын жас талап жазды дегенге иланудың өзі қиын. Бұрын ғылыми ортаға беймәлім, құпиясы қырық қат жыраулар поэзиясын зерделеу арқылы таным-түсінігімізге тың өріс ашып, әдебиет тарихын тұтастай үш ғасырға тереңдетті. Бұл сол тұстағы қатып-семіп қалған ғылыми қасаң догмаға жалғыз өзі қасқайып қарсы шапқан жеке батырдай көзсіз ерлікпен пара-пар жанкештілік еді. Кейбір бақайесеп күншілдер идеологиялық қырағылық танытқансып күңіренсе де, Мүсірепов, Марғұлан сынды даналар әдебиет көгінде жарқырап туған жаңа жұлдызға таңырқай қарап, ақ батасымен алқады.
Қазақтың қала прозасына алғаш қалам тартып, тыңнан түрен салғанның бірегейі де Мағауин. Оның студенттер мен қала интеллигенциясының рухани келбетін көркем айшықтаған «Қара қыз», «Көкмұнар» романдары жастарымыздың басына жастанып жатып оқитын шығармаларына айналды.
Тарих – жазушының айрықша стихиясы. «Қобыз сарыны» асқақ аңсар «Аласапыранға» жалғасып, одан «Шыңғыс хан» атты төрт томдық, «Алтын Орда» сынды ұлы эпопеяларға ұласты. Осы цикл арқылы қазақтың түп тарихы түгелдей көркем хатқа түсірілді десек, асылық айтқандық болмас.
Қызыл империя кезіндегі ұлтымызды үсті-үстіне сорлатып, омыртқасын үзген қанқұйлы зобалаңдар Мағауиннің қаламынан тыс қалған жоқ. Тізбекті нәубеттің бәрі де «Сары қазақ», «Шақан-Шері», «Кесік бас – тірі тұлып», «Мен», «Балақан», «Қыпшақ аруы», «Бір атаның балалары», «Жармақ», «Жылан жылғы балалық» т.б. роман-хикаяттарында шынайы көркемдікпен көрініс тапты.
Мұхаң үшін азаттықтан асқан қастерлі ұғым жоқ. Тәуелсіздік алған бетте бар жұмысын ысырып қойып, «Қазақ тарихының әліппесін» жазып, ұрпақ санасын серпілтуді бастап кетті. Ол қаламымен ұлт намысын оятты.
Бүгінгі жаңарудың ұлттық идеологиялық тұғырнамасын Мұхаң сонау 90-жылдардың басында әйгілі «Ұлттың күре тамыры», «Ұлтсыздану ұраны» тәрізді аналитикалық эссе кітаптарында айқындап берді... Мұны ұмытуға бола ма?
Кел, өксікті бауырлар, қазалы сәтте бір-бірімізге сүйеніп тұрып, ұлы жазушы Мұхтар Мағауиндей елді-жерді сүюді, ар алдында адал болуды өз бойымызда бекем етіп, ұрпаққа да дарыта білуге серт берейік!
Тұрысбек Сәукетаев,
жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты